TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 6

Tamlayanı sıfat tamlaması olan belirtisiz at tamlaması:

bir şair cesedinden hiç farkı yok denizin. (İsmet Özel, Propaganda)

Bozuk motorlar altında

Körpe gençlikler gidiyor (Yaşar Miraç, Çömlekçi’li Çıraklara Türkü)

Toplum bilim, takısız ad tamlamasıdır.

Gelinin, yüzünü örten o pırıltılı kırmızı duvağın altında neler hissettiğini bilmek imkânsızmış. (Elif Şafak, İskender):Tamlayanı sıfat tamlaması olan belirtili ad tamlaması

Kız kardeşlerinin hayret dolu bakışları altında bunları Hediye’ye götürdü ama o yalnızca suyu kabul etti. (Elif Şafak, İskender): Tamlayanı belirtisiz ad tamlaması olan belirtili ad tamlaması

Bu dünyanın sevgisi, ağulu aşa benzer Soyunu sayan kişi, ağulu aştan geçer (Yunus Emre Divanı): Tamlayanı sıfat tamlaması olan belirtili ad tamlaması

Hafız Nuri’nin dik, meşum bir sesle salâ vermesi, ezan okuması, cenaze namazı kıldırması tüyler ürpertecek bir şey. (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu): Tamlayanı unvan grubu olan belirtili ad tamlaması

Gül-ü reyhanın kokusu, âşıklara maşuk yeter Aşık olanın maşuku hergiz öğünden gitmeye. ( Yunus Emre Divanı): Tamlayanı bağlama grubu olan belirtili ad tamlaması

Türkçede yeni kelimeler 1) yapım ekleriyle, nadiren de olsa çekim eki kalıplaşmasıyla, 2) iki kelimenin birleştirilmesiyle meydana getirilir. Bunların dışında tekrar grupları oluşturmak yoluyla da yeni kavramların karşılandığı görülmektedir: aşağı yukarı “takriben, tahminen”; atıp tutmak “boş konuşmak”, yedi yirmi dört “bütün hafta” fısfıslaşmak “fısıldaşmak”, didik didik etmek “didiklemek, parçalamak; iyice araştırmak” vb.

Cümle içindeki art arda ifadeleriyle süreklilik belirtilmeye çalışılmıştır.

Tekrar grupları esasen iki kelimeden oluşmaktadır. Ancak nadiren de olsa üç veya dört kelimeden oluştukları da görülmektedir. Tekrar grupları isnat gruplarının yinelenmesiyle oluşabilir: Bu sırada doğum doktoru alı al moru mor, koşa koşa geldi.(Ayşe Kulin, Tek ve Tek Başına Türkan, s. 146)

Aynı ögenin tekrarıyla oluşan tekrar grupları, aynı kelime, kelime grubu veya cümlenin tekrarıyla oluşturulan bu yapılara aynen tekrar adı verilmektedir. B şıkkındaki "göstere göstere" ifadeleri buna örnektir.

Dilimizdeki eş anlamlı kelimeler de bu amaçla kullanılır. Tekrar grupları yol yordam, tanıdık bildik gibi tamamen Türkçe, iman itikat gibi tamamen alıntı veyahut akıllı uslu, sorgu sual, akça pakça gibi Türkçe ve alıntı kelimelerin birlikte kullanılmasıyla da oluşturulabilir. A şıkkındaki "bitmez tükenmez" ifadeleri buna örnektir.

Bu tekrar grupları da kendi içinde ilki anlamlı ikincisi anlamsız ve ilki anlamsız ikincisi anlamlı ögelerden oluşan tekrar grupları olarak ikiye ayrılır. C şıkkındaki "eğri büğrü" ifadeleri ilki anlamlı ikincisi anlamsız öğelerden oluşan bir tekrar grubudur.

Tekrar grupları yaygın olarak zarf görevinde kullanılır.
 E şıkkında "yavaş yavaş" ifadeleri zarf olarak kullanılan tekrar grubudur.

'hangi çılgın', 'bazı sebepler', 'bir ay', 'yalan dünya' sıfat tamlamalarında belirtme sıfatları yer almaktadır. 'sımsıcak eller' sıfat tamlamasında ise niteleme sıfatı yer bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

A ve C şıklarında "güzel" kelimesi fiili nitelemektedir ve cümlede zarf olarak görev yapmaktadır. B ve E şıklarında "güzel" kelimesi isimleşmiştir. D şıkkında ise "güzel" bir ismi nitelemektedir ve cümlede sıfat görevindedir. Doğru cevap D'dir.

"denizden esen rüzgar" tamlamasında, tamlayan (denizden esen) sıfat-fiil ekleriyle kurulmuştur. Diğer cümlelerdeki sıfat tamlamaları belirtilen durumu örneklemez. Doğru cevap C'dir.

"Nasıl sevdalar" - soru sıfatı, "bütün hislerim" - belirsizlik sıfatı, "ihtiyar adam" - niteleme sıfatı, "ne zaman" - soru sıfatıdır. Doğru verilen eşleştirme A şıkkındadır. "bir sabah" - belirsizlik anlamında kullanılmıştır.

"gamlı yaşlı kadınlar", "telli duvaklı gelin", "sürü sürü kuşlar", "gelişi güzel laf" tamlayanı (sıfat kısmı) tekrar grubundan oluşan sıfat tamlamalarıdır. "kışlık çalı çırpı" ise tamlananı (isim kısmı) tekrar grubundan oluşan sıfat tamlamasıdır. Doğru cevap E'dir.

Verilen cümlelerdeki "kutu gibi bir dairede" yer tamlayıcısı, "şişmiş göz kapakları" ve "o incecik dal gibi kız özne, "kaç defa" zarf tümleci olarak kullanılmıştır. C şıkkındaki "onunla geçirdiği güzel günler" cümlede nesne olarak kullanılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Sayı grubuyla karşılanan sayılar, tek kelime ile karşılanan sayıların on’dan sonra yer alanlarının ve sıfat tamlaması ile karşılanan sayıların ara yerlerindeki sayılardır. Buna göre "otuz yedi" sayı grubu ile karşılanan bir sayıdır. "altı" ve "yüz" tek kelime ile, "dört bin" ve "dokuz milyar" sıfat tamlaması ile karşılanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sayı grubu B şıkkında yüklem, C şıkkında nesne, D şıkkında zarf tümleci olarak kullanılmıştır. E şıkkındaki "beş" sayı grubu değildir. A şıkkındaki sayı grubu "on sekiz" cümlede özne olarak kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

"ayakta tedavi" bulunma, "elden düşme araba" çıkma, "kardeşçe yaşama" eşitlik ve "ormandaki yangın" aitlik eki almıştır. "karşılıksız sevgi " sıfat tamlamasında bu duruma örnek bir durum yoktur. Doğru cevap D'dir.

Türkçede Tekrar grupları; ifadeyi güçlendirmek, yeni kavramlar oluşturmak, süreklilik belirtmek ve ifadeyi pekiştirmek için kullanılır.