TÜRK VERGİ SİSTEMİ - Deneme Sınavı - 3

Gelir vergisine konu geliri oluşturan yedi kazanç ve irattan ticari kazanç ve zirai kazanç dışındaki kazanç ve iratlar kitabımızın bu bölümünde
ana hatlarıyla incelenecektir. Ücret geliri, kazanç ve
irat ifadesini barındırmayan sadece emek faktörünün getirisi olan ve tahsil esasına göre tespit edilen
bir gelir türüdür

Serbest meslek kazancı, ticari ve
zirai kazançtan sonra üçüncü kazanç türü olan ve
uygulamada ticari kazanç ile zaman zaman karıştırılabilen uzmanlaşmış emek ve sermayenin geliri
olarak ortaya çıkan bir gelir türüdür

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 61. maddesinde ücret “… işverene tabi ve belirli bir iş yerine
bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para
ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen
menfaatlerdir” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanım
içinde aslında gelir vergisi kapsamında ücret gelirinin özellikleri de verilmektedir. Öyle ki elde edilen
gelirin ücret olarak vergilendirilebilmesi için;
• İşverene Tabi Olma
• İşyerine Bağlı Olma
• Hizmet Karşılığı Olarak Ödeme Yapılması
ücreti gelir vergisine konu diğer kazanç ve iratlardan özellikle de serbest meslek kazancından ayıran
en önemli özellikleridir.

Gelir
Vergisi Kanununun 61. maddesinde genel tanım
kapsamına girsin girmesin ücret sayılan ödemeler
ayrıca belirtilmiştir. Bunlar;
a. Kanunla kurulan emekli sandıkları ile
Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20.
maddesinde belirtilen bankalar, sigorta ve
reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi
odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin personellerinin malullük, yaşlılık ve ölümlerinde yardım yapmak üzere
kurulan sandıklardan ödenen ve en yüksek
devlet memuruna ödenen en yüksek ödeme
tutarını aşmayan kısım istisna kapsamında
olup; bunların dışında kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıkları,
Gelir Vergisi Kanunun da ücret parasal
ödeme yanında ayni ödemeler ile para
ile temsil edilebilen menfaatleri de ücret kabul edilmektedir.

b. Daha önce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve
ayınlarla sağlanan diğer menfaatler,
c. TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile Özel kanunlarına veya İdari
kararlara göre kurulan daimi veya geçici
bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda
sayılanlara benzer diğer kişilere bu sıfatları
dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın
ve menfaatler,
d. Yönetim ve Denetim Kurulları başkanı ve
üyeleriyle, tasfiye memurlarına bu sıfatları
dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın
ve menfaatler,
e. Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma
jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para,
ayın ve menfaatler,
f. Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla
yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatlerdir

Ücretlerde matrah genel kural olarak gerçek
usule göre belirlenir. Ücretin gerçek safi değeri, işveren tarafından verilen para ve ayınlar ile sağlanan
menfaatlerin toplamından Gelir Vergisi Kanununun 63. maddesinde belirtilen aşağıda verilen indirimler yapıldıktan sonra kalan tutardır.
• Emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri,
• Sosyal güvenlik destekleme primi,
• İşsizlik sigortası primi,
• Hayat/şahıs sigorta primleri,
• OYAK ve benzeri kamu kurumlarınca yapılan yasal kesintiler,
• Sendikalara ödenen aidatlar (işçi ve memur
sendikaları),
• Engellilik indirimi

Ücretin ödenmesi sırasında sorumlular tarafından verginin kesilerek vergi dairelerine yatırılmasına kesinti (tevkifat) usulü denilmektedir.

Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan
16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;
• Mükellefin kendisi için % 50’si,
• Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’ u,
• Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5’i,
• Üçüncü çocuk için %10’u,
• Diğer çocuklar için % 5’i,
olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak indirim oranı tespit edilir.

Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan
16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;
• Mükellefin kendisi için % 50’si,
• Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’ u,
olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak indirim oranı tespit edilir

Asgari Geçim İndirimi: Birey ya
da ailenin toplam gelirinden asgari
geçim seviyesini sağlayacak bölümünün indirilmesi ve bu indirilen
kısmın vergi dışında bırakılmasıdır.

