TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 4

Uyurgezer kardeş sıfatfiildir. Doğru seçenek B'dir.

"Zor zamanlardan geçtiğimiz bir gerçek." = özne

"Onu ikna etmenin kolay olmayacağına inanıyorum." = dolaylı tümleç

"Ömrünü dört duvar arasında geçirdiği anlaşılıyordu." = özne

"Bu kadar kısa sürede geleceğine inanmamıştım." = dolaylı tümleç

"Eski halinden eser kalmadığını görüyordum." cümlesinde -dXk ekini alan 'kalmadığı' kelimesinin içinde bulunduğu yan cümle ana cümlenin nesnesidir. Doğru cevap E'dir.

Sıfatfiilin gösterdiği niteliğin, nitelenen isimden daha önemli olduğu durumlarda nitelenen isim ögesi düşebilir ve bu durumda sıfatfiil ekli yapı tek başına kullanılabilir, isimlerin alabildiği her eki alabilir. 'Programa katılacaklar adlarını bana yazdırsın.' cümlesinde 'kişiler' ismi cümleden düşerek -acak sıfat fiil eki alan 'katılacaklar' kelimesi tek başına kullanılmıştır ve isimlerin alabildiği çoğul ekini almıştır. Doğru cevap C'dir.

"Dün geceden sonra olası senaryoları değerlendirmeliyiz." = nesne

"Ödenmemiş hesapları ay sonunda getiriyordu." = nesne

"Ağlayan gözlerle bana bakıyor ancak konuşmuyordu." = zarf tümleci

"Her fırsatta unutulmaz filmler arşivinden bahsederdi." = dolaylı tümleç

"Sonuçlarına bakılacak hastalar sırada beklemesin." cümlesinde -acak sıfat fiil ekini almış 'bakılacak' kelimesinin içinde bulunduğu yan cümle ana cümlenin öznesidir. Doğru cevap B'dir.

"Erken çöken akşamla birlikte kendileri için ayrılmış otele döndüler." "Dün akşamki maçtan sonra ayakta duracak halim yoktu." "Duyulan sesler işlerin hiç de iyi olmadığını gösteriyordu." "Tanıdık yüzleri selamlayarak toplantıdan ayrıldım." cümlelerinde sıfat fiiller koyu yazılmış olanlardır. E seçeneğinde sıfat fiil yoktur.

-(y)ArAk, -mAk suretiyle, -mAklA gibi yapılar fiilin gerçekleştirildiği araç’ı gösterebilirler: Her gün bir tane sunmak suretiyle konferanslarını tamamladı. Doğru cevap A'dır.

"Her şeyi unutup yeni bir hayata başlamak istiyordu" cümlesindeki 'unutup' kelimesi zarf fiil eki almıştır. Doğru cevap A'dır.

Yukarıdaki örnek zorunluluk özelliği ile ilgilidir. A seçeneğinde de bu durum açıklanmaktadır.

A seçeneğinde eylem konuşma anını, öncesini ve sonrasını kapsamasına rağmen şimdiki zamanla ifade edilmektedir.

Dillerde var olan bütün zamanlar ‘konuşma zamanı, eylem zamanı ve referans zamanı’ üçgeninde çözümlenememekte; bazı zamanlar ‘bura ve şimdi’nin ölçü alındığı, gösterime dayalı sistemin sınırlarını zorlamaktadır. C seçeneğinde geçmiş  zaman, geniş zamanla anlatılan anaforik zamandır.

Sınırlar arası (intraterminal) bakış açısı, eylemin başlangıç ve bitiş sınırları arasındaki bir kesiti gözlemler. Türkçede bu bakış açısı –(X)yor, -mAktA ve –(X/A)r biçimbirimleriyle işaretlenir.Sınırlar arası bakış; –(X)yor, -mAktA ve –(X/A) r biçimbirimlerine idi biçimbiriminin eklenmesiyle geçmiş zamanda da ifade edilebilir: Geliyordu., Çalışmaktaydı., Piyano çalardı. vb. Böylece ‘geçmiş zamanda sınırlar arasılık’ anlatılmış olur. Bu duruma örnek B seçeneğindedir.

Türkçede sınır sonrası bakış (postterminality), –mXş biçimbirimi ile işaretlenir. Sınır sonrası bakış açısıyla eylemin kritik sınırının aşıldığı bir kesit gözlemlenir (gelmiş, ölmüş, oturmuş ). –mXş biçimbirimi üzerine idi’nin eklenmesiyle ise ‘geçmiş zamanda sınır sonrasılık ifade edilir: Gelmişti., Sormuştu., Anlamıştı vb. Bu durumda sadece E seçeneği halde sınır sonrasılığa örnektir.

Eylem zamanı ‘şimdi ve bura’ ölçüt alınarak bildirildiğinde ‘mutlak zaman’ ifade edilmiş olur. B seçeneğindeki "Arkadaşım yarın bize gelecek." cümlesinde eylem zamanı gelecek zamandır ve mutlaktır.

İki fiil arasındaki farklılık  şimdiki zamanla ve görülen geçmiş zamanla açıklanabilir.

A seçeneğinde  –mXş başkasından duyulan bilgiyi gösterirken diğer seçeneklerde ise konuşurun kendi tecrübeleri sonucunda ulaştığı bir bilgi vardır.

Kılınış (aktionsart, actionality), eylemin zamansal iç yapısıyla ilgili bir kategoridir. Kılınış, eylemin iç zaman yapısını ve evrelerini konu alır. Eylemler, iç zaman yapıları ve evreleri bakımından farklı karakterlere sahip olabilirler.  E seçeneğindeki fiil  oluşum süreci bakımından anlıkken (patla-) diğer seçenektekiler  tekrarlayan daha küçük eylem parçalarından oluşmaktadır. (ovala-, ufala-, silkele-, yuvarla-).

Dönüşümlü eylemler, doğal bir dönüşüm evresine sahiptir. Kılınış ibaresinin türüne göre eylemin başlangıç ya da bitiş sınırında bulunabilen bu doğal dönüşüm evresi; bir durum değişikliğine, dönüşümün gerçekleştiği bir zirve noktasına işaret eder. Dönüşümsüz eylemlerde ise bu tür bir kritik sınır ya da dönüşüm evresi bulunmaz.

D seçeneğinde belirgin bir başlangıç ya da bitiş dönüşümü bildirmeyen, kılınış içeriği bakımından homojen eylemler bulunmaktadır.

Eylem kipliği (event modality) kendi içinde yükümlülük kipliği (deontic modality) ve dinamik kiplik (dynamic modality) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki kategori arasındaki temel farklılık, basitçe şu şekilde açıklanabilir: Yükümlülük kipliğinde konuşuru/eyleyiciyi harekete geçiren koşullar, dış nedenler ve otoritelerdir; dinamik kiplikte ise konuşuru harekete geçiren etkenler, iç dinamikler ya da iç dinamiklerle ilgili nedenlerdir. Buna göre D seçeneği dinamik kipliktedir.

A seçeneğinde "yaş" sözcüğü isim köktür. Diğer seçenekteki sözcükler eylem köktür.

A,B,C seçeneklerinde ses düşmesi varken, D seçeneğinde ses türemesi vardır. Ancak E seçeneğinde kısa-cık derken her hangi bir ses olayı yoktur.