TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I

A seçeneğinde devrik şekilde kullanılan 'ömrün ortası' bir belirtili ad tamlamasıdır ve dolayısıyla kelime grubudur. B seçeneğine bakarsak 'sivil toplum örgütleri' kelime grubunu görüyoruz. D seçeneğinde 'kaderin cilvesi' sözcükleri de tıpkı A seçeneğinde gördüğümüz gibi belirtili ad tamlaması yani dolayısıyla kelime grubudur. Nihayetinde son seçenekte de yine aynı husus 'uçurumun kıyısı' şeklinde tezahür etmektedir. Lakin C seçeneğine baktığımızda cümlede herhangi bir tamlayan ve dolayısıyla da tamlanan sözcük göremiyoruz. Kelime grubu içermediği için de doğru seçenek kabul ediyoruz.

Karahan (2006, : 39) kelime gruplarının özelliklerini sıralarken yargısız dil birimleri olduklarını belirtir. Dolayısıyla kendi başlarına cümlede bir yargı belirtemezler. Bundan dolayı doğru seçenek B'dir.

Dolaylı tümleçler cümlede eylemin ya da oluşumun yerini, yönünü belirtir. İsmin '-e', '-de' ve '-den' hal eklerini alırlar. C seçeneğindeki 'imkansız aşkların adamı' isim tamlaması yüklemi nitelemektedir. D seçeneğindeki 'bilmeden' kelimesi 'nasıl yorum yapmayın?' sorusunu cevapladığı için dolaylı tümleç değil, zarf tümlecidir. Aynı şekilde E seçeneğindeki 'saat beşte' sözcükleri de 'ne zaman?' sorusunu cevapladığı için aynı şekilde zarf tümlecidir. B seçeneğindeki 'otelden' sözcüğü dolaylı tümleçtir fakat kelime grubu halinde değildir. A seçeneği 'aradığın huzur nerede gizlidir?' sorusunu cevaplayan kelime  belirtili isim tamlaması olan ve dolayısıyla kelime grubu kabul edilen 'hayatın anlamında' sözcüklerini içerdiği için doğru cevaptır.

Bazen tamlayan ad yerine ad soylu bir sözcükle de kurulabilir ve bu durumda tamlayanı zamir olan kelime grubuna iyelik grubu da denir. Bu durumda A seçeneğindeki 'senin suçun', B seçeneğindeki 'bizim (ikinci) yuvamız', D seçeneğinde 'bizim köyümüz' ve son olarak E seçeneğinde 'bizim yaptıklarımız' ile 'sizin hayal gücünüz' kelimeleri zamirlerin açıkça kullanılarak oluşturulan ad tamlamalarıdır. Fakat C seçeneğinde 'Ordular! (Sizin) ilk hedefiniz, Akdeniz'dir, ileri!' demektense zamir olan 'sizin' sözcüğü düşmüştür. Tamlayanı düşmüş iyelik grubu dolayısıyla C seçeneğindedir.

D seçeneği hariç yükleme 'neyi? kimi?' sorusunu sorduğumuzda karşımıza 'şehadet şerbetini', 'nasıl da aşık olduğunu söylemeyi', 'kalbinin sesi' ve 'ölüm korkusu' kelime grupları çıkmaktadır ve bu soruların cevabı olarak da cümlenin nesnesi olma görevini yüklenmişlerdir. Fakat D seçeneğinde 'neydi bu?' diye sorunca 'bir türlü susturamadığı vicdanın sesiydi' kelime grubunun cümlenin yüklemi olduğunu görüyoruz.

'Televizyonun kumandası', 'adamın elleri', 'Shakespeare'in eserleri' ve 'masanın üstü' sözcükleri belirtili isim tamlaması örnekleridir. İlk sözcükler tamlayan eki olarak '-in/-ın' eklerini almışlardır. Fakat E seçeneğinde ise belirtisiz isim tamlaması mevcuttur zira burada sadece tamlanan ek almıştır. Tamlayan görevindeki 'akıl' sözcüğü yalın haldedir.

'Gecenin körü', 'ayağımın dibi', 'elimin kiri', 'dünyanın (öbür) ucu' kelime gruplarında ilk kelimeler tamlayanı belirtili hale getirecek olan '-ın/in' eklerini almış ve tamlanan olacak sonraki kelimeler de buna uygun olarak '-i/u/ü' eklerini almıştır. Fakat E seçeneğinde yine bir deyim olan 'ecel teri' kelime grubu kullanılmış olsa da tamlayan görevindeki 'ecel' sözcüğü ek almayıp yalın halde olması sebebiyle belirtisiz isim tamlamasına örnektir.