Gelir Vergisi Kanununda yer alan serbest meslek faaliyeti tanımından, bu faaliyetin;
• Sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya
mesleki bilgiye veya ihtisasa dayalı olması,
• Bir işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması,
• Sürekliliğinin olması, gerektiği anlaşılmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda vergiler şer’i ve
örfi vergilerden oluşmaktadır. Şer’i vergilerin kaynağı İslam hukukudur. Örfi vergiler ise savaş gibi
olağanüstü harcamaları karşılamak üzere dinî
esaslar dışında örf ve âdetlere, koşullara göre belirlenen geçici ve düzensiz vergilerdir.

Gelir üzerinden alınan vergilere ilişkin olarak
1926 yılında gelir sağlama düzeyi düşük olan temettü vergisi kaldırılmış, yerine hem daha fazla
gelir sağlayacak hem daha modern bir vergi uygulaması sağlayacak kazanç vergisi yürürlüğe konmuştur. 1926 yılında kabul edilen kazanç vergisi,
o tarihte Batı ülkelerinde yürürlükte olan vergilerden esinlenerek uygulanmasına başlanılan en
önemli vergilerden biridir.

Kazanç vergisi kaldırılarak
1949 yılında yerine Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi ve Esnaf Vergisi Kanunları kabul edilmiştir. Bu
kanunlarla birlikte Vergi Usul Kanunu da aynı yıl
kabul edilmiş, vergiler 1950 yılında yürürlüğe konulmuşlardır.

Kurular vergisi gelir üzerinden alınan bir vergidir.

Gelir vergisi gelir üzerinden alınan bir vergi türüdür.

aynak Teorisi (Dar Anlamda Gelir): Bu teoriyi ortaya atan maliyeciler Gustav Cann, Adolph Vagner, Friedrich von Herman, Neumann, Philippovich, ve Schaffle’dir. Kaynak teorisine göre gelir, kişilerin
sahip oldukları üretim faktörlerinin üretim faaliyetlerinde kullanılması sonucu düzenli olarak elde edilen
ekonomik değerlerdir. Örneğin; emek sahiplerinin elde ettikleri ücretler, teşebbüs sahiplerinin ticari faaliyetlerinden sağladıkları karlar gibi. Bu teoriye göre, üretim faktörü sunulmaksızın elde edilen menfaat ya
da kazançlar gelir sayılmamaktadır. Örneğin; miras, piyango ikramiyesi, bağış gibi.

Gelir vergisinin sedüler ve üniter olmak üzere iki
türü bulunmaktadır. Sedüler gelir vergisinde gerçek
kişilerin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirler
ayrı ayrı vergilendirilmektedir.

• Gelir vergisine tabi gelir bir takvim yılı içinde elde edilen gelirdir. Gelir, ülke düzeyinde nasıl belli bir dönemle ilişkili saptanıyorsa kişisel düzeyde de böyle belli bir dönemle
bağlantılı olmak zorundadır. Bu zorunluluk
servetten farklı olarak, gelirin bir akışkan
değer olmasıdır. Bu dönem vergi kanunlarının çoğunda bir yıl olarak ele alınmaktadır.
Bir yıllık vergilendirme dönemi, normal
olarak takvim yılıdır

Vergi Usul Kanunu (VUK)nun 8. maddesinde
mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi
borcu terettüb eden gerçek veya tüzel kişi olarak
tanımlanmaktadır.

Gerçek kişilerin sahip oldukları üretim faktörlerini üretim sürecine sokmaları karşılığında kazanç
ve irat şeklinde elde etmiş oldukları gelirler GVK 2.
maddesinde yedi başlık altında sıralanmıştır. Bunlar;
1. Ticari kazançlar,
2. Zirai kazançlar,
3. Ücretler,
4. Serbest meslek kazançları,
5. Gayrimenkul sermaye iratları,
6. Menkul sermaye iratları,
7. Diğer kazanç ve iratlar