TÜRKÇE BİÇİM BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 7

Bir kelimede birden fazla yapım eki bulunabilir, türemiş olan bir kelimeden yeni

kelimeler türetilebilir:

göz-lük-çü-lük, Ankara-lı-laş-tır-ama-, al-dır-ıl-mak

Ancak aynı işlevli iki çekim eki yan yana bulunamaz:

ev-den-e

Birincisi açık, ikincisi ünsüzle başlayan kapalı bir heceye sahip iki heceli kelimeler; ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlülerini düşürebilirler.

Bu durum ğ-r, ğ-n,ğ-z, ğ-s ya da y-n, l-n, r-n, n-z, m-z ve v-ç yapısında olan organ adlarında görülür:

bağır>bağrı,

ağız>ağzı,

beyin>beyni, beniz>benzi

Ayrıca -yXr-, -vXr-, -ğXr-, -kXr-, -pXr- ve -kXl- yapısındaki fiillere -A, -X, -Xk, -m, -ntX

ekleri ve edilgen çatı eki getirildiğinde ortaya çıkar:

ayır->ayrı, ayrım, ayrıntı

buyur-> buyruk, buyrul

savur-> savruk, savrul

süpür-> süprüntü, süprül-

Yardımcı sesler; eklenme sırasında ikiz ünlü, söz sonunda bulunmayan ünsüz çiftleri gibi Türkçenin yapısına aykırı durumlar ortaya çıkınca kullanılır. Kaynaklarda bağlama sesleri, kaynaştırma sesleri gibi terimlerle de anılır. Yardımcı seslerin yardımcı ünlüler ve yardımcı ünsüzler olmak üzere iki türü vardır.

Ünsüzle biten bir kelimeye, ünsüzden ibaret veya ünsüzle başlayan bir ekin gelmesi sonucu

Türkçede hece sonunda bulunamayan bir ünsüz çiftinin ortaya çıkması durumunda,

araya giren ünlüye yardımcı ünlü denir.

Kelimenin ünlüyle bitmesi, ekin ise ünlüyle başlaması durumunda Türkçenin yan

yana iki ünlüden kaçınması nedeniyle araya giren ünsüz, yardımcı ünsüzdür.

Sözlüklerde anlamlı veya işlevli ögeler olarak yer alan kelimeler; cümlede, işlevlerine ve bu işlevleri yerine getirirken bulunabildikleri pozisyonlara göre belli gruplara ayrılır. Sözlükte güzel kelimesinin sıfat olduğu belirtilir. “Göze ve kulağa hoş gelen, hayranlık uyandıran, çirkin karşıtı” anlamını taşımaktadır. Sözlükteki bir başka tanımda "güzel"kelimesinin zarf olduğu belirtilmektedir ve “hoşa giden, beğenilen, iyi, doğru bir biçimde" anlamını taşımaktadır. "Kürsüdeki adam çok güzel konuşuyordu." cümlesinde fiili nitelediği için zarf olarak kullanılmış, diğer cümlelerde sıfat olarak kullanılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Bir dilin kelimelerini genel olarak iki gruba ayırabiliriz: Bunlardan birincisi, bir bağlam olmadan sözlükte tanımlanabilecek anlama sahip olan, bu nedenle anlamlı kelimelerdir. Bu tür kelimelerin sözlüksel anlamları vardır. İkinci grup ise bağlam olmadan tanımlanabilecek bir anlam taşımayan, sözlüklerde görevi belirtilen; ancak cümle içinde belli ilişkileri gösteren işlevli kelimelerdir. İsimler, sıfatlar, zarflar ve fiiller anlamlı kelimeler iken; zamirler, bağlaçlar, edatlar ve ünlemler ise işlevli kelimelerdir. Geceleyin köpekler havladığı için uyuyamadığını söyledi. "Gece köpekler havladığı için uyuyamadığını söyledi." cümlesindeki 'için' kelimesi edat görevinde olduğu için doğru cevap C'dir.

Kelimeler, yukarıdaki gruplardan hangisine dâhil olduğundan bağımsız olarak yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik olarak üç gruba ayrılırlar. Herhangi bir yapım eki almamış, sadece kökten ibaret olanlar basit kelimelerdir. Anlam değişikliği yaratmayan çekim eklerinden birini almış, kök hâlindeki kelimeler de basittir. Bir köke yapım eki eklenmesiyle ortaya çıkmış olanlar türemiş kelimelerdir. Kelimeler, en az iki kelimenin birleşmesiyle oluşmuş olabilir. Bu tür kelimelere birleşik kelime denir. "Hoşlandığım delikanlı bizim sokakta oturuyordu." cümlesindeki 'hoşlandığım' kelimesi 'hoş'kelimesinden türemiştir; 'delikanlı' kelimesi birleşik kelimedir ve diğer kelimeler basit yapıdadır. Doğru cevap A'dır.

