TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ

Yabancı dillerden alınmış olup yapıca çoğul olmakla birlikte çoğul anlamı kaybolmuş kelimelere, Türkçe çoğul eki gelebilir: Evliyalar (tekil: velî), evraklar (tekil: varak). Doğru yanıt A'dır.

2. Tip Kişi Ekleri
Görülen geçmiş zaman ve şart kipinin çekiminde iyelik kökenli kişi ekleri kullanılır. Bunlara 2. tip kişi ekleri de denir. Tarihsel olarak iyelik ekleriyle aynıdırlar, ancak günümüzde 1. çoğul kişi eki -k biçimindedir:
Tekil Çoğul
1. kişi -m -k
2. kişi -n -nXz
3. kişi Ø -lAr

3. Tip Kişi Ekleri
Gönüllülük kipinin çekiminde kullanılan eklerdir. Kaynakların bir kısmında emir ve istek
ekleriyle birlikte verilir.
Tekil Çoğul
1. kişi -(y)AyIm -(y)AlIm
2. kişi - -
3. kişi -sXn -sXnlAr

4. Tip Kişi Ekleri
Anlamsal açıdan bakıldığında, kişilerin kendilerine emir vermelerinin mantıklı olmadığından hareketle, bugün emir çekiminde 1. kişiler yok sayılmaktadır. Ayrıca emir kipini diğer zaman ve kip eklerinden ayıran başka özellikler de vardır. Emir kipinin geçmiş zamanı ve birleşik çekimleri yapılamaz. Yine emir kipinin sorusu yoktur. Bu nedenle bu çalışmada bu ekler ayrı ele alınmıştır.
Emir kipi ekinin tekilinde herhangi bir kişi işaretleyicisi yoktur. Fiil kök veya gövdesi
doğrudan emir tekil 2. kişiyi gösterir. 2.çoğul kişi için kullanılan -(X)nXz aynı zamanda
nezaket ifadesi taşır. Kısa biçimde daha keskin bir emir ifadesi vardır. Emir çekiminde
dikkat edilirse emri gösteren ayrı bir ek yoktur, ekler; kişiyi, sayıyı ve emri aynı anda
gösterir.
Tekil Çoğul
2. kişi Ø - (X)n,-(X)nXz

Çoğul, Türkçede –lAr ekiyle gösterilir. İsim kök ve gövdelerinden hemen sonra gelen
çoğul eki, kelimeler arasında ilişki kurmaz. Eklendiği kelimeyi veya öbeği sayı veya miktar bakımından etkiler ve bu yönüyle diğer çekim eklerinden ayrılır. Çoğul ekinin anlamı, sayılabilen ve sayılamayan varlıklara göre değişir. –lAr; sayılabilir varlıkları gösteren isimlere geldiği zaman gösterilenin birden çok olduğunu, sayılamayan varlıkları gösteren isimlerden sonra geldiğinde abartma gösterir:
Sayılabilenler Sayılamayanlar
masalar             sular
kitaplar             duygular
paralar             mutluluklar
parmaklar          ballar

eklerin sırasını değiştirirsek sıralamanın gösterdiği anlam farkı çok açık biçimde anlaşılır:
X+çoğul+iyelik         X+iyelik+çoğul
teyzelerim                teyzemler
dayılarım                  dayımlar
abilerim                     abimler
İsim+çoğul+iyelik sıralaması, ismin gösterdiği varlığın birden çok olduğuna işaret
ederken isim+iyelik+çoğul sıralaması ismin gösterdiği kavramı ve beraberindekileri ifade eden bir anlam kazanmakta; bu yönüyle topluluk gösteren yapım eklerine benzemektedir.
İsim+iyelik+çoğul sıralanışıyla ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir nokta da bu
sıralamanın bütün akrabalık isimleri için geçerli olmaması, -lAr yerine konuşma dilinde
ve bazı ağızlarda daha alışılmış olan –gil ekinin kullanılmasıdır:
X+iyelik+çoğul
kardeşimgil *kardeşimler
yeğenimgil *yeğenimler

İyelik 3. kişilerden sonra durum eki geldiğinde araya zamir n’si girmektedir (Demir ve
Yılmaz, 2011):
kapısında, yolunda; *kapısıda, *ortasıda çevresinde kelimesi buna örnektir.

