Zarf-Fiil Grubu

Türkçede fiillerin anlık olarak zarf işlevinde kullanılması için zarf-fiil adı verilen özel yapılar bulunmaktadır. Bu yapılar; aslen birer fiilimsi oldukları için tıpkı mastar ve sıfat-fiillerde olduğu gibi özne, nesne, zarf-tümleci veya yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) alabilmektedirler. Zarf-fiiller yan cümleler oluşturdukları için bünyesindeki diğer ögelerle birlikte cümlede zarf-fiil gruplarını oluştururlar.

Basit zarf-fiil eklerinin temel özelliği yapılarının tam olarak açıklanamamasıdır. Oysa türemiş veya birleşik zarf-fiil yapıları açıklanabilmektedir.

Basit zarf-fiil eklerinin sayıları sınırlıdır; ancak türemiş ve özellikle birleşik zarf-fiillerin sayısı oldukça kalabalıktır. Ayrıca birleşik zarf-fiiller zamanla yeni kullanımlarla artabilir.

Basit zarf-fiil ekleri: -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn, -ken

Türemiş zarf-fiil ekleri -mAksIzIn, -mAklA, -DXkçA, -DxKtA, -mXşçAsInA, - mIşken, -AlIdAn, -XncAyA, -AsIyA, -mXşçAsInA, -AsIyA, -XşXndA vb.

Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen, -mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.

Zarf-fiil gruplarının cümlenin asıl öznesinden farklı öznesi olabileceği gibi, bağlı oldukları yüklemle ortak özneleri olabilir. Bu durum nesne, zarf ve yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) için de söz konusudur

Ağızlarda -AnAcA, -AnAcAk, -AnAçA, -AnAçAk, -AnAcAn, -AnAdAn, -AnA, -InCAyAdAn, -XşXn, -DXklAn, -DXklAyIn, - dXklXğXn gibi türemiş zarffiil ekleri bulunmaktadır. Bu tip zarffiillere zaman zaman roman, hikâye, tiyatro gibi türlerde rastlanabilir

-GAç, -DUğInCA, -UbAn , -IcAk gibi zarffiil ekleri artık kullanımdan düşmüştür. Bunlar tarihî metinlerde karşımıza çıkar.

-Xp Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Zarf-Fiil Grupları: Bu zarf-fiiller cümlede zarf grupları yanında asıl fiilleri yardımcı fiile bağlayarak tasvir birleşik fiiller oluşturmada da kullanılır.

-X Ve -A Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Zarf-Fiil Grupları: Bu zarf-fiil ekleri cümlede tek başına bulunmazlar. Bu işlevi -ArAk ekine devretmişlerdir. Bu ek, cümlede 1) kalıplaşmış hâlde 2) tekrar gruplarında 3) tasvir birleşik fiillerde kullanılır

-ken Zarf-Fiil Ekleriyle Kurulan Zarf-Fiil Grupları: Yukarıda da belirtildiği gibi bu ek yalnızca i- cevher fiiliyle kullanılır. Ortaya çıkan iken ise -DX görülen geçmiş zaman çekimi dışındaki bütün zaman ekleriyle birlikte aslında birleşik olarak da kabul edilebilecek zarf-fiil gruplarını oluşturur.

Sıfat-Fiillerden Türemiş Zarf-Fiil Grupları: Bu tür yapılarda zarf-fiiller, iyelik eki alarak kullanılmalarının yanı sıra iyelik eki almaksızın da kullanılabilirler.

Birleşik Zarf-Fiil Grupları: Bu gruba giren yapılar isim-fiil, sıfat-fiil ve zarffiillerin edat veya edat gibi kullanılan kelimelerle birlikte kullanılmasıyla oluşmuştur. Bu tip zarf-fiil gruplarında bazen iki ayrı fiilimsi ortak edat kullanabilmekte, fiilimsiyle edat arasına başka kelime veya kelime grupları girebilmektedir.

Zarf-Fiillerden Türemiş Zarf-Fiil Grupları: Bunlar esasen -ArAktAn, -AlIdAn ve -XncAyA yapılarından ibarettir ve işlek değildir.

Zarf-Fiillerden Oluşan Birleşik Zarf-Fiil Grupları: Zarf-fiillerin edatlarla kullanılması çok nadirdir. Bunlardan -XncAyA kadar. -AlI beri, -AlIdAn beri en yaygın olan biçimbirimlerdir.

-DX mX Yapısındaki Zarf-Fiil Grupları: Bu yapılar içinde en işlek olanıdır. - mX soru edatından dolayı bu yapının yukarıda birleşik zarf-fiiller içinde neden alınmadığı düşünülebilir. -DX biçimbirimi bir fiilimsi eki değildir.

-mAz mX / -mXyor mX Yapısındaki Zarf-Fiil Grupları: Çok işlek bir yapı değildir. Zaten bu yapı, alanda yazılan pek az çalışmada zarf-fiil kategorisinde değerlendirilmiştir.

Fiilimsi, isim-fiil ve sıfat-fiillerin adlandırılmasında çeşitlilik zarf-fiiller için de söz konusudur. Bu yapılar adlandırılmasında zarf-fiil, ulaç, bağ-fiil, bağ-eylem, durum ulacı gibi terimlerin yanında batı dillerinden geçen gerundium kavramı da kullanılmaktadır.

Türk dili alanında yapılan genel çalışmalarda esasen -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn ve -ken ekleri ele alınmaktadır. Ancak doğrudan fiilimsiler veya zarf-fiiller üzerine yapılan çalışmalarda ise bu yapılar basit zarf-fiiller adıyla incelenmektedir. Bunlara ilaveten mastar ve sıfat-fiiller başta çıkma, bulunma, yönelme, eşitlik ve vasıta hâli ekleriyle cümlede zarf işlevinde kullanıldıklarında, bunlara türemiş zarf-fiil; yaygın olarak isim-fiil ve sıfat-fiillerin nadiren de olsa zarffiillerin edatlarla birlikte cümlede zarf işlevinde kullanıldıklarında ise bunlara da birleşik zarf-fiil adı verilmektedir