İsimler, isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olarak da karşımıza çıkar. Bu durumda belirtili tamlamalarda tamlayan ilgi eki, tamlanan ise iyelik eki alır. Belirtili isim tamlamalarında, "arabanın ön tekeri" örneğinde olduğu gibi tamlayan ile tamlanan arasına başka türden sözcükler girebilir. Belirtisiz tamlamalarda sadece tamlanan ek alır. "Birçok öğrenci" sıfat tamlaması, "telefonun ekranı" ve "rüzgarın uğultusu" belirtili isim tamlaması; "aşk acısı" ise belirtisiz isim tamlamasına örnektir. Doğru cevap E'dir.

Üleştirme sayı isimleri ünsüzle bitenlere –ar, -er; ünlüyle bitenlere ise –şar, -şer eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Doğru cevap D'dir.

Her isim sıfat olarak kullanılamaz.  Özel isimler ve "-mak, -iş, -gi" gibi bazı eklerle türemiş olan isimler sıfat olarak kullanılmazlar. Sarışın kelimesi ise bir niteleme sıfatıdır. Niteleme sıfatları isimlerin bir özelliğini, bir niteliğini gösterir. Doğru cevap B'dir.

Zarflar; herhangi bir çekim eki almadan bir fiili zaman, yer, durum, azlık, çokluk, soru gibi çeşitli açılardan niteleyen isim soylu kelimelerdir. Zarflar çekim eki almadan fiile bağlanır. Bir sıfatı ve bir başka zarfı niteleyen kelimeler de zarf olarak kabul edilir. Cümledeki 'en' kelimesi sıfatı nitelemekte, 'yavaşça' kelimesi fiili nitelemektedir. Doğru cevap D'dir.

Zamirleri “isim olmadıkları hâlde isimlerin yerini tutan kelimeler” olarak ifade edebiliriz. Zamirler sadece isimlerin değil isim öbeklerinin, hatta bazı cümlelerin yerine de kullanılır. Şu örneklerde kelimeler, öbekler ve cümleler ile onların yerine kullanılan zamirler; söz dizimi ve gösterilen açısından aynı işlevi yerine getirmektedir. Zamirlerin kişi, dönüşlülük, soru, gösterme, belirsizlik gibi türleri vardır. Doğru cevap E'dir.

Fiiller anlamca hareket, oluş, kılış vb. gösteren; fiillerden türetilen yeni kelimelere taban oluşturan ve fiillere gelen çekim eklerini alan, söz diziminde bitmiş veya bağımlı cümlelerin yüklemi olarak kullanılan kelimelerdir. İsim soylu kelimelerden; söz dizimsel pozisyonları, alabildikleri yapım ve çekim ekleri, cümledeki rolleri, anlamları gibi yönlerden ayrılır. Cümlede asıl anlamlarıyla kullanılabilirken bir fiilden veya bir isimden sonra gelerek birleşik fiil oluşturan yardımcı fiiller de vardır. Yardımcı fiillerle yeni kelimelerin ortaya çıkması Türkçede söz yapım yollarından biridir. "görüver-, alabil-, yardım et-, hasta ol-" gibi. Doğru cevap B'dir.

Sözlüklerde anlamlı veya işlevli ögeler olarak yer alan kelimeler; cümlede, işlevlerine ve
bu işlevleri yerine getirirken bulunabildikleri pozisyonlara göre belli gruplara ayrılır. "Genç" kelimesi cümlede sıfat; "ya .. ya.." bağlaç; "dair" edat; "Ah vah!" ünlem; "hızla" ise zarf olarak kullanılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Diğer şıklarda çoğul kelimelere yer verilmişken (Osmanlar, ordular, serçeler, komşular), D şıkkında bölük tekil biçiminde olup çoğul anlam içeren bir kelimedir. Cevap 'D'.

D şıkkındaki sular kelimesi sayılamayacak bir çoğul kelimeye örnektir. Doğru yanıt 'D'.

kelmek yani gelmek fiil kökü gel ise -ir geniş zaman eki ve - iz şahıs ekidir. Doğru yanıt 'B'.

A şıkkı haricindeki örneklere baktığımızda (Kırk haramiler, yedi cüceler, beşevler, dört büyükler) özel anlam kazanan tamlamalarda tamlananın çoğul ek aldığını görüyoruz. Özel anlam haricinde sayı sıfatı kullanılan isimler çoğul eki almazlar. Yani iki simitler değil iki simit. Doğru cevap 'A'.

A şıkkında 1. çoğul (beyefendimiz), B şıkkında 2. tekil iyelik eki (Bacağ-ın), C şıkkında 1. tekil iyelik eki (Ekmeğim), E şıkkında ise 3. Çoğul kişi iyelik eki (Hasanların) vardır. Doğru cevap (Anne-si), 'D' şıkkıdır.

B şıkkı haricindeki cümlelerde soruda verilen kurala örnekler vardır. (ortasında,kapısında, yolunda,kazancında). Ancak b şıkkında 'şu-n-a' kelimesinde kaynaştırma harfi belirgin olarak görülmektedir. Doğru yanıt 'B'.

Soruda verilen kurala b şıkkındaki 'demiryolu' kelimesi uymaktadır. Doğru yanıt 'B'.