Ticari Kazançlar (İşletme Hesabı Esası, Basit Usul), Zirai Kazançlar

Ticari kazanç, işletme defterinin sağ tarafında yer alan hasılat ile sol tarafında yer alan gider arasındaki müspet farktır.

Kimlerin ikinci sınıf tüccar olarak kabul edilecekleri VUK’un 178. maddesinde ifade edilmektedir.
Buna göre;
- Birinci sınıf tüccar olmanın şartlarını taşımayanlar,
- Yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar yeniden işe başlayan tüccarlar,

ikinci sınıf tüccardır.

Ticari kazanç çıkarılan bu hesap özetinden saptanmaktadır. Mal ticareti ile uğraşan ticari işletmelerin hesap dönemi başındaki mal mevcudu değeri ile dönem içinde satın alınan malın değeri ile yapılan çeşitli giderler gider tarafına;
hesap dönemi sonundaki mal mevcudunun değeri ve hesap dönemi içinde satılan malın değeri ile hizmet karşılığı ve diğer suretle alınan veya tahakkuk eden paralar gelir tarafına yazılır.

Dönem sonunda bu hesap özetinin sağ tarafındaki gelir toplamının sol taraftaki gider toplamından fazla olması halinde kar, az olması halinde ise zarar söz konusudur.

Ticari kazancı bilanço esasına ya da işletme hesabı esasına göre tespit edilen
I. ve II. sınıf tüccarlar geçici verginin mükellefidir.

Hesaplanan geçici vergi, üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın on yedinci
günü akşamına kadar bağlı olunan vergi dairesine beyan edilir ve on yedinci günü akşamına kadar ödenir.

Örneğin, 2021 cari yılı için ilk vergilendirme dönemi, cari yılın üç aylık dönemi olan Ocak-Şubat-Mart’tır. Bu döneme ilişkin geçici vergi beyannamesi bu dönemi izleyen ikinci ay olan Mayıs ayının on yedinci günü akşamına kadar beyan edilmek zorundadır. Beyan edilen gelir üzerinden tahakkuk eden vergi ilk üç aylık
dönemi izleyen ikinci ay olan Mayıs ayının on yedinci günü akşamına kadar tek taksitte ödenmek zorundadır.

Vergiye tabi olan ticari kazançların tespit şekillerinden
biri de basit usuldür. Bazı meslek mensuplarının sosyokültürel durumları sebebiyle kazançlarının gerçek usulde tespit edilmeleri ve bunun
sonucu yükümlülüklerini yerine getirmeleri oldukça zordur. Bu durum göz önüne alınarak GVK’da gerçek usulün yanında gerçek usul için belirlenen belli bir sınırın altında kalmakla beraber esnaf muafiyetinden yararlanmayan ticaret ve sanat erbabının basit usulde vergilendirileceği belirtilmiştir.

- Kazancı basit usulde tespit edilen mükellefler defter tutmazlar.

- Vergi tevkifatı yapma zorunlulukları yoktur

- Basit usule tabi ticaret erbaplarının geçici vergi mükellefiyetlikleri söz konusu değildir.

- Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin KDV mükellefiyetlikleri söz konusu değildir.

- Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymet alışları ve satışları dikkate alınmaz.

- Ticari kazançlarına yıllık 14.000 TL (2021 yılı için) kazanç indirimi yapılır.

- Genç girişimcilere ilişkin 75.000 TL’lik kazanç istisnasından yararlanabilirler.

Bu maddeye göre basit usule tabi olmanın genel şartları şunlardır;
1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak
2. İş yeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması hâlinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması hâlinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 12.000 TL (2021 yılı için), diğer yerlerde 7.600 TL (2021 yılı için)
aşmamak.
3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak.

Basit usule tabi olmanın özel şartları şunlardır;
1. Alım-satım ve imalat işleri ile uğraşanların satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 2021 yılı için 150.000 TL’yi veya yıllık satışları tutarının 240.000 TL’yi aşmaması,

2. Hizmet işiyle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayrisafi iş hasılatının 2021 yılı için 76.000 TL’yi aşmaması

3. Alım-satım, imalat ve hizmet işlerinin birlikte
yapılması hâlinde yıllık satış tutarı ile
iş hasılatı toplamının 2021 yılı için 150.000
TL’yi aşmaması

1. Kolektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortakları,
2. İkrazat (borç verme)işleriyle uğraşanlar,
3. Sarraflar ile kıymetli maden ve mücevherat alım satımı ile uğraşanlar,
4. GVK’nın 94. maddesinin birinci fıkrasında sayılan kişi ve kurumlara karşı inşaat ve onarma işini taahhüt edenler ile bu mükelleflere karşı derece derece taahhütte bulunanlar,
5. Sigorta prodüktörleri,
6. Her türlü ilan ve reklam işleriyle uğraşanlar veya bu işlere aracılık edenler,
7. Gayrimenkul ve gemi alım satımı ile uğraşanlar,
8. Tavassut (aracılık) işi yapanlar (dayıbaşılar
hariç),
9. Maden işletmeleri, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları işletenler;
10. Şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar ile treyler, çekici ve benzerlerinin sahip veya işleticileri. Yapısı itibarıyla sürücüsünden başka on dört ve daha aşağı oturma yeri olan ve insan taşımaya mahsus motorlu kara
taşıtları ile yolcu taşıyanlar hariç. 

