TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 9

Çoğul, Türkçede –lAr ekiyle gösterilir. İsim kök ve gövdelerinden hemen sonra gelen
çoğul eki, kelimeler arasında ilişki kurmaz. Eklendiği kelimeyi veya öbeği sayı veya miktar bakımından etkiler ve bu yönüyle diğer çekim eklerinden ayrılır. Çoğul ekinin anlamı, sayılabilen ve sayılamayan varlıklara göre değişir. –lAr; sayılabilir varlıkları gösteren isimlere geldiği zaman gösterilenin birden çok olduğunu, sayılamayan varlıkları gösteren isimlerden sonra geldiğinde abartma gösterir:
Sayılabilenler Sayılamayanlar
masalar             sular
kitaplar             duygular
paralar             mutluluklar
parmaklar          ballar

eklerin sırasını değiştirirsek sıralamanın gösterdiği anlam farkı çok açık biçimde anlaşılır:
X+çoğul+iyelik         X+iyelik+çoğul
teyzelerim                teyzemler
dayılarım                  dayımlar
abilerim                     abimler
İsim+çoğul+iyelik sıralaması, ismin gösterdiği varlığın birden çok olduğuna işaret
ederken isim+iyelik+çoğul sıralaması ismin gösterdiği kavramı ve beraberindekileri ifade eden bir anlam kazanmakta; bu yönüyle topluluk gösteren yapım eklerine benzemektedir.
İsim+iyelik+çoğul sıralanışıyla ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir nokta da bu
sıralamanın bütün akrabalık isimleri için geçerli olmaması, -lAr yerine konuşma dilinde
ve bazı ağızlarda daha alışılmış olan –gil ekinin kullanılmasıdır:
X+iyelik+çoğul
kardeşimgil *kardeşimler
yeğenimgil *yeğenimler

İyelik 3. kişilerden sonra durum eki geldiğinde araya zamir n’si girmektedir (Demir ve
Yılmaz, 2011):
kapısında, yolunda; *kapısıda, *ortasıda çevresinde kelimesi buna örnektir.

İlgi Durumu
İlgi durumu eki, -(n)Xn biçimindedir. İsmi fiile bağlayan diğer durum eklerinden ayrılır
ve isim soylu bir kelimeyi bir isme bağlayarak isim tamlaması kurmaya yarar:
evin kapısı, kapının kolu
Bu tür tamlamaların tamlanan kısmı bir isimfiil veya sıfatfiil de olabilir:
Ali’nin gelmesi, Ali’nin tanıdığı adam, Ali’nin soranı...

Çekimli fiillerden sonra gelen -(y)mXş gibi, isimlerden sonra gelen -(y)mXş eki de
öğrenilen geçmiş zaman göstermez. Bu ekin işlevi zaman değil dolaylılık bildirmektir. Dolaylılık; bir bilginin tespit, deneyim, duyma, tecrübelerden hareketle çıkarımda bulunma, varsayma vb. yollarla edinildiğini ifade eder (Demir, 2012). Durumu kavramak için örnek cümleleri yorumlamak yararlı olacaktır:
Ankara güzelmiş.
Yemek sıcakmış.
Örneklerde de -(y)mXş biçimleri zaman ifadesi taşımaz. Birinci cümlede, Ankara’nın
geçmiş bir zamanda güzel olduğu değil konuşanın Ankara’yı görerek tespitte bulunduğu
veya başka birisinin kendisine Ankara’nın güzel olduğunu anlattığı gibi ifadeler dile getirilmektedir. Yani Ankara eski bir zamanda değil konuşulan zamanda güzeldir.
İkinci örnek, yemekten bir kaşık alan ve sıcak olduğunu belirleyen birinin söyleyebileceği bir cümledir. Konuşur, yemeği ağzına götürünce sıcak olduğunu fark etmiştir. Yemek, eski bir zamanda değil o anda da sıcaktır.