İsimler, aldıkları durum eklerine göre farklı cümle ögeleri olarak kullanılır. Buna göre
ek almamış, yalın durumdaki bir isim unsuru özne; belirtme durumu eki almış bir isim
unsuru nesne; yönelme, bulunma ve ayrılma eklerinden birini almış olan bir isim unsuru da yer tamlayıcısı ya da bazı kaynaklardaki ismiyle dolaylı tümleç olarak kullanır (Ergin, 2009; Karahan, 2010). –(y)lA eki almış bir isim, geleneksel tanıma göre zarf tümleci görevindedir.

Öğrenciler ödevleri öğretmene dosyayla teslim ettiler: özne, nesne, dolaylı tümleç, dolaylı tümleç, yüklem

İlgi Durumu
İlgi durumu eki, -(n)Xn biçimindedir. İsmi fiile bağlayan diğer durum eklerinden ayrılır
ve isim soylu bir kelimeyi bir isme bağlayarak isim tamlaması kurmaya yarar:
evin kapısı, kapının kolu
Bu tür tamlamaların tamlanan kısmı bir isimfiil veya sıfatfiil de olabilir:
Ali’nin gelmesi, Ali’nin tanıdığı adam, Ali’nin soranı...

Çekimli fiillerden sonra gelen -(y)mXş gibi, isimlerden sonra gelen -(y)mXş eki de
öğrenilen geçmiş zaman göstermez. Bu ekin işlevi zaman değil dolaylılık bildirmektir. Dolaylılık; bir bilginin tespit, deneyim, duyma, tecrübelerden hareketle çıkarımda bulunma, varsayma vb. yollarla edinildiğini ifade eder (Demir, 2012). Durumu kavramak için örnek cümleleri yorumlamak yararlı olacaktır:
Ankara güzelmiş.
Yemek sıcakmış.
Örneklerde de -(y)mXş biçimleri zaman ifadesi taşımaz. Birinci cümlede, Ankara’nın
geçmiş bir zamanda güzel olduğu değil konuşanın Ankara’yı görerek tespitte bulunduğu
veya başka birisinin kendisine Ankara’nın güzel olduğunu anlattığı gibi ifadeler dile getirilmektedir. Yani Ankara eski bir zamanda değil konuşulan zamanda güzeldir.
İkinci örnek, yemekten bir kaşık alan ve sıcak olduğunu belirleyen birinin söyleyebileceği bir cümledir. Konuşur, yemeği ağzına götürünce sıcak olduğunu fark etmiştir. Yemek, eski bir zamanda değil o anda da sıcaktır.

Zamirlerle ilgili olarak dikkat çeken bir durum da 1. ve 2. tekil kişi zamirlerinin yönelme durumlarında, eklenmeye bağlı olarak ses değişmesi olmasıdır:
bana < baña < ben-ke, sana < saña < sen-ke
Bu değişmenin nedeni, kelimelerin eski biçimlerinde yer alan /n/ sesinin artdamaksıllaştırıcı etkisidir.

İsim soylu kelimelere çekim eki olarak sırasıyla çoğul, iyelik ve durum ekleri gelir. Doğru yanıt A'dır.

Masalar sayılabilen varlıklardandır. Doğru yanıt D'dir.

Cümle içinde özne, yalın durumda; nesne belirtme durumunda, dolaylı tümleç yönelme, ayrılma ve bulunma durumunda bulunur. Araç durumu alan bir kelime ise zarf tümleci olur. Doğru yanıt E'dir.

"Çay içti" cümlesinde çay özne değil nesnedir, özne gizli özne "o"dur. Doğru yanıt A'dır.

İlgi durumu eki, -(n)Xn biçimindedir. İsmi fiile bağlayan diğer durum eklerinden ayrılır ve isim soylu bir kelimeyi bir isme bağlayarak isim tamlaması kurmaya yarar:
evin kapısı, kapının kolu
Bu tür tamlamaların tamlanan kısmı bir isimfiil veya sıfatfiil de olabilir:
Ali’nin gelmesi, Ali’nin tanıdığı adam, Ali’nin soranı

Doğru yanıt C'dir.

"Yıllardan beri görmem." cümlesindeki ek bulunma eki değil, ayrılma durumu ekidir.  Doğru yanıt E'dir.

Türkçede yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelere isim cümlesi denir. Doğru yanıt B'dir.

Türkçede yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelere isim cümlesi denir. "Seni sinemada gördüm" cümlesi fiil cümlesidir.

Bildirme çekimi kalıbı "-(y)mXşXm" 1. tekil dolaylılık ekidir. Doğru yanıt A'dır.