'Babamın (şen) kahkahaları', 'Turistin (kusursuz) aksanı', 'Aklın (kutsal) kitabı' ve 'Yazarın (dokunaklı) hikayesi' sözcük grupları aslında belirtili isim tamlamasıdır ve parantez içinde belirtilen sözcükler ise araya girmiş ve tamlananı niteleyen sıfatlardır. D seçeneğindeki 'Ankara'nın Yenişehir Konakları' tamlamasında 'Yenişehir' kelimesi sıfat değil bir semt adıdır, dolayısıyla isimdir. Bu yüzden diğer seçeneklerden farklıdır.

Her bir seçenek birbiriyle ilişkili olan sözcüklerin bir arada kullanılması ile birleşik kelime haline gelen tamlama olsa da D seçeneği haricindeki bütün seçenekler tamlayan ve tamlanan açısından ek almıştır. Fakat 'kedigözü' sadece tamlanan tarafından ek almıştır dolayısıyla doğru cevap da D'dir.

Belirtisiz ad tamlamaları kalplaşmaya elverişli tamlamalardır. Tamlayan ile tamlanan arasında genel bir anlamı çağrıştıran güçlü anlam ilişkisi, birleşik kelimenin oluşmasını sağlamıştır. Seçeneklere bakınca A, C, D ve E'de görüyoruz ki kavramı bir araya gelen kelimeler betimleyebiliyor. Örneğin, aslanın ağzına benzeyen görüntüsü ile aslanağzı bitkisi, devenin kum rengine benzeyen soluk tüylerinden esinlenilmiş devetüyü rengi, kedilerin karanlıkta parlayan gözlerine benzeyen kedigözü aksesuarı ve hem gagası olup hem de yavrularını doğurarak ve emzirerek büyüten ornitorenk isimli hayvanı belirten gagalımemeli kelimeleri buna örnektir. Fakat B seçeneğindeki gözü yaşlı bu kapsamda değildir.

çocuğun        eli

tamlayan       tamlanan

Belirtili ad tamlamasıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belli kurallar içinde yan yana dizilmiş kelimelerden oluşan yargısız dil birimidir (Karahan, 2006: 39).

Sözdizimi kelime ve kelime gruplarından yola çıkarak bir cümlenin ilke ve kurallarını ortaya koymayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Sözdizimi, bir dili diğer dillerden ayıran yapısal unsurlardan biridir. Örneğin Türkçenin söz diziminin özne + tümleç + yüklem biçiminde sıralanması, yüklemin sonda bulunması gibi özellikleri onun ayırıcı bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Birden fazla kelimenin anlam ve yapı bakımından bir birliktelik oluşturduğu dil bilgisel yapılar olan kelime grupları da cümlenin yapısını ve işleyişini oluşturmada belirleyici olan unsurlardan biridir.

Kelime gruplarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

İki ad unsurunun veya ad soyundan iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu kelime grubuna ad tamlaması denir. Ad tamlamaları, iki dil birliği arasında aitlik, sahiplik, tür, özellik vb. bakımından bir nesnenin başka bir nesne ile arasındaki ilişkiyi işaret eder. Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir.

Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belli kurallar içinde yan yana dizilmiş kelimelerden oluşan
yargısız dil birimidir (Karahan, 2006: 39). Kelime
gruplarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
• En az iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşurlar.

• Tek başlarına yargı bildirmezler

• Kelime grubu ögeleri şiir ve konuşma dilinde yer değiştirebilirler ancak bu yer değiştirme cümlenin anlamında ve işlevinde bir değişikliğe yol açmaz.

• Bir cümle içinde birden fazla kelime grubu yer alabilir ve bu kelime grupları iç içe geçen bir özellik de gösterebilir.

• Cümle içinde isim, sıfat,zarf olabilirler; önüne geldikleri ismi niteleyip, belirtebilirler.

• Anlam ve yapı bakımından kendi içlerinde bir bütünlük taşırlar. Bu bütünlük nedeniyle cümle içinde tek bir kelime gibi değerlendirilirler.

İki ad unsurunun veya ad soyundan iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu kelime grubuna ad tamlaması denir. Ad tamlamaları, iki dil birliği arasında aitlik, sahiplik, tür, özellik vb. bakımından bir nesnenin başka bir nesne ile arasındaki ilişkiyi işaret eder.

Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir.

Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir. Konak halkı, hepimiz onu yürümeye, yatmağa alıştırıncaya kadar haftalarca neler çektik… (Refik Hâlit Karay, Bir Harp Zengini)
Gecenin içinde gizli gizli söyleşen bu seslerden korkma. (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu) Yukarıdaki ilk örnekte “konak halkı” tamlamasında tamlayan ek almazken ikinci örnekte geçen “gecenin içi” tamlamasında tamlayan ilgi eki almıştır.

Cevizin yaprağı tamlamasında tamlayan ilgi eki almıştır.