Katma Değer Vergisi

Katma değer vergisi (KDV) çağdaş bir genel tüketim vergisidir.

İlk olarak 1935 yılında Arjantin’de imalatçıların, imal ettikleri ürünlerin değeri ile satış bedeli arasındaki fark üzerinden ödedikleri bir vergi olarak uygulanmıştır.

Türkiye’de Katma Değer Vergisi Kanunu 1 Ocak 1985 tarihinden bu yana uygulanmaktadır.

Genel tüketim vergileri, üretimden tüketime kadar geçen her ekonomik işlem aşamasında alınırlarsa yayılı muamele vergileri adını alır.

Genel tüketim vergileri, üretimden tüketime kadar geçen süreçte tek bir üretim veya dağıtım aşamasında alınırlarsa toplu muamele vergileri adını alırlar.

Katma değer vergisi üretimden tüketime kadar her aşamada malların ve hizmetlerin satışından belirli oranda alınan bir yayılı muamele vergisidir. Katma değer vergisi yayılı muamele vergisi biçiminde olmasına karşın özelliği gereği her bir üretim ve dağıtım aşamasında yaratılan katma değeri vergilendirmektedir.

Katma değer basit bir şekilde bir mal veya hizmetin alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumlu fark olarak ifade edilebilir. Diğer bir anlatımla bir mal veya hizmetin üretimi sürecinde üretim faktörlerinin (emek, sermaye, girişimci ve doğa) yarattıkları değerlerin toplamıdır.

Katma değer vergisinin özellikleri:

• Üretimden tüketime kadar her aşamada alınır.
• Üretimden tüketime kadar her aşamada yaratılan katma değerden alınır.
• Satın alınan malın maliyetlerinin bir unsuru değildir.
• Üretici ve satıcılar ödedikleri verginin tamamını nihai tüketicilere yansıtırlar.
• Vergi indirimi esasına dayanır.

Matrahın tespit şekline göre dört farklı KDV tipi uygulanmaktadır:

• Gayrisafi hasıla tipi KDV
• Gelir Tipi KDV
• Tüketim Tipi KDV
• Ücret tipi KDV

Katma değer vergisinin konusunu Türkiye’de yapılan mal teslimleri ile hizmet ifaları oluşturmaktadır. Bir işlemin katma değer vergisine tabi olması için;

• İşlemin Türkiye’de yapılmış olması
• Yapılan işlemin mal teslimi ve hizmet ifası olması gerekmektedir.

İşlemin Türkiye’de yapılmış olması,

• Malların teslim anında Türkiye’de bulunmasını,
• Hizmetin Türkiye’de yapılmasını veya hizmetten Türkiye’de faydalanılmasını ifade eder.

Katma değer vergisinin kapsamına giren işlemler Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde üç ana grupta sınıflandırılmıştır.

Bunlar;

1. Ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler,
2. Her türlü mal ve hizmet ithalatı,
3. Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetlerdir.

Katma değer vergisinde vergiyi doğuran olay;

1. Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde, malın teslimi veya hizmetin yapılması,
2. Malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,
3. Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması alışılagelmiş olan veya bu hususlarda üzerinde anlaşılmış olan hallerde, her bir kısmın teslimi veya bir kısım hizmetin yapılması,
4. Komisyoncular aracılığıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan satışlarda, malların alıcıya teslimi,
5. Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi hâlinde, malın nakliyesine başlanması veya nakliyeci veya sürücüye verilmesi,
6. Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya kullanımlarında bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesi,
7. İthalatta, Gümrük Kanunu’na göre gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin başlaması, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescili,
8. İkametgâhı, iş yeri, kanuni merkezi ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayanlar yani dar mükellefler tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta gümrük bölgesine girilmesi veya gümrük bölgesinden çıkılması,
9. Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa göre düzenlenen ürün senetlerinin temsil ettiği ürünlerin depodan çekilmesi,

anında meydana gelir.

Vergiye tabi malların her ne suretle olursa olsun, vergiye tabi işlemler dışındaki amaçlarla işletmeden çekilmesi, vergiye tabi malların işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, bağış gibi adlarla verilmesi teslim olarak kabul edilmektedir. Örneğin, mobilya ticareti yapan Bay A’nın evinde kullanmak üzere işletmeden almış olduğu koltuk takımı da teslim hükmünde olduğu için katma değer vergisine tabi olacaktır.

Katma değer vergisinin yapısı nedeniyle teorik olarak kanuni mükellef ve iktisadi veya fiilî mükellef olmak üzere iki tür mükellef ortaya çıkmaktadır.

Kanuni mükellefiyet türü, kanundan kaynaklanmaktadır. Katma Değer Vergisi Kanunu’na göre nihai tüketiciye malı satan veya hizmeti ifa eden kişi kanuni mükelleftir. Kanuni mükellef nihai tüketiciden mal veya hizmet bedeliyle birlikte katma değer vergisini tahsil eder, mal veya hizmet alımlarında yüklendiği katma değer vergisini indirdikten sonra kalan vergiyi vergi dairesine öder.

İktisadi mükellef ise, verginin ekonomik yükünü çeken nihai tüketicidir. Katma değer vergisinin yapısı gereği verginin asıl yükü nihai tüketicinin üzerinde kalmaktadır. Verginin gerçek mükellefi aslında nihai tüketicidir.

Katma değer vergisi advalorem (değer esaslı)  bir vergi olduğu için verginin matrahını verginin konusuna giren işlemlerin parasal değeri oluşturmaktadır.

Teslim ve hizmet işlemlerinde matrah, bu işlemlerin karşılığını oluşturan bedeldir. Bedel, malı teslim alan, kendisine hizmet yapılan veya bunlar adına hareket edenlerden bu işlemler karşılığı alınan veya borçlanılan para, mal ve para ile temsil edilen menfaat, hizmet ve değerler toplamından oluşur.

İthalatta katma değer vergisinin matrahı aşağıda gösterilen unsurların toplamıdır:

1. İthal edilen malın gümrük vergisi tarhına esas olan kıymeti, gümrük vergisinin kıymet esasına göre alınmaması veya malın gümrük vergisinden muaf olması hâlinde sigorta ve navlun bedelleri dahil (CIF) değeri, bunun belli olmadığı hâllerde malın gümrükçe tespit edilecek değeri,
2. İthalat sırasında ödenen her türlü vergi, resim, harç ve paylar,
3. Gümrük beyannamesinin tescil tarihine kadar yapılan diğer giderler ve ödemelerden vergilendirilmeyenler ile mal bedeli üzerinden hesaplanan fiyat farkı, kur farkı gibi ödemeler.

Dar mükellefler tarafından yapılan uluslararası yük ve yolcu taşımalarında matrahı, kişi ve ton başına kilometre itibarıyla yurt içi emsalleri dikkate alarak Hazine ve Maliye Bakanlığı belirler.

Katma değer vergisi oranı kanunen vergiye tabi her bir işlem için % 10’dur.

Cumhurbaşkanı bu oranı, dört katına kadar artırmaya, % 1’e kadar indirmeye, bu oranlar dahilinde çeşitli mal ve hizmetler ile bazı malların perakende safhası ve konut teslimleri için farklı vergi oranları tespit etmeye yetkilidir.

Cumhurbaşkanının KDV oranını belirleme yetkisi 9 Temmuz 2018 tarihinden önce Bakanlar Kuruluna aitti. Bakanlar Kurulu bu yetkisini kullanmış ve 3 farklı oran belirlemiştir: Genel oran %18’dir, indirimli oranlar ise %1 ve %8’dir. I sayılı listede %1 oran uygulanacak mal ve hizmetler, II sayılı listede ise %8 oran uygulanacak mal ve hizmetler listelenmiştir.

KDV= Vergili Bedel x Vergi Oranı /100 + Vergi Oranı

KDV= 120 x 18/ 100+18 = 18.30 liradır.

KDV= Satış bedeli x Vergi Oranı / 100

KDV= 150 x 18 /100 = 27 liradır.

Kanuni mükellef olan satıcıların satışlarda tahsil ettiği KDV’ye Hesaplanan KDV, alışlarda ödediği KDV’ye ise İndirilecek KDV denir.

Mükellefler aylık veya üçer aylık dönemlerde KDV beyannamelerini vermeden önce ilgili döneme ait hesaplanan KDV toplamları ile indirilecek KDV toplamlarını karşılaştırırlar.

Eğer hesaplanan KDV toplamı indirilecek KDV toplamından büyük ise aradaki fark devlete Ödenecek KDV adı altında ödenir.

Hesaplanan KDV toplamı indirilecek KDV toplamından küçük ise aradaki fark mükellefe iade edilmez, bir sonraki döneme devreder. Buna Devreden KDV denir.

Devreden KDV bir sonraki dönemde indirilecek KDV toplamına eklenir ve hesaplanan KDV toplamıyla karşılaştırılır.

Tam istisnada, mal ve hizmet tesliminin yapıldığı son aşama vergi dışı tutulmaktadır. Bundan önceki aşamalarda bu teslim ve hizmet için yüklenilen katma değer vergileri de mükelleflere iade edilmektedir.

Bu iadenin yapılması için yıl sonu beklenilmemektedir. İade, teslim veya hizmetin gerçekleştiği vergilendirme döneminde, aylık olarak yapılmaktadır.

Kısmi istisnada; sadece son aşama vergi dışında tutulmakta, buna karşılık daha önceki aşamalarda alınan vergiler iade edilmemektedir. Bu şekilde, yüklenilen katma değer vergileri maliyete ilave edilebilir veya giderleştirilebilir.

Katma değer vergisinde vergilendirme dönemi, faaliyet gösterilen takvim yılının üçer aylık dönemleridir. Ancak, Hazine ve Maliye Bakanlığı mükelleflerin yıllık gayrisafi hasılatlarına göre üç aylık vergilendirme dönemi yerine birer aylık vergilendirme dönemi tespit etmeye yetkilidir. Hazine ve Maliye Bakanlığı bu yetkiye dayanarak vergilendirme dönemini birer aylık dönemler olarak belirlemiştir.

Mükellefler ve vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar katma değer vergisi beyannamelerini, vergilendirme dönemini takip eden ayın yirmi dördüncü günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine vermekle yükümlüdürler.

• Beyanname vermek mecburiyetinde olan mükellefler vergiyi, beyanname verdikleri ayın 26. günü akşamına kadar öder.
• Vergi kesmekle sorumlu tutulanların vergilendirme dönemi bir aydır. Bu kimseler bir ay içinde kestikleri vergiyi bu ayı takip eden ayın 26. günü akşamına kadar beyan etmek ve 26. günü akşamına kadar ödemek zorundadırlar.
• İthalde alınan katma değer vergisi, gümrük vergisi ile birlikte ve aynı zamanda ödenir.
• Gümrük vergisine tabi olmayan ithalatta ve dar mükellefler tarafından motorlu kara taşıtlarıyla Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılığa ait vergi, bu işlemlere ait özel beyannamelerin verilme süresi içinde ödenir. Bu durumda özel beyanname verilme süresi gümrük hattından geçiş anıdır. Bu nedenle vergi gümrük hattından geçiş anında beyanname verilmesi sırasında ödenir.