TÜRK TİYATROSU

Sosyal alanda yapılan başlıca inkılâplar ise şapka inkılâbı ve kılık kıyafet değişimi, tekke ve zaviyelerin kapatılması, milletlerarası takvim ve yeni rakamların kabulü ve ölçülerde değişiklik, soyadı kanununun kabulü ve eski unvanların kaldırılması, millî bayramlar ve tatil günlerinin kabulü vb. Yine Cumhuriyetin temel ilkeleri olan Cumhuriyetçilik, halkçılık, devletçilik, inkılâpçılık, laiklik, milliyetçilik gibi ilkelerin esasları tespit edilmiştir.

Verilen ifadelerinin tamamı Ebert için doğrudur.

Atatürk, Genç Türkiye’nin yeni insanını yetiştirmek üzere, çağdaş bir kültür yaratmaya girişmiştir. Bu kültür, çağdaş uygarlık olacaktır. Çünkü Atatürk’ün Batılılaşma programı, her şeyi ile Avrupalı olmayı hedeflemiştir. Batı’nın yüksek yaşam düzeyine erişmeyi, hatta onu geçmeyi amaç edinen Atatürk döneminde en öncelikli mesele, Batı medeniyetine yaklaşmak, ona benzemekti. Çünkü ona göre medeniyete girmeyi arzu eden her millet Batı’ya yönelmişti. O halde medenileşmek Batı’ya yönelmekle olacaktı. Atatürk’e göre hiçbir uygarlık, tek bir dinin, tek bir ulusun eseri değildi ve egemen uygarlık tekti. Bu da Batı uygarlığıydı.

Atatürk yeni kurduğu cumhuriyet rejiminin yerleşmesi, korunması, inkılâp ve ilkelerin halka benimsetilmesi, Türk milletinin yüce erdemleri, ülküsü ve değerlerinin yeniden halka tanıtılmasında tiyatrodan yararlanmış ve tiyatro yazarlarına piyesler sipariş etmiştir. Meselâ Faruk Nafiz’in “Akın, Özyurt ve Kahraman” piyesleri bu sipariş üzerine yazılmış, hatta Münir Hayri’nin 1932’de kaleme aldığı Bayönder, Bir Ülkü Yolu ve Taş Bebek; Faruk Nafiz’in Akın bu eserlerden bazılarıdır.

Çoban, Behçet Kemal Çağlar'a aittir.

1923-1946 döneminde yazılan tiyatro eserlerinin konularını şöyle sınıflandırabiliriz:

1. Savaş yıllarının olaylarını ele alan eserler
2. Eski-yeni kurumların karşılaştırılması
3. Tarih, mitoloji ve masalları konu alan eserler
4. Batılılaşma, sosyal değerlerdeki değişimler
5. Türk’ün yüce karakter özelliklerini işleyen eserler,
6. Osmanlıyı yeren ve eleştiren eserler,
7. Cumhuriyet rejiminin faziletlerini anlatan eserler,
8., Atatürk’ün fikir ve düşüncelerini işleyen eserler,

Hüseyin Rahmi Gürpınar, kadının çalışmaya başlamasının ev yaşantısında ortaya çıkardığı sorunları ele alan Kadın Erkekleşince tiyatro eserini yazmıştır.

Atatürk’ü konu alan Kahraman 1933 yılında Faruk Nafiz Çamlıbel tarafından kaleme alınmıştır.

1935-1936 sezonunda Darülbedayi içinde Muhsin Ertuğrul önderliğinde bir
çocuk tiyatrosu kurulur. Çünkü tiyatro sevgisi ve yarının tiyatro adamları ancak
böyle oluşabilecektir. 1 Ekim 1935’te Tepebaşı Tiyatrosu’nda sahneye konan ilk
çocuk oyunu M. Kemal Küçük’ün Çocuklara Tiyatro Dersi adlı oyunudur

Ulusal bilinci pekiştirmek, toplumun çağdaşlaşmasına hizmet etmek gibi amaçlarla kurulan ve 1932-1952 yılları arasında hizmet veren Halkevleri’nin önemli kollarından olan temsil kolları, şehir ve kasabaların tiyatro ihtiyacını gidermeye çalışmak, gençleri güzel ve serbest konuşmaya alıştırmak, gençlerin fikir, sanat ve dil terbiyelerine yardım etmek, tiyatro artisti olabilecek kabiliyetlerin kendilerini göstermelerine imkân vermek, iyi hatip yetiştirmek üzere plânlanmıştır.

Atatürk hukuksal düzenlemelerden sonra eğitim ve öğretim meselelerine el attı. Çünkü eğitim bir milletin kalkınmasında en önemli amildi ve Cumhuriyet’i koruyacak ve sürdürecek yeni nesillere ihtiyaç vardı. Eğitim sistemimizi birtakım temel ilkelere oturttu. Tevhidi Tedrisat Kanunu, yeni harf inkılâbı (1 Kasım 1928), karma eğitim, ilkokulların mecburi ve parasız olması, mesleki ve teknik okullarının, öğretmen okullarının açılması, üniversitelerde yasal düzenlemelere gidilmesi gerçekleşti. Ankara Yüksek Ziraat Mektebi (1930), Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi(9 Ocak 1936) kuruldu. Bunu diğer fakülte ve yüksek okullar takip etti. 1944’te İstanbul Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul Teknik Üniversitesi’ne dönüştürüldü. Böylece bu dönemde yüksek okulların sayısında artış oldu.

