TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 10

İsim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiillerin edat veya edat gibi kullanılan kelimelerle birlikte kullanılmasıyla oluşmuş olan zarf-fiil grubu birleşik zarf-fiil gruplarıdır. Doğru yanıt E'dir.

Basit zarf-fiil ekleri -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn, -ken
Türemiş zarf-fiil ekleri -mAksIzIn, -mAklA, -DXkçA, -DxKtA, -mXşçAsInA, - mIşken, -AlIdAn, -XncAyA, -AsIyA, -mXşçAsInA, -AsIyA, -XşXndA vb.
Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen,
-mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.
Diğer zarf-fiil ekleri -Ar -mAz, -DX –mAdI, -DX mX, -mAz mI

Seher yeli çamları, çavdarları tararken; / Dağlar göller üstüne sisten perde örerken, /
İlkbaharın ilk gülü kılıfını yararken, / Sonbaharda son yağmur yollara yağarken gel! dört tane zarf-fiil vardır.

Adam ona gülümseyerek baktı ve sağ elini kalbinin üstüne götürüp, selâm verdi.

Batılıların sinoloji ile uğraşmaya başlamalarından bu yana Çince isimlerin Latin harfleriyle yazımı konusunda tam bir sistem oturtulamamıştır.

Cemil Hoca bütün bu dağdağa içinde bile, aksi
ispat edilmediği müddetçe, düşüncelerinin ana yolundan
ayrılmamış, metodik düşünme prensiplerine
daima bağlı kalmıştır.

Batılıların sinoloji ile uğraşmaya başlamalarından
bu yana Çince isimlerin Latin harfleriyle yazımı
konusunda tam bir sistem oturtulamamıştır.

Örneğin Türkçe sözlüklerden birini açıp ‘masa’
sözcüğünün karşısındakileri okumakla ‘masa’ sözcüğünün
anlamını öğreniriz.

Basit zarf-fiil ekleri -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn, -ken
Türemiş zarf-fiil ekleri -mAksIzIn, -mAklA, -DXkçA, -DxKtA, -mXşçAsInA, - mIşken, -AlIdAn,
-XncAyA, -AsIyA, -mXşçAsInA, -AsIyA, -XşXndA vb.
Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen,
-mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.
Diğer zarf-fiil ekleri -Ar -mAz, -DX –mAdI, -DX mX, -mAz mI

Basit zarf-fiil eklerinin sayıları sınırlıdır; ancak türemiş ve özellikle birleşik zarf-fiillerin sayısı oldukça
kalabalıktır. Ayrıca birleşik zarf-fiiller zamanla yeni kullanımlarla artabilir. Aşağıda basit zarf-fiil eklerinin
tamamı, türemiş ve birleşik zarf-fiillerden ise birkaç örnek verilmiştir.
Basit zarf-fiil ekleri -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn, -ken
Türemiş zarf-fiil ekleri -mAksIzIn, -mAklA, -DXkçA, -DxKtA, -mXşçAsInA, - mIşken, -AlIdAn,
-XncAyA, -AsIyA, -mXşçAsInA, -AsIyA, -XşXndA vb.
Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen,
-mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.
Diğer zarf-fiil ekleri -Ar -mAz, -DX –mAdI, -DX mX, -mAz mI

Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen,
-mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.

Yardımcı fiilin başına getirilen unsurun isim veya fiil olmasına, unsurların biri veya tümünün, kendi sözlük anlamları dışında kullanılmalarına (Bunların bir kısmı da deyimleşmiştir) göre birleşik fiiller üçe ayrılır;

1-Bir İsim Unsuru ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller

2-Bir Fiil Unsuru ile Yardımcı Fiilden Olu- şan Birleşik Fiiller (Tasvir Fiilleri veya Özel Birleşik Fiiller)

3-Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

Doğru cevap A’dır.

Bir İsim Unsuru ile Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller: İsimlere ve isim soylu kelimelere et-, eyle-, ol-, kıl-, yap- vb. yardımcı fiillerden biri getirilerek oluşturulurlar: mutlu et-, memnun ol-, niyaz eyle-, hasta kıl- vb.

Doğru cevap D’dir.

İsmin fiille kullanılmasında ses olayları yaşanıyorsa bu durumda bitişik yazılır ve kalıplaşırlar: af et- > affet-, his et- > hisset-, kayıp et- > kaybet-, seyir et- > seyret-; hapis ol- > hapsol-, kayıp ol- > kaybol-, zan olun- > zannolun- vb.

Doğru cevap B’dir.

Esas fiile -(y)I, -(y)U zarf-fiil eki ve ver- yardımcı fiilinin getirilmesiyle kurulur: bak- ı-ver-, doldur-u-ver-, oyna-y-ı-ver-, sev-i-ver- vb. Bu birleşik fiil kalıbının esas fiile kattığı anlam, o işin çabucak, ansızın, kolayca yapılmasına yöneliktir.
Türkçede tezlik fiilinin yinelenmesiyle anlam pekiştirilir: geli geliver, atı atıver, bakı bakıver vb.

Doğru cevap C’dir.

Bazı kısaltma grupları da kurallı olarak ortaya çıkmıştır. Bunlar genellikle, isim-fiil, sıfat-fiil veya zarf fiil gruplarından kısalarak kalıplaşmıştır. Kısaltma gruplarında, sözü edilmeyen ya da düşmüş –etmek, olmak, olan, olarak, eden, ederek, vb. - birer çekimsiz fiil vardır.
Eline sağlık (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

kalpten kalbe (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

yüreği buruk (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

gözü yüksekte (olan): Sıfat-fiil grubundan kısalmıştır.

gönlü yüce (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

keyfe keder (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

Doğru cevap A’dır.

Yükleme Grubu: Yükleme ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları tek kelimeden de oluşabilir, bir kelime grubundan da oluşabilir. Vurgu, sondaki öge üzerindedir. Doğru cevap C’dir.

İsnat Grubu: Bir nitelik (vasıf) isminin kendisinden önce gelen bir isme dayandırıldığı kelime grubu olup yapısı bakımından, sıfat tamlamasının ters çevrilmiş hâli görünümündedir. İsnat grubunda, biri diğerine isnat edilen iki isim unsuru vardır. Birinci isim iyelik ekli olabilir. Doğru cevap B’dir.

Yaklaşma (Yönelme) Grubu: Yaklaşma ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları birer kelimeden oluşabileceği gibi kelime grubu da olabilir. Yaklaşma grubu, esasen, fiilimsilerle kurulan grupların yıpranmış ve kalıplaşmış şeklidir. Vurgu, sondaki öge üzerindedir. Doğru cevap E’dir.

Elde sensin, dilde sen, gönüldesin, baştasın.

-Bulunma grubu yüklem olarak görev yapar. Doğru cevap A’dır.