TÜRK TİYATROSU

27 Mayıs 1960 günü Türkiye, Cumhuriyet tarihinin ilk askeri darbesi ile uyanmıştır.

Hemen ardından elli beş Kürt asıllı ağa, batıya sürgün edilmiştir.

Kısa süre sonra 147 öğretim üyesi üniversiteden uzaklaştırılmış.

Yaklaşık 5000 subay bir ay içinde emekliye sevk edilmiş.

Grev ve lokavt hakkı, çift meclis, yargı bağımsızlığı, üniversite ve radyo özerkliği, çoğunluğa sahip partinin gücünün sınırlanması, Devlet Planlama Teşkilatı, Anayasa Mahkemesi, Milli Güvenlik Kurulu gibi siyasal yenilikler getiren 1961 Anayasası, kişi ve konut dokunulmazlığı, basın, vicdan, din ve düşünce özgürlüğü sunan bir temele inşa edilmiştir.

Ne var ki 1965’ten başlayarak bu anayasanın tanıdığı haklar daraltılmış, sınırlandırılmıştır

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) yönetimsel ve mali özerkliğe
sahip bir kurum olarak 1963’te kurulmuştur.

1968, dünyada olduğu kadar Türkiye’de de gençlik hareketlerinin dönüm noktasıdır. Üniversite gençliğinin eğitim konusundaki taleplerinden yola çıkan hareketler gençlik eylemlerinin başlangıcı olarak görülebilir.

’68 kuşağının ilk eylemi Sorbonne Üniversitesi’nde meydana geldi. Gençlerin savaş ve kapitalizm karşıtı düşüncelerini dile getirdikleri, sanat ve özellikle müzikle desteklenen barış ve özgürlük yanlısı eylemleri kısa sürede pek çok ülkeye yayıldı.

Almanya ve Türkiye Ekim 1961’de İşgücü Anlaşması imzalamıştır. 1961’de 6.700,
1962’de 13.000, 1970’te 480.000, 1974’te 800.000 işçi çalışmak üzere Almanya’ya
gitmiştir.

Akademik tiyatro eğitiminin kuruluşu bu dönemin en önemli gelişmelerinden biridir. 1958’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ne bağlı olarak kurulan Tiyatro Enstitüsü 1964’te dört yıllık lisans eğitimi veren Tiyatro Kürsüsü haline gelmiş ve başkanlığına Prof. Dr. Melahat Özgü atanmıştır. Türkiye’de akademik tiyatro eğitiminin ilk adımı sayılan bu kurum, tiyatromuza önemli katkıları olacak pek çok akademisyen, araştırmacı, eleştirmen ve sanatçı yetiştirmiştir.

Bölge Tiyatroları ile çok partili döneme geçişte kapatılan Halkevleri’nin yerini bir ölçüde doldurmak, kültürel kalkınmayı üç büyük kent dışında da yaygınlaştırmak amaçlanmıştır. Ne var ki türlü anlaşmazlıklarla bu proje kanunlaşamamıştır.

1965’te ise Şehir Tiyatrosu’nun yönetim ve belediye ile ilişkilerini belirleyen tasarı değiştirilmiş, tüm itiraz ve protestolara karşın Okuma Kurulu’na ek olarak bir Denetleme Kurulu’nun oluşturulması ve bunun da belediye kurultayı üyelerinden seçilmesi kabul edilmiştir. Açıkça sansür anlamına gelen bu karar, Muhsin Ertuğrul’un istifa nedeni olur.

Altmışlı yıllar tiyatrolara yapılan saldırı ve yasaklamalara sahne olmuştur. İlk akla gelen, Bertolt Brecht’in yazdığı Beklan Algan’ın yönettiği Sezuan’ın İyi İnsanı temsilinde ‘komünizm propagandası yapıldığı’ iddiasıyla yapılan saldırıdır. Oyunun afişleri yırtılır, tiyatronun camları kırılır, kuliste- ki sanatçılara saldırılır. Olayın ardından sıkıyönetimce sakıncalı bulunan oyunun, bilirkişi heyetinin ‘takipsizlik kararı’ vererek temsiline devam edilmiştir.

Oyun yazarları ekonomik ve siyasal yapıdaki bozukluğun sonuçlarını aile ilişkileri ve birey bağlamında yansıtmışlardır. Burada altı çizilmesi gere- ken nokta ailedeki parçalanmanın, geleceğe dair güvensizliğin, bireydeki olumsuz etkilerin, siyasal ekonomik yapıdaki aksaklıkların bir sonucu olduğunun özellikle vurgulanmasıdır. Turgut Özakman, Ocak’ta bunalım içindeki bir aileyi ele almıştır. Ailenin bu hale gelmesinin, dağılma tehlikesiyle yüz yüze kalmasının temel nedeni, ekonomik bozukluktur.

Kimi oyunlarda da köy kadını doğru bildiğinden şaşmayan, mert, korkusuz biçimde yansıtılmış, bir anlamda idealize edilmiştir. Kuma sorunu ise en etkili örneğini kuşkusuz Güngör Dilmen’in Kurban adlı oyununda bulur.

Türkiye gerçeğinin bir parçası olarak feodal yapı kalıntılarını, yabancı sermaye ile yerli işbirliğinin devlet ile ortaklık kurarak halkı sömürmesini evrensel bağlamda dile getirir. Aziz Nesin, Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı’nda uluslar arası ekonomik ve siyasal ilişkilerin çıkar birlikteliğine eğilerek, yansımalarına değinmiştir.

Haldun Taner’in 1962’de yazdığı Keşanlı Ali Destanı adlı oyunu 1963 - 1964 sezonunda Gülriz Sururi ve Engin Cezzar Tiyatrosu’nda büyük bir başarı kazanmış ve ilgi görmüştür. Hapiste kaldığı süre boyunca mahallede efsaneleşen Ali, genel aftan yararlanarak tahliye edilince kendisini Sinekli’yi kurtaracak muhtar adayı olarak ilan eder. Ali ile Zilha arasındaki aşk ve Zilha odağında işlenen sınıf atlama çabası da olay dizisine eklemlenmiştir. “Ya sünepe olup okkanın altına gideceksin, ya da üste çıkıp ezeceksin. İkisinin ortası yok” diyen Ali tiyatromuzun en renkli ve sempatik karakterlerinden biridir.

Haldun Taner Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım ile düzenin yarattığı, karşıt özelliklerle donatılmış iki bireyi, Efruz ve Vicdani’yi sahneye getirerek siyasal ve ekonomik yapının sonuçlarını sergiler.

Pusuda adlı oyununun yazarı Cahit Atay'dır.