TÜRK TİYATROSU

12 Eylül darbesinin ardından yurt dışına gitmek zorunda kalan, pasaport alamayan, çeşitli davalardan hapiste yatan sanatçılar 1402 sayılı kanunun işletilmesiyle çalıştıkları resmi kurumlardan çıkarılmışlardır.

1985’te Adana Devlet Tiyatrosu yerleşik düzene geçip sürekli oyun sergilemeye başlamıştır.

Uluslararası Amatör Tiyatrolar Birliği’nin Dünya Kongresi de 1995’te Ankara’da yapılmıştır.

1990’lı yıllarda Amerikalı sahne tasarımcısı Robert Wilson’ın dramatik metin kullanımından gitgide uzaklaşarak ‘metinlerarası’ olmayı gözeten ve ‘performans’ (sahne gösterisi) temelli, ‘imge tