TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 6

“Albay Ahmet”, “Öğretmen Hüseyin”, “Doktor Ferit”, “Hemşire Ayşe” grupları birer sıfat tamlamasıdır. Bir kelime gurubunun unvan grubu olabilmesi için Özel isim + unvan ismi (akrabalık ismi, meslek ismi, rütbe ismi) biçiminde kurulması gerekmektedir. Doğru cevap E’dir.

“Yılmaz Kırık” birleşik isim grubundaki sözcükler “yılmak” ve “kırmak” fiillerinden türemiştir. Doğru cevap C’dir.

“Mustafa Kemal Atatürk”, “Kazım Karabekir”, “Hüseyin Nihal Atsız”, “Mehmet Akif Ersoy” örneklerinin tamamı sadece birleşik isim grubudur ancak “Gaspıralı İsmail Bey” örneğindeki “bey” sözcüğü bir unvan niteliği taşımaktadır. Doğru cevap E’dir.

“Ömer Seyfettin hikâyeleri özellikle gençleri harekete geçirmektedir.” Cümlesinde Ömer Seyfettin hikâyeleri belirtisiz isim tamlamasıdır ve birleşik isim grubu tamlamanın tamlayanı durumundadır. Doğru cevap C’dir.

Birleşik isim grubunun unsurlarından biri birleşik kelimeden oluşmuş olabilir. Örneğin, Mustafa Kemal Atatürk, Baybars Ataizi. Atatürk ve Baybars sözcükleri birleşik sözcüktür. Doğru cevap A’dır.

“Günler Ahmet Kemalsiz geçmiyordu ayrıldıktan sonra.” Cümlesinde “Ahmet Kemalsiz” birleşik isim grubu bir yapım eki almış ve cümlenin zarf tümleci olarak kullanılmıştır. Doğru cevap B’dir.

“bakakaldım, “yapılagelir”, “alıkoyuldular”, “ağlar durur” fiilleri süreklilik fiileridir. “alıverdi” fiili tezlik fiilidir. Doğru cevap E’dir.

“memnun ol-“, “dua eyle-“, “hisset-“, “emreyle-“ fiilleri bir isim unsuru ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerdir. “gözden düş-“ fiili ise anlamca kaynaşmış bir birleşik fiildir. Doğru cevap C’dir.

“sürerek” sözcüğü Fiil+(Zarf-fiil eki)+Yardımcı Fiil = Birleşik Fiil kalıbında kurulmuş bir yapı değildir. “Sürerek” sözcüğü sadece –ArAk zarf fiil eki almıştır. Doğru cevap D’dir.

“Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin bir fiil unsuru ile bir fiil unsurundan meydana gelmesi” ifadesi yanlıştır. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller, bir isim unsuru ile bir fiil unsurundan meydana gelir. İsim başta, fiil unsuru sonda bulunur. Unsurların biri veya hepsi, kendi sözlük anlamları dışında kullanılır. Bunların bir kısmı deyimleşmiştir, Doğru cevap D’dir.

“hapsettim”, “Şükreyleye”, ”Kaybolan”, “kaydettiği” yardımcı fiillerle oluşan birleşik fiillerinde ünlü düşmesi görülürken “hissederek” fiilinde ünsüz türemesi görülmektedir.

Birleşik fiillerde isim unsurunu bazen de ol- ve bulun- yardımcı fiilleri ile birleşen, sıfat-fiil eki getirilmiş fiiller karşılar. Bu tur birleşik fiiller, aldıkları sıfat-fiil ekine göre bitmiş tamamlanmış ya da devam etmekte olan hareketleri karşılamada kullanılırlar: Nice zamandır görünmez oldun. Doğru cevap C’dir.

İlgi ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Belirtili isim tamlamasının tamlanan kısmındaki iyelik ekinin yıpranmasıyla kısalmaya uğrayan bir isim tamlaması yapısındadır. “Gözlüğün benim arabada kalmış.” Cümlesinde “benim araba” ilgi grubudur ve cümlenin yer tamlayıcısı olarak kullanılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Bir nitelik (vasıf) isminin kendisinden önce gelen bir isme dayandırıldığı kelime grubu olup yapısı bakımından, sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. İsnat grubunda, biri diğerine isnat edilen iki isim unsuru vardır. Birinci isim iyelik ekli olabilir. “derdi çok“ kelime grubunda “dert” sözcüğü üzerinde iyelik eki vardır, “çok” sözcüğü sıfattır ve kelime grubu bu sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. Doğru cevap D’dir.

Yaklaşma ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. “akla yatkın” kelime grubunda “akıl+a” yaklaşma eki vardır. Doğru cevap A’dır.

Vasıta ekli (ile) bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. “doğayla barışık” kelime grubunda “doğa+ile” kelimesi vasıta eki almıştır. Doğru cevap E’dir.

Birleşik isim grubunu oluşturan unsurlar ek almaz. Birleşik isim grupları bir araya gelişleri sırasında çekim eki almaz. Çünkü bu grubun yapısı kelimelerin yan yana gelmesi esasına dayanmaktadır.

Sıfat tamlamaları birleşik isim grubu yapmaya elverişli bir kelime
grubudur. Birleşik isim grubunda tamlanan unsuru özel isim olan sıfat tamlaması görünümündeki kelime grupları zamanla kalıplaşarak birleşik isim grubuna
dönüşürler. Buna örnek ikinci Mahmut verilebilir.

Birleşik isim grubu, unvan grubunun
özel isim unsuru olarak kullanılabilir:

Sibel Kumsal Hanım
Gaspıralı İsmail Bey
Mehmet Agah Efendi
Mehmet Nadir Amca

Ali Deniz Bey henüz odasına gelmedi.

   ÖZNE                               YÜKLEM