TÜRK TİYATROSU

Ahmet Vefik Paşa

Feraizcizâde Mehmet Şâkir

İbrahim Şinasi

Romantik Tragedya

Teodor Kasap

III. Selim

Açıkbaş

Yıldız Sarayı’nda

II.Mahmut

Vatan Yahut Silistre

İlk Türkçe oyun olarak benimsenen İbrahim Şinasi Efendi’nin Şair Evlenmesi komedyası, yazarına, Dolmabahçe Sarayı’nda oynanmak üzere ısmarlanmıştır.

Eldeki kayıtlara göre, Türkiye’ye ilk opera, kendi de bir besteci ve müzisyen olan III.Selim’in saltanatı sırasında girdi. 1797 yılında, Padişahın, Topkapı Sarayı’nın Şevkıyye Köşkü’nde yabancı opera ve dans toplulukları seyrettiği anlaşılıyor. Bir yabancıya göre, batı anlamında tiyatro çalışmaları III. Selim’in tahta çıkışının ilk yılından itibaren Türkiye’ye girmişti. Ancak bunlar yalnızca saray içinde, kapalı bir çevrede gerçekleştirilmiş etkinliklerdi; halkın bunlardan haberi yoktu. Doğru cevap D'dir.

Türkiye’de ikinci saray tiyatrosu, 1889’da II. Abdülhamit (1842-1918) tarafından Yıldız Sarayı alanı içinde yaptırıldı. Padişah locasının ikinci katta, tam sahnenin karşısında bulunduğu bu minik tiyatro, hareme bir köprü ile bağlıydı. Sağda padişahın locasıyla aynı düzeyde bir açık balkon, bu balkonla padişah locası arasında kafesli bir yer vardı. 1908’e kadar sürekli kullanılan ve 1987’de restorasyonu tamamlanıp halka açılarak temsiller verilen bu tiyatro’da, Güllü Agop, Abdürrezak gibi sanatçılar da temsiller verdiler. Doğru cevap E'dir.

Türk tiyatro tarihi açısından önemli bir olay, ilk kez yabancı bir oyunun Sırabyon Hekimyan tarafından “İtalyan dilinden tatlılıklar saçan Osmanlı diline” çevrilerek 1858’de Beyoğlu’ndaki Naum Tiyatrosunda oynanmasıdır. Riyakâr ve Müseyyip (Yalancı ve İhmalci) adıyla dilimize uyarlanan bu oyun kapalı bir tiyatroda Türkçe oynanan batılı anlamda ilk temsildir. Doğru cevap C'dir.

İlk örnekler Ali Haydar Bey’in (1836-1914) üç bölümlük Sergüzeş-i Perviz (1866) ve iki bölümlük İkinci Ersas’tı (1866). Ali Haydar Bey, tragedya türünü “şiirimize bir trajedi yolu” açmak için yazdı. Her ikisi de manzumdu bu yapıtların. Bu oyunlar daha çok şiire yeni bir yön vermek için yazıldığından dramatik gelişimi sağlayacak ekonomik bir aksiyon’dan yoksundu. Ayrıca, Romantizm’in etkisiyle yer ve zaman birliklerine uyulmamıştı. Bu oyunların en büyük kusuru, kişilerin ilişkilerinden ortaya çıkan trajik unsuru ön plana çıkartamamış oluşuydu. Doğru cevap E'dir.

Abdülhak Hâmit, Türkiye’deki Romantik yazın akımının en önemli temsilcilerinden biriydi. Manzumla yazdığı tragedyalarında özellikle Fransız yazarlarının etkisi altındaydı. Onun ilk tragedyası olan Nesteren (1877) Corneille’in Le Cid adlı tragedyasına benziyordu. Ancak bu iki tragedyanın bitişleri değişikti. Le Cid’de Rodrigue ile Chiméne birbirlerine az çok yaklaşırlarken, Nesteren kendini zehirliyor, Hüsrev ise onun ardından kendini hançerliyordu. Bu bitiş de Romeo ile Juliet tragedyasının sonunu hatırlatıyordu. Doğru cevap A'dır.

