TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 2

Sayı grubu, söz diziminde, isim ve sıfat görevinde kullanılır.

Sayı grubu, sıfat tamlamasında tamlayan yani sıfat unsuru olarak görev yapar.

'Sabah dokuzda ders başlar' cümlesinde sayı grubu zarf tümleci görevindedir.

Sayı grubu, belirtili isim tamlamasının tamlayan ögesi olarak kullanılır.

'Hangi bölümü seçeceksin?' sorusundaki 'hangi' sıfatı soru sıfatıdır.

A seçeneğinde "ona uymasını bu medeniyetin gerektirdiği insan tiplerini yetiştirmesini", B seçeneğinde "çıkmayı yahut arkasından yavaşça gidip elini sürüvermeyi", D seçeneğinde "geleceğe söz geçirmek", E seçeneğinde "kendi kazıp çıkarmak" isim fiil grupları cümlede nesne olarak kullanılırken, C seçeneğinde "bir şey istemek" isim fiil grubu özne olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt C

Sıfat-fiiller cümlede ya doğrudan bir kelimenin sıfatı yahut da tıpkı adlaşmış sıfatlarda
olduğu gibi tamlananı düşmüş olarak kullanılır:A seçeneğinde "Ormanlara salıverilmiş genç bir fili" ifadesi ve B seçeneğindeki "1380’de doğduğunu" ifadesi buna örnektir. Sıfat-fiiller bir isim gibi kullanılabilirler: C seçeneğindeki "niteliğini belirtmeye çalıştığımız İslâm öncesi Türk tarihine ilişkin Orta Asya araştırmalarının olmazsa olmazı" ifadesi buna örnektir. Bir ismin birden çok sıfatı olabilir. Aynı şekilde bir isim birden çok sıfat-fiil grubunca tamlanabilir: D seçeneğindeki "olanı düpedüz yansıtan, salt alıcı bir iletken göz" ifadesi buna örnektir. E seçeneğindeki "tanıdığım bildiğim" ifadesi sıfat fiillerin ikilemelerle kurulabileceğine örnektir. Doğru yanıt E

Bir ismin birden çok sıfatı olabilir. Aynı şekilde bir isim birden çok sıfat-fiil grubunca tamlanabilir:"Türkiye’de Türkçe oyunlar gösteren birtiyatronun bulunmadığı, hele tiyatroya gitmenin bile ayıp sayıldığı bir devirde" ifadesi buna örnektir. Sıfat-fiiller ikilemeler kurabilirler: "tanıdığım bildiğim" ifadesi buna örnektir. Sıfat fiiller isim- fiil gibi kullanılırken bu yapılar isim ve sıfat tamlamaları kurabilirler. Sıfat tamlamaları kurmak bu grubun asli görevidir. İsim tamlaması kurduklarında ise bu grubu adlaşmış sıfat olarak düşünmek gerekir: "pek yakınındakilerin niye uzaklaştıklarını, uzaktakilerin de niçin gelemediklerini" ifadesi ile "Eski Hind’den İslam-Şark ve Batı medeniyetine kadar çağlar boyu akıp gelen beşeri tecrübelerin harmanladığı bir merkezde durduğu" ifadesi buna örnektir. A seçeneğinde "niteliğini belirtmeye çalıştığımız İslâm öncesi Türk tarihine ilişkin Orta Asya araştırmalarının olmazsa olmazı" ifadesi sıfat fiillerin isim olarak kullanılabileceğine örnektir. Doğru yanıt A

Sıfat-Fiil Gruplarının Yüklem, Özne, Nesne, Zarf Tümleci ve Yer Tamlayıcısının Tamlayıcısı Olarak Kullanılması: Sıfat-fiil gruplarının bu özelliği sıfat tamlamalarının bu görevlerde kullanılmasıyla aynıdır.
Aşağıdaki örnekte sıfat-fiil grupları yüklemin tamlayıcısı olarak kullanılmıştır.
Bu üç ünlü sanatkâr, toplumumuza, şiir ve fikir olarak çok tesir etmiş, çok okunmuş, sevilmiş dava adamlarıdır. 
Aşağıdaki örnekte sıfat-fiil grupları öznenin tamlayıcısı olarak kullanılmıştır.
Cemil Meriç’i okunur kılan, işlediği konular olduğu kadar üslubudur da. 
Aşağıdaki örneklerde sıfat-fiil gruplarının nesnenin ögeleri olarak kullanıldığı görülmektedir.
Tanrı her insana hayatı boyunca çalıştıracağı ve geliştireceği bir vücut ve ruh verir.                                                  Fakat Türkler yerleşik medeniyete geçince, ona uymasını bu medeniyetin gerektirdiği insan tiplerini yetiştirmesini de bilmişlerdir.                                       

Gazetede yayımlanan bu “Sohbetler”i on bir hafta, takip etti. 

