TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 4

Kısaltma grupları iki isim unsurundan oluşup ikinci unsur, genelde bir nitelik ismidir. Ancak, ikinci unsuru nitelik ismi olmayan kısaltma grup­ları da bulunmaktadır (Aktan, 2016:71): insana / hasret (olan yaşlı adam), içine kapalı (olan), kalbi boş (olan), gözü kapalı (olmak), karnı tok (olarak), el ele (olmak) vb.

Kısaltma gruplarının unsurları, kelime grup­larından oluşabilir: kırk yılda bir (olmak) (birinci unsur: sıfat tamlaması), yuvasına / çok düşkün (olan) (ikinci unsur: sıfat tamlaması) vb.

Kısaltma grupları, söz diziminde sıfat ve zarf görevinde bulunurlar, kalıplaşarak birleşik kelimeleri oluştururlar: Gözü pek çocuk, oradan on adım uzaklaştı. Keyfe keder yaşıyordu. Göze göz, dişe diş bir savaş yaşanacaktı.

Kısaltma gruplarında vurgu, ikinci öge üzerinde­dir: gönlü yorgun, içten pazarltklt, kalbine yenik, aklı kıt vb.

Bulunma grubunun ikinci unsuru, bir sıfat tamlaması olabilir:

Tüllerde yatan hastayı sarmıştı karan­lık; (Ahmet Haşim, 1985:104)

isnat Grubu: Bir nitelik (vasıf) isminin kendisinden önce gelen bir isme dayandırıldığı kelime grubu olup yapısı bakımından, sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. Isnat grubunda, biri diğe­rine isnat edilen iki isim unsuru vardır. Birinci isim iyelik ekli olabilir.

yalın hâlde veya iyelik ekli isim + yalın hâlde isim veya sıfat (Isnat olunan, isnat yapılan isim) (isnat edilen isim veya sıfat)

Isnat grubu, kelime grupları ve cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde bulunur: Yaşı geçkini yanına çağırdı. (isim)

Boynu uzun tor sunalar. (Dadaloğlu, 1993:90); (sıfat);

Başı bozuk yaşıyorlardı. (zarf)

taştan duvar olamaz yıkılır.

Koç yiğite emmi dayı el gerek.

Bana nisbet çıkmış yolun üstüne

Samur kürk geyinmiş alın üstüne (Dadaloğlu, 1993:62)

-Yaklaşma grubu zarf tümleci olarak görev yapar.

Birleşik isim grubu cins isimlerin anlam boşalması yoluyla yeni bir varlığa ad olması ile ve bu adların yan yana gelmesiyle oluşur.

Birleşik isim grubunu oluşturan unsurların tamamı özel isimdir: Birleşik isim grubu, isim soylu kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Nadiren sıfat, unvan ve akrabalık bildiren unsurlar birleşik isim grubunu ilk unsuru olabilir.

Birleşik isim grubunda asıl unsur ve yardımcı unsur yoktur: Birleşik isim grubunu oluşturan unsurlar arasında asıl ve yardımcı unsur yoktur. Grubu oluşturan bütün unsurların değeri eşit derecededir.

B seçeğinde bir edat grubu görüyoruz. Ancak diğer seçeneklerde birleşik isim grubunun farklı kullanımlarını görüyoruz. Örneğin, A seçeneğinde birleşik isim grubunu, unvan grubunun özel isim unsuru olarak görüyoruz. C seçeneğinde sıfat tamlaması içinde tamlayan unsur olarak, D seçeneğinde cümlede yer tamlayıcısı görevinde, E seçeneğinde cümlede yüklem ismi görevinde görüyoruz.

Unvan Grubu: Bir kişi ismiyle birlikte kullanılan akrabalık ve unvan belirten kelimelerin birlikte oluşturduğu kelime grubudur.

Unvan grubundaki unsurların yeri değiştirilemez: Kelime grubu içinde unvan grubunun unsurlarının yeri değiştirilemez. Grubun unsurlarından biri eksiltilemez.

Unvan grubunda kişi ismi birleşik isim grubu olabilir. Verilen örnekte bu kuralı görmek mümkündür.

B seçeneğinde öznenin bir unsuru, C seçeneğinde yer tamlayıcısı görevinde, D seçeneğinde yüklem görevinde ve E seçeneğinde özne görevinde görüyoruz. A seçeneğindeki cümlede ise "Veysel Bey" nesne konumundadır. O nedenle cevap A seçeneğidir.

A seçeneğinde özne konumunda, B seçeneğinde nesne konumunda, C ve E seçeneğinde yüklem konumundadır. D seçeneğindeki "İhsan Oktay Anar'dan" birleşik isim grubu ise yer tamlayıcısı konumundadır.

Unvan grubu ve birleşik isim grubunu ayırt etmeye dikkat ediniz. Unvan grubunda unvan sonda bulunur. Unvan veya akrabalık bildiren kelime ismin başına getirildiğinde bu isim, ikinci bir isim olarak kabul edilir ve birleşik isim grubu oluşur. O nedenle A seçeneği birleşik isim grubuna örnektir.

"denizden esen rüzgarın kokusunu", "suda yüzen karpuz kabuğu", "kolundaki bıçak yaraları", "bir ay parçası" sıfat tamlamalarının tamlananları isim tamlamalarından oluşmaktadır. A seçeneğinde tamlayanı ya da tamlananı isim tamlamasından oluşan bir sıfat tamlaması yoktur. Doğru cevap A'dır.

D seçeneğinde yer alan "Bana doğruyu söylemedikçe gidemezsin." cümlesinde "söylemedikçe" sözcüğü bir türemiş zarf fiildir. bunu sağlayan "-dikçe" ekidir. Diğer seçeneklerdeki "koşarak, susmadan, yerken ve gidip" sözcükleri ise basit zarf fiildir.

A seçeneğinde yer alan "Kızınca yanına yaklaşılmazdı." cümlesindeki "kızınca" sözcüğü "-ınca" basit zarf fiil ekini almıştır. Diğer seçeneklerdeki "şaşkınlıktan, kalkmışken ve durmaksızın" sözcükleri türemiş zarf eki almıştır. "Açar açmaz" sözcüğü ise birleşik zarf fiil eki almıştır.

D seçeneğinde "değilmişcesine" sözcüğünde "-mişcesine" eki türemiş zarf fiil ekidir.  Diğer seçeneklerdeki "-meden önce", "-duğun için", "-mesine rağmen", "-muş gibi" ekleri birleşik zarf fiil ekleridir.

C seçeneğinde basit zarf fiil bulunurken diğerlerinde ise birleşik zarf fiili bulunmaktadır. Bu nedenle doğru cevap C'dir.