TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 5

“Kimim kimsem” tekrar grubu Türkçe’de ifadeyi güçlendirmek için kullanılır

"Bilişin ne barmu adaş ya kadaş/körügli ne barmu yigü içgü aş" (Akraban, dostun veya tanıdığın var mı; yiyeceğin içeceğin ve bakanın var mı?) cümlesi Kutadgu Bilig eserindeki Türkçe’de tekrar gruplarını örnek gösterir.

“Bu sırada doğum doktoru alı al moru mor, koşa koşa geldi” cümlesi isnat gruplarının yinelenmesiyle oluşmasına örnektir.

"hemen hemen, göstere göstere, vilayet vilayet, tek tek" aynı öğenin tekrarıyla oluşan tekrar gruplarından (aynen tekrar)dır. B şıkkında buna benzer bir örnek yoktur. Doğru cevap B'dir.

"yarım yamalak, eğri büğrü ve çoluk çocuk" biri anlamlı biri anlamsız ögelerden oluşan tekrar gruplarıdır. "ak pak" yakın anlamlı sözcüklerden oluşan tekrar grubudur. “Yamacın çöplüğünden kaymış çanak çömlek.” cümlesindeki 'çanak çömlek' tekrar grubu eş anlamlı öğelerden oluşan tekrar gruplarına örnektir. Doğru cevap D'dir.

Tıklım tıklım ikilemesindeki “tıklım” kelimesi tek başına anlamsızdır. İkileme olarak kullanıldığında anlam kazanmaktadır.

"Yarım yamalak da olsa konuşulanları işittik.” cümlesindeki yarım kelimesi anlamlı olup yamalak kelimesi ise tek başına bir anlam ifade etmemektedir.

"Serdar merdivenin başında üzgün, süklüm püklüm belirdi." cümlesindeki hem süklüm hem de püklüm kelimeleri tek başına kullanıldıklarında anlamsızdır. Birlikte kullanıldığında anlam kazanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

"Yırtık pırtık kot giymişti." cümlesi aynı kelimenin ilk ünsüzünün değiştirilmesiyle oluşan tekrar grubu örneğidir.

Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belli kurallar içinde yan yana dizilmiş kelimelerden oluşan yargısız dil birimidir. C şıkkında 'sıcak bir gülümseme' ve E şıkkında 'son dileği' kelime gruplarıdır. B ve D şıklarında kelime grubu bulunmamaktadır. A şıkkında ise iki kelime grubu bulunmaktadır: 'gözü yaşlı annesi' ve 'bir gün'. Doğru cevap A'dır.

Bazen tamlayan ad yerine ad soylu bir kelimeyle kurulabilir. Bu durumda tamlayanı zamir olan kelime grubu iyelik grubu olarak da adlandırılır. '(benim) annemin', '(senin) ne düşündüğün', '(sizin) oyuncaklarınız', ve '(onun) sevdiği kız' iyelik gruplarıdır. D şıkkında iyelik grubuna örnek bir ifade yoktur. Doğru cevap D'dir.

'gözlerinin yeşili' yer tümleci, 'hayal kırıklığının ifadesi' yüklem, 'bankanın müdürü' ve 'çiftçinin bir yıllık emeği' cümlede özne konumundadır. 'Arabanın anahtarı' ad tamlaması ise cümlede nesne durumundadır. Doğru cevap E'dir.

'duvar saati', 'kız kardeşler' ve 'kapı kolu' belirtisiz ad tamlamaları, 'kurşun kalem' takısız ad tamlamasıdır. Belirtili ad tamlamaları ise tamlayanın ve tamlananın ek aldığı kelime grubudur. Belirtili ad tamlamalarında tamlayan ilgi (genetif) hâl eki, tamlanan ise iyelik eki alır. Doğru cevap E'dir.

'bu adamın korkusuzluğu' tamlayanı sıfat tamlaması olan belirtili ad tamlaması, 'kız kardeşlerinin bakışı' tamlayanı belirtisiz ad tamlaması olan belirtili ad tamlaması, 'emeğin ve sevginin gücü' tamlayanın birden fazla olduğu belirtili ad tamlaması ve 'köyün muhtarı ve sahibi' tamlananı birden fazla olduğu belirtili ad tamlamasıdır. 'prensesin kötü kalpli annesi' ad tamlamasında tamlanan (kötü kalpli anne) bir sıfat tamlamasıdır. Doğru cevap D'dir.

Belirtisiz ad tamlamaları yalnızca tamlananın ek aldığı kelime grubudur. Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan ilgi (genetif) hâl eki almaz, tamlanan ise iyelik eki alır. A şıkkındaki cümlede 'inci dişi', C şıkkındaki cümlede 'gül bahçem', D şıkkındaki cümlede 'dudu kuşu' belirtisiz ad tamlamalarıdır. E şıkkındaki cümlede herhangi bir ad tamlaması bulunmamaktadır. Birden fazla belirtisiz ad tamlamasına B şıkkında restlanır. "Sabah yeli ılgıt ılgıt eserken seher vakti bir güzele vuruldum." cümlesindeki 'sabah yeli' ve 'seher vakti' belirtisiz ad tamlamalarıdır. Doğru cevap B'dir.

Tamlayan ve tamlananın ek almadan bir araya gelerek oluşturduğu tamlamalardır. Takısız ad tamlamaları çoğunlukla yabancı dil mantığından yola çıkarak oluşturulmuş kelime birlikleridir. A şıkkındaki tamlama takısız ad tamlaması iken diğer şıklardaki tamlamalar belirtisiz ad tamlamasıdır. Doğru cevap A'dır.

'Türk şiiri antalojisi' ve 'macera romanlarının okuyucusu' tamlamalarının tamlayanı başka bir ad tamlaması, 'ormanın en kuytu köşesi' ve 'kardeşimin kırmızı süveteri' tamlamalarının tamlananı sıfat tamlamasıdır. 'geçmiş yılların gölgesinde' tamlamasının tamlayanı (geçmiş yıllar) bir sıfat tamlamasıdır. Doğru cevap C'dir.

'çocuğun elbisesi', 'resimlerin biri', 'gözlük kabı', 'ön patileri' tamlamaları cümlede nesne olarak kullanılmıştır. 'ceketin düğmesi' ise cümlede özne olarak kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Niteleme sıfatları, varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini, kısaca nasıl-nice olduklarını bildiren, onları çeşitli yönlerden niteleyen kelimelerdir. 'Korkulu' belirtme sıfatı değil, niteleme sıfatıdır. Doğru cevap C'dir.

Niteleme (Vasıflandırma) Sıfatları: Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini, kısaca nasıl-nice olduklarını bildiren, onları çeşitli yönlerden niteleyen kelimelerdir. Belirtme Sıfatları: İsimleri işaret, soru, belli belirsizlik ve sayı bakımından belirten sıfatlardır. 'kaç yıl' ve 'ne vakit' soru sıfatı, 'beriki mağaza' işaret sıfatı, 'yırtık pırtık pantolon' ise niteleme sıfatıdır. 'Üç beş (belirtme sıfatı) kendini bilmez (niteleme sıfatı) insan' görüldüğü gibi her iki sıfatı da almıştır. Doğru cevap B'dir.