Doğru yanıt D

A seçeneğindeki "Gevezeliği sevenlerden değilim" ifadesinde sıfat fiiller yüklem olarak, B seçeneğindeki "Zekâ, hayal, duygu da işlenmek suretiyle" ifadesinde sıfat fiil zarf tümleci olarak, C seçeneğinde "Hangi dala ayrılmak istediğime" ifadesinde sıfat fiil yer tamlayıcısı olarak, D seçeneğindeki "mimar olmayı düşündüğümü" ifadesinde sıfat fiil nesne olarak, "her birinin yaptığı" ifadesinde sıfat fiil özne olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt B 

Sıfat-Fiil Gruplarının Zarf Tümleci Olarak Kullanılması: Sıfat-fiiller aslında zarf olarak kullanılamazlar. Ancak birtakım hâl ekleri alarak türemiş zarf-fiilleri, edatlarla birlikte kullanılarak cümlede edat grubu olarak da anılan birleşik zarf-fiil yapılarını oluştururlar. Bu konu ilerleyen ünitelerde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ayrıca toplum olarak bize ayrılan / ayırdığımız yerden memnun olmadığım için bize sunulan - aslında zorlanan - tüm çerçevenin tartışılması gerektiğine de inanıyorum. (Korkut Tuna, Batılı Bilginin Eleştirisi Üzerine, s. 13) Zekâ, hayal, duygu da işlenmek suretiyle insanı saadete, insanlığı refaha ulaştırır. (Mehmet Kaplan, Kültür ve Dil, s. 75)

"Sonra tabii, günden güne büyüyen bir kız çocuğunu kışlada neferler elinde terbiye etmek imkânsızlığını da düşünmüş olacak." cümlesinde 'terbiye etmek' isim fiildir ve belirtisiz isim tamlamasının da tamlayanıdır. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

"Bunların dışında, onun kişiliği hakkında derinlere dalmamamın bir sebebi daha olmalı." cümlesinde 'derinlere dalmamamın bir sebebi' belirtili isim tamlaması ve dalmamamın kelimesi hem bir isim fiildir hem de tamlayan işlevindedir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Bütün cümlelerde belirtili isim tamlamalarında isim fiillerden faydalanılmıştır. Ancak sadece B şıkkındaki 'telkin etmenin bin türlü şekli' tamlamasında, 'telkin etme' isim fiili tamlayan işlevi görmektedir.  Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

"Biliyorsun prensibim, çocuklara müdahale etmek değil, onları kabiliyetleri yönünde desteklemektir." cümlesinde 'müdahele etmek değil- desteklemektir' isim fiilleri cümlede yüklem olarak kullanıldığından cevap E şıkkıdır. İsim fiil grupları, A şıkkında nesne, B şıkkında özne, C şıkkında dolaylı tümleç ve D şıkkında zarf tümleci işlevinde kullanılmışlardır.

"Türkiye durmadan değişen ekonomik, sosyal, politik ve kültürel şartlara uymaya çalışıyor." cümlesinde isim fiil gurubu dolaylı tümleç işlevinde kullanılmıştır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

"Şinasi, kadınla erkeğin birbirleriyle görüşüp tanıştıktan sonra evlenmeleri gerektiğini savunmuştur." cümlesinde sıfat fiil grubu nesne görevindedir, diğer şıklarda ise özne görevindedir. Dolayısıyla doğru seçenek E şıkkıdır.

"Cumhuriyet devrinde yeni bir nesil doğduğuna daha önce işaret etmiştim." cümlesinde 'yeni bir neslin doğduğuna' ifadesi bir dıfat fiil grubudur ve dolaylı tümleç görevi üstlenmiştir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

"Gerçek Öykü’de dikkatimizi çeken nokta, yazarın şiirsel bir kaygıdan çok, düz bir anlatımla daha çok ironik ve alaysı bir anlatımı yeğlemiş olduğudur." cümlesinde italik yazılmış kelimeler sıfat fiil grubu olup cümlede yüklem işevi görmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

"Okul yıllarımızda hayatımızın en heyecan verici olayıydı bu." cümlesindeki ' en heyecan verici' kelime grubu sıfat fiildir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Ad tamlamalarında hem tamlayan hem tamlanan çoğul eki alabilir. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.