Zamirlerle ilgili olarak dikkat çeken bir durum da 1. ve 2. tekil kişi zamirlerinin yönelme durumlarında, eklenmeye bağlı olarak ses değişmesi olmasıdır:
bana < baña < ben-ke, sana < saña < sen-ke
Bu değişmenin nedeni, kelimelerin eski biçimlerinde yer alan /n/ sesinin artdamaksıllaştırıcı etkisidir.

Masalar sayılabilen varlıklardandır. Doğru yanıt D'dir.

Cümle içinde özne, yalın durumda; nesne belirtme durumunda, dolaylı tümleç yönelme, ayrılma ve bulunma durumunda bulunur. Araç durumu alan bir kelime ise zarf tümleci olur. Doğru yanıt E'dir.

"Çay içti" cümlesinde çay özne değil nesnedir, özne gizli özne "o"dur. Doğru yanıt A'dır.

İlgi durumu eki, -(n)Xn biçimindedir. İsmi fiile bağlayan diğer durum eklerinden ayrılır ve isim soylu bir kelimeyi bir isme bağlayarak isim tamlaması kurmaya yarar:
evin kapısı, kapının kolu
Bu tür tamlamaların tamlanan kısmı bir isimfiil veya sıfatfiil de olabilir:
Ali’nin gelmesi, Ali’nin tanıdığı adam, Ali’nin soranı

Doğru yanıt C'dir.

"Yıllardan beri görmem." cümlesindeki ek bulunma eki değil, ayrılma durumu ekidir.  Doğru yanıt E'dir.

Türkçede yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelere isim cümlesi denir. Doğru yanıt B'dir.

Türkçede yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelere isim cümlesi denir. "Seni sinemada gördüm" cümlesi fiil cümlesidir.

Bildirme çekimi kalıbı "-(y)mXşXm" 1. tekil dolaylılık ekidir. Doğru yanıt A'dır.

Yalnız sözcüğü tek başına kullanılabilen anlamlı sözcüklerdendir. Yalnız-lar, yalnız-lık, yalnız-ım, yalnız insan … Diğerleri işlevli sözcüklerdendir, tek başlarına kullanılmazlar ve ek almazlar.

ben-cil-lik, duy-gu-suz, öğret-men, sev-in-dir-ici sözcükleri yapım eki almış sözcüklerdir, dolayısıyla türemiş sözcük olarak adlandırılırlar. Ayakkabı sözcüğü ise ayak ve kap sözcüklerinden oluşan birleşik sözcüktür.

Cam kavanoz, toprak yol, sünger yatak, deri çanta nasıllık bildiren, yani neden, hangi maddeden yapıldığını gösteren söz gruplarıdır. Kömür kokusu belirtisiz isim tamlamasıdır. Tamlayan ek almamış, tamlanan ek almıştır.

Türkçede dilbilgisel olarak cinsiyet yoktur. Bazı isimler doğal cinsiyeti gösterse de bunun dilbilgisel bir yansıması olmaz. Ancak dilbilgisel cinsiyetin bulunduğu bazı dillerden Türkçeye giren isimlerin eril ve dişilik biçimleri bulunmaktadır. Maya, kısrak, oğlan, kadın Türkçe sözcüklerdir; prenses başka dillerden dilimize geçmiş bir cinsiyet belirten sözcüktür.

Motorun sesi – öğretmenimin sevgisi – rüzgârın uğultusu – bebeğin yumuşacık bir teni – konağın ahşap merdivenleri yukarıdaki cümlelerde isim tamlamalarıdır. B seçeneğindeki sevgi sözcüğü soyuttur ve isim tamlamasının tamlananıdır.

Parçada tür (cins) ismine örnek olarak kasaba, vadi, tepe, kale, insan, çarşı, dükkân verilebilir. Bu isimler aynı zamanda somuttur. Güzellik soyut isimdir. Kayalık, görkem, güzellik türemiş isimlerdir. Özel isimlere örnek bulunmamaktadır.