Tarihsel oyunla ilgilenenlerin başında Namık Kemal (1840-1888) geliyordu. Onun 1876’da yazdığı Celâleddin Harzemşah’ı yazmasının amacı, İslamlığın evrensel yanlarına ve gelişmesi gerektiğine inandığı için, bir İslam birliğinin kurulmasıydı. Namık Kemal, bu olmadıkça çağdaş uygarlık aşamasına erişilemeyeceği inancındaydı. Bu yapıtta, yazar, tarihsel olaylara bağlı kaldı. Aynı yıl içinde Hasan Bedredin (1851-1915) ile Şemsettin Sami (1850-1904) birlikte Ebulûlâ yahut Mürüvvet (1876) adını verdikleri, beş bölümlük bir tarihsel oyun yazdılar. Bu oyunda Hamlet etkisi belirgindi. Şemsettin Sami ayrıca Gâve (1877) ve Seydi Yahya (1878) adlı iki tarihsel oyun yazdı. Bunlardan ilkinin konusu İran tarihinden, bazı değişikliklerle Şehname’den alınmıştı. Hükümdarla halkın arasını açan siyasal hareketleri işliyordu. Bu oyun da Romantizmin etkisi altında yazılmış bir yapıttı; öyle ki hayaletler, mezarlık sahneleri, zehirler ve beklenilmedik rastlantılarla oyunun dekoru melodramatik bir romantizmi gösteriyordu. Yazarın ikinci oyunu olan Seydi Yahya, o dönem için bir yenilik getiriyordu: Antik Yunan tragedyasının korosu bu yapıtta yer alıyordu. Koro onbeş, yirmi kişiden kuruluydu ve tıpkı Antik Yunan tragedyasında olduğu gibi oyunun kahramanı olan Seydi Yahya ile konuşuyordu. Doğru cevap C'dir.

Seçenelerde verilenlerden dördü melodram iken, Ebulûlâ yahut Mürüvvet tarihsel oyundur. Doğru cevap E'dir.

Feraizcizâde Mehmet Şâkir, duru bir Türkçe ve sağlam bir teknikle yazan Mehmet Şakir’in ilk oyunlarından biri Evhami’ydi (1885). Bu oyun her ne kadar Molière’in Hastalık Hastası’nı andırıyorduysa da, kişiler, olayın geçtiği çevre ve durumlar yerli özellikleri taşıyordu. Onun yine aynı yıl içinde yazdığı İcab-ı Gurur yahut İnkilâb-ı Muhabbet karmaşık bir olay dizisiyle dokunmuştu. Mirasla zengin olan bir gencin burnunun büyümesi onu gerçekten seven kızı bırakıp para düşkünü bir kızı seçmesi, ama sonunda onu kurtaranın yine gerçekten onu seven kız olduğunu gösteren bir komedyaydı. Mehmet Şakir’in 1886 yılında yazdığı Kırk Yalan Köse ve onun devamı olan Yalan Tükendi adlı oyunları yine karmaşık olaylarla gelişen ve başarılı oyun kişileriyle renklenen bir özelliği vardı. Doğru cevap B'dir.

Tiyatro üzerinde ilk yazı Ceride-i Havadis’te, 1841 yılında, Bosko Tiyatrosunda oynanan oyunlar üzerinde yayınlanan bir incelemeydi. Gerçi daha XVIII. yüzyılda Avrupa’da tiyatro gören elçilerimiz bu sanat dalından söz etmişlerdi. Ancak tiyatronun ne olduğunu açıklayan ilk yazı Ceride-i Havadis’te çıkan sözü edilen yazıydı. Bu yazıda tiyatronun, insanların gereksinimi olan yemek, içmek kadar önemli olduğu üzerinde duruluyor ve tiyatronun kısa bir tarihçesi veriliyordu. Doğru cevap D'dir.