11. Cumhurbaşkanınca kararlaştırılan iş grupları, sektörler, il ve ilçeler, büyükşehir belediyeleri dahil olmak üzere il ve ilçelerin belediye sınırları(mücavir alanlar dahil) belediyelerin nüfusları, yöreler itibarıyla veya sabit bir iş yerinde faaliyette bulunup bulunulmadığına göre gerçek usulde vergilendirilmesi
gerekli görülenler. Bu düzenleme gereği büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde
aşağıda belirtilen faaliyetleri yapan mükellefler gerçek usulde vergilendirilirler;
- Her türlü emtia imalatı ile uğraşanlar.
- Her türlü emtia alım-satım ile uğraşanlar.
- İnşaat ile ilgili her türlü işlerle uğraşanlar.
- Motorlu taşıtların her türlü bakım ve onarım işi ile uğraşanlar.
- Lokanta ve benzeri hizmet işletmelerini işletenler.
- Eğlence ve istirahat yerlerini işletenler

Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet farktır.

Ticari Kazanç = (Dönem sonu mal mevcudu + hasılat) – (Dönem başı mal mevcudu + gider)

Basit usule tabi olan mükelleflerin gelirinin sadece ticari kazançtan ibaret olması hâlinde, bu kazanca ait yıllık gelir vergisi beyannamesi izleyen yılın Şubat ayında
bağlı olunan vergi dairesine elektronik ortamda gönderilecektir.

Basit usule tabi olan mükellefin ticari kazancının yanında beyan edilmesi gereken diğer gelirlerinin bulunması hâlinde yıllık gelir vergisi beyannamesi izleyen yılın Mart ayında elektronik ortamda verilecektir.
beyannamenin Mart ayında verilmesi hâlinde tahakkuk eden vergiler Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.

Birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kâr veya zarar işin bittiği yıl kesin olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılarak, mezkûr yıl beyannamesinde gösterilir.

İnşaat ve onarım işlerinin vergilendirilmesine ilişkin hükümler
GVK’nın 42-44 maddelerinde yer almaktadır. GVK’nın 42. maddesine göre birden fazla takvim yılına sirayet eden inşaat (dekapaj işleri de inşaat işi sayılır) ve onarma işlerinde kâr veya zarar işin bittiği yıl kesin olarak tespit edilir ve tamamı
o yılın geliri sayılarak, mezkûr yıl beyannamesinde gösterilir. Bir işin GVK’nın 42. maddesi kapsamında değerlendirilebilmesi için;
- Faaliyet konusu işin inşaat (dekapaj işi- toprağın gevşetilmesi, kazılması, yüklenmesi, taşınması) ve onarma işi olması. Örneğin,
bir baraj yapım işi.
- İşin birden fazla yıla yaygın olması. Örneğin, bir baraj yapım işinin 21 Ekim 2010’da başlayıp 21 Mayıs 2023’da tamamlanması.
- İşin resmî veya özel taahhütlere bağlı olarak ve başkaları hesabına yapılıyor olması.

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri hak edişli işlemlerdendir. GVK 94/3. maddesi gereği yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri dolayısıyla bu işleri
yapanlara (kurumlar dahil) ödenen istihkak bedellerinden %5 oranında stopaj yapılmaktadır. Yapılan bu stopajlar işin bitimine bağlı olarak verilecek beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilmektedir.

1. Motorlu nakil vasıtaları kullanmamak şartı ile gezici olarak veya bir iş yeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler. Ancak giyim eşyalarıyla zati ve süs eşyaları, değeri yüksek olan ev eşyaları ile pazar takibi suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini ve sabit iş yerlerinin önünde sergi açmak
suretiyle o iş yerlerinde satışı yapılan aynı neviden malları satanlar esnaf muaflığından yararlanamazlar.
2. Bir iş yeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya tüketiciye iş yapan hallaç, kalaycı, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkabı tamircisi, kundura boyacısı, berber, nalbant, fotoğrafçı, odun ve kömür kırıcısı, çamaşır yıkayıcısı ve hamallar gibi küçük sanat erbabı.
3. Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleri ile uğraşanlar ile aynı yerlerde aynı işleri bir iş yeri açmak suretiyle yapanlardan basit usule tabi olmanın genel şartlarını taşıyanlar.
4. Nehir, göl ve denizlerde ve su geçitlerinde toplamı 50 rüsum tonilatoya (50 rüsum tonilato dahil) kadar makinesiz veya motorsuz nakil vasıtaları işletenler; hayvanla veya bir adet hayvan arabası ile nakliyecilik yapanlar.
5. Ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, hayvan arabası, motor, traktör gibi vasıtalar veya sandallarla nakliyeciliği mutat hâle getirmeksizin
ara sıra ücret karşılığında eşya ve insan taşıyan çiftçiler.

6. Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü ve benzeri makine ve aletler hariç olmak üzere, muharrik kuvvet kullanmamak ve dışarıdan işçi almamak şartıyla; oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, kırpıntı deriden üretilen mamuller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça,
yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri iş yeri açmaksızın veya yıl içinde gerçekleştirilen satış tutarı, ilgili yıl için geçerli olan asgari ücretin yıllık brüt
tutarından fazla olmamak üzere, internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden satanlar. Bu ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılması ile ticari, zirai veya mesleki faaliyetleri dolayısıyla gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olanların düzenledikleri hariç olmak üzere; düzenlenen kermes, festival, panayır ile kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerde satılması
muaflıktan faydalanmaya engel değildir.
7. Ticari işletmelere ait atıkları düzenli olarak veya belli aralıklarla satın alanlar hariç olmak üzere, bir iş yeri açmaksızın kendi nam ve hesabına münhasıran kapı kapı dolaşmak suretiyle her türlü hurda maddeyi toplayarak veya satın alarak bu malların ticaretini yapanlara veya tekrar işleyenlere satanlar.
8. Basit usule tabi olmanın genel şartlarına haiz olanlardan kendi ürettikleri ürünleri satanlara münhasır olmak üzere el dokuma işleri, bakır işlemeciliği, çini ve çömlek yapımı, sedef kakma ve ahşap oyma işleri, kaşıkçılık, bastonculuk, semercilik, yazmacılık, yorgancılık, keçecilik, lüle ve oltu taşı işçiliği, çarıkçılık, yemenicilik, oyacılık ve bunlar gibi geleneksel, kültürel, sanatsal değeri
olan ve kaybolmaya yüz tutan meslek kollarında faaliyette bulunanlar.
9. 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu uyarınca lisanssız yürütülebilecek faaliyetler kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik enerjisi üretimi amacıyla, sahibi oldukları veya kiraladıkları
konutların çatı ve/veya cephelerinde kurdukları kurulu gücü azami 10 kW’a
kadar (10 kW dâhil) olan (Kat maliklerince ana gayrimenkulün ortak elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanması amacıyla kurulan dâhil) yalnızca bir üretim tesisinden üretilen elektrik enerjisinin ihtiyaç fazlasını son kaynak tedarik şirketine satanlar.
10. Esnaf Vergi Muafiyeti Belgesi alınması, Türkiye’de kurulu bankalarda bir ticari hesap açılması ve tüm hasılatın münhasıran bu hesap aracılığıyla tahsil edilmesi şartıyla ayrı bir iş yeri açmaksızın ve sanayi tipi veya seri üretim yapabilen makine ve alet kullanmaksızın oturdukları evlerde imal ettikleri malları
internet ve benzeri elektronik ortamlar üzerinden satanlar. Bankalar, bu bent kapsamında açılan ticari hesaplara aktarılan tutarlar
üzerinden, aktarım tarihi itibarıyla %4 (bir ve üzeri işçi çalıştırıldığı durumda %2)
oranında gelir vergisi tevkifatı yapmakla yükümlüdür. İstihdama bağlı indirimli oranın uygulanması için ilgili ayda bir işçinin en az on gün süreyle çalıştırılması gerekir. Bu hasılat tutarı üzerinden ayrıca tevkifat yapılmaz. Bu bent kapsamında elde edilen hasılatın 2021 yılı için 240.000 TL’yi aşması hâlinde, mükellef izleyen takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilir ve tekrar bu
muafiyetten faydalanamaz. Bentte yer alan hasılat koşulu dışındaki diğer şartların ihlal edildiğinin tespit edilmesi hâlinde muafiyetten
faydalanılamaz ve zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası kesilmek suretiyle gecikme faiziyle birlikte tahsil olunur. Bentte yer alan oranları ve tutarı, yarısına kadar indirmeye ve iki katına kadar
artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.
11. Yukarıdaki bentlerde sözü edilen işlere benzerlik gösterdikleri Hazine ve Maliye Bakanlığınca kabul edilen ticaret ve sanat işleri ile iştigal edenler.

Dar mükellefiyete tabi kimseler aşağıdaki şartlarda ticari kazancı Türkiye’de elde etmiş sayılırlar;
- Kazanç sahibinin Türkiye’de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması 
- Kazancın bu iş yerleri veya bu temsilciler aracılığı ile sağlanıyor olması.

Ticari faaliyeti nedeniyle adlarına ilk defa gelir vergisi mükellefiyeti tesis olunan ve mükellefiyet başlangıç tarihi itibarıyla 29 (yirmi dokuz) yaşını doldurmamış tam mükellef gerçek kişilerin, faaliyete başladıkları takvim yılından itibaren üç vergilendirme dönemi boyunca elde ettikleri bu kazançlarının 75.000 TL’sine kadar olan kısmı bazı şartlarla gelir vergisinden istisna edilmiştir.