Tiyatro, bütün dünyada toplumların önemli rejim değişikliğinde kendisinden yardım beklenilen önemli bir sanat olayıdır. Çünkü onun sayesinde halkla kolayca iletişim kurulur, istenilen doğrultuda bir kamuoyu oluşturulur. Atatürk de Cumhuriyet rejiminin yerleşmesi, ilke ve inkılâpların yurdun en ücra köşelerine kadar ulaştırılmasında tiyatro sanatından istifade etmiştir. Bu yüzden de daha Cumhuriyet’in ilk yıllarında bu alanda çalışmalar başlatmıştır. 1926’da Bursa’da tiyatro sanatçısı Raşit Rıza ve Muvahhit Beyleri kabul ederek, onları çok takdir ettiğini, beğendiğini, hizmetlerinin devrim açısından önemli olduğunu bu nedenle de Anadolu’yu baştanbaşa dolaşmalarını istemiştir.

1927’de, Darülbedayii’nin başına sinema ve tiyatro adamımız Muhsin Ertuğrul getirildi. Avrupa’ya giderek değişik alanlarda kendini yetiştiren Muhsin Ertuğrul, yerli yazarları yüreklendirmiş, kadın ve erkek oyuncuların yetişmesini sağlamış, çağdaş oyunları çevirterek Batı ile aynı yıllarda aynı oyunların bizde de oynanmasını sağlamıştır. Sahneleme, oyunculuk ve dekor kullanımında güncel anlayışı yerleştirmeye çalışırken tiyatromuzu yurdun her köşesine yayma teşebbüslerine de girişerek bugünkü Türk tiyatrosunun temellerini atmıştır.

Tiyatro, halk terbiyesinde önemli bir okul olarak düşünüldüğünden 1931’de İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Tiyatro Meslek Mektebi açılır. İki yıl sürecek bu okula iki bayan üç erkek öğrenci alınır. İki yıl sonra ilk mezunlarını verdikten sonra okul ödeneksizlikten 1933’te kapanır.

Kurtuluş Savaşı’nda halkın gösterdiği fedakârlık, kahramanlık, tutucu kesime karşı verilen mücadele, savaşı konu alan eserlerde ağırlıklı olarak yer alır. Nihat Sami-Kızıl Çağlayan, Bürkün Cahit-Gavur İmam, Celal Edip-Uzun Mehmet, Faruk Nafiz-Kahraman, Peyami Safa-Gün Doğarken.

Atatürk döneminde başlangıçta tiyatro çalışmalarının merkezi Türk Ocakları iken daha sonra Halkevleri’nin kurulmasıyla oyunlar bu merkezlerde oynanmıştır. Atatürk devrimlerinin benimsenmesini gerçekleştirmek, Cumhuriyet’in kültür atılımını yapmak, halk arasında kültür ve düşünce birliğini sağlamak, kır-kent ve köylü-aydın ikiliğini ortadan kaldırmak amacıyla kurulan ve 1931-1952 yılları arasında hizmet veren Halkevleri Temsil Şubeleri ile amatör gençlik kuruluşları, memlekette tiyatro zevkini yaymaya çalışmışlardır.

1923-1946 döneminde yazılan tiyatro eserlerinin konularını şöyle sınıflandırabiliriz: 1. Savaş yıllarının olaylarını ele alan eserler 2. Eski-yeni kurumların karşılaştırılması 3. Tarih, mitoloji ve masalları konu alan eserler 4. Batılılaşma, sosyal değerlerdeki değişimler 5. Türk’ün yüce karakter özelliklerini işleyen eserler, 6. Osmanlıyı yeren ve eleştiren eserler, 7. Cumhuriyet rejiminin faziletlerini anlatan eserler, 8., Atatürk’ün fikir ve düşüncelerini işleyen eserler.

Hüseyin Rahmi Gürpınar tiyatro eserinin toplumun problemlerine değinmesini ister.  Kadının çalışmaya başlamasının ev yaşantısında ortaya çıkardığı sorunları ele alan Kadın Erkekleşince, genç kızların, aileleri tarafından zengin olmak amacı ile kendilerinden çok yaşlı kimselerle evlendirilmelerinin kötü sonuçlarından birini işleyen Hazan Bülbülü(1916), romantik bir şairin, komşu evin penceresinde gördüğü genç kıza âşık oluşunu ele alan İstiğrak-ı Seher, 1894 yılında İstanbul’da olan büyük depremden esinlenerek yazdığı basit bir aşk ve ihanet konusunu ele alan Zelzele, evli bir erkeğin yabancı bir kadınla kurduğu ilişkinin getirdiği, sonu ayrılmaya varan huzursuzluk ve bu ayrılık yüzünden kadının çocukları ile beraber çektiği geçim sıkıntısı, erkeği bu davranışından ötürü bekleyen kötü sondan bahseden İki Damla Yaş, başlıca eserleridir.

Devlet Konservatuarında 1941-1947 yıllarında sahnelenen tek yerli oyun, A. Kutsi Tecer’in “Yazılan Bozulmaz” adlı oyunu olup, diğerleri yabancıdır. Devlet Tiyatrosu’nun kuruluş tarihi 1949’a kadar geçen iki yılda yerli oyun olarak sadece O. Rıfat’ın Kadınlar Arasında, A. Kutsi Tecer’in Köşebaşı, C. Fehmi Başkut’un Paydos adlı piyesleri sahnelenmiştir.

Necip Fazıl Kısakürek'in Bir Adam Yaratmak eseri Türk tiyatrosunun en güçlü oyunlarından kabul edilmektedir. Konularına mistik açıdan yaklaşan yazar, görünenin ardındaki görünmeyen gerçeklere yaklaşmak ister. İrsiyet ve çevrenin insan üzerindeki etkisini her eserinde gösterir.