TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 14

çocuğun        eli

tamlayan       tamlanan

Belirtili ad tamlamasıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kapının kolu, çocuğun sorusu, kitabın rengi gibi isim tamlamalarında tamlayan kapının, çocuğun ve kitabın sözcükleridir. Bu yapıda isim-fiil barındıran Böyle konuşmasının amacı seçeneğidir. Burada böyle konuşmasının bir isim-fiil grubu olup tamlayan görevindedir. Doğru cevap A’ dır.

Kapının kolu, çocuğun sorusu, kitabın rengi gibi isim tamlamalarında tamlanan kolu, sorusu ve rengi sözcükleridir. Bu yapıda isim-fiil barındıran, Çocuğun lafı eveleyip gevelemesi seçeneğidir. Burada lafı eveleyip gevelemesi bir isim-fiil grubu olup tamlanan görevindedir. Doğru cevap A’ dır.

İsim-Fiil Gruplarının Yüklem Olarak Kulla­nılması: İsim-fiil grupları isim soylu basit yüklem­dir. Bilindiği gibi isim soylu yüklemler ek fiil yardı­mıyla geniş zaman, hikâye, rivayet ve şart çekimine girerler. Diğer kipler için ise olmak fiili gerekir. Seçeneklerde Amacım bu sınavı geçmekti ek fiil taşımaktadır. Doğru cevap C’ dir.

İsim-fiil grupları cümlede yüklem, özne, nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) ola­rak kullanılabilir. E şıkkında verilen cümlede, İlk olarak aranan bilgiye uygun siteyi seçmek özne görevinde bir isim-fiil grubudur. Doğru cevap E’ dir.

İsim-fiil grupları cümlede yüklem, özne, nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) ola­rak kullanılabilir. A şıkkında verilen cümlede Nefes alma egzersizleri yapmayı nesne görevinde bir isim-fiil grubudur. Doğru cevap A’ dır.

Sıfat-Fiillerin Yüklem Olarak Kullanılması: Sıfat-fiiller tıpkı birer isim gibi kullanılabildiklerin­den - isim soylu yüklemlerde olduğu gibi - geniş, hikâye, rivayet ve şart çekimlerinde ek fiilden, di­ğer kiplerde ise ol- fiilinden yararlanılarak cümlede yüklem olarak yer alırlar: [Gevezeliği sevenlerden değilim] ama ‘dolu’ ko­nuşmaların ille de bilgi vermesi gereğini saçma bu­luyorum. (Nermi Uygur, Dilin Gücü, s. 47). Benzer şekilde, O hep doğru konuşandı örneği, ek fiil taşıyan yüklem durumunda bir sıfat fiil grubu içermektedir. Doğru cevap A’ dır.

Sıfat-fiil grupları cümlede özne olarak bulunabilir: “Yangın var” tümcesi var olan yangının Türkçe­deki kopyası mı ki? … Bir İtalyan, bir Koreli, bir Japon kuşku yok ki yangını kendi diline başka türlü getirecektir. Her birinin yaptığı hep aynı şeyin baş­ka bir çevirisidir (Nermi Uygur, Dilin Gücü, s. 39). Buna benzer bir şekilde, B şıkkında verilen cümledeki söylediklerin, özne görevinde olan bir sıfat-fiildir. Doğru cevap B’ dir.

Sıfat-fiil grupları cümlede nesne olarak bulunabilir: Yazarların şahsî hayatları umumiyetle enteresan değildir. Çokları yazdıklarını hayallerinden uydu­rurlar (Mehmet Kaplan, Kültür ve Dil, s. 77). Bu örnek doğrultusunda, Giydiklerini kim tasarlıyor ve dikiyor? cümlesindeki giydiklerini nesne görevinde bir sıfat-fiildir. Doğru cevap C’ dir.

Sıfat-fiil grupları, fiilleri anlık sıfatlaştırmaya yarayan -An, -Ar, -mAz, -mXş, -DXk, -AcAk, -Ası ve -XcX ekleriyle türetilir. Bu ekler diğer fiilimsileri oluşturan isim-fiil ve zarf-fiil ekinden farklı olarak zaman bil­dirirler ve şöyle tasnif edilirler:

Geçmiş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-mXş, -DXk

Geniş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-An, -Ar, -mAz, -XcX

Gelecek zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-AcAk, -AsI

Doğru cevap D’ dir.

Sıfat-fiil grupları, fiilleri anlık sıfatlaştırmaya yarayan -An, -Ar, -mAz, -mXş, -DXk, -AcAk, -Ası ve -XcX ekleriyle türetilir. Bu ekler diğer fiilimsileri oluşturan isim-fiil ve zarf-fiil ekinden farklı olarak zaman bil­dirirler ve şöyle tasnif edilirler:

Geçmiş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-mXş, -DXk

Geniş zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-An, -Ar, -mAz, -XcX

Gelecek zaman bildiren sıfat-fiil ekleri:

-AcAk, -AsI

Doğru cevap E’ dir.

Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belli kurallar içinde yan yana dizilmiş kelimelerden oluşan yargısız dil birimidir (Karahan, 2006: 39).

Sözdizimi kelime ve kelime gruplarından yola çıkarak bir cümlenin ilke ve kurallarını ortaya koymayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Sözdizimi, bir dili diğer dillerden ayıran yapısal unsurlardan biridir. Örneğin Türkçenin söz diziminin özne + tümleç + yüklem biçiminde sıralanması, yüklemin sonda bulunması gibi özellikleri onun ayırıcı bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır.

Birden fazla kelimenin anlam ve yapı bakımından bir birliktelik oluşturduğu dil bilgisel yapılar olan kelime grupları da cümlenin yapısını ve işleyişini oluşturmada belirleyici olan unsurlardan biridir.

Kelime gruplarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

İki ad unsurunun veya ad soyundan iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu kelime grubuna ad tamlaması denir. Ad tamlamaları, iki dil birliği arasında aitlik, sahiplik, tür, özellik vb. bakımından bir nesnenin başka bir nesne ile arasındaki ilişkiyi işaret eder. Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir.

Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belli kurallar içinde yan yana dizilmiş kelimelerden oluşan
yargısız dil birimidir (Karahan, 2006: 39). Kelime
gruplarının özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
• En az iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşurlar.

• Tek başlarına yargı bildirmezler

• Kelime grubu ögeleri şiir ve konuşma dilinde yer değiştirebilirler ancak bu yer değiştirme cümlenin anlamında ve işlevinde bir değişikliğe yol açmaz.

• Bir cümle içinde birden fazla kelime grubu yer alabilir ve bu kelime grupları iç içe geçen bir özellik de gösterebilir.

• Cümle içinde isim, sıfat,zarf olabilirler; önüne geldikleri ismi niteleyip, belirtebilirler.

• Anlam ve yapı bakımından kendi içlerinde bir bütünlük taşırlar. Bu bütünlük nedeniyle cümle içinde tek bir kelime gibi değerlendirilirler.

İki ad unsurunun veya ad soyundan iki kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu kelime grubuna ad tamlaması denir. Ad tamlamaları, iki dil birliği arasında aitlik, sahiplik, tür, özellik vb. bakımından bir nesnenin başka bir nesne ile arasındaki ilişkiyi işaret eder.

Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir.

Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir. Konak halkı, hepimiz onu yürümeye, yatmağa alıştırıncaya kadar haftalarca neler çektik… (Refik Hâlit Karay, Bir Harp Zengini)
Gecenin içinde gizli gizli söyleşen bu seslerden korkma. (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu) Yukarıdaki ilk örnekte “konak halkı” tamlamasında tamlayan ek almazken ikinci örnekte geçen “gecenin içi” tamlamasında tamlayan ilgi eki almıştır.

Cevizin yaprağı tamlamasında tamlayan ilgi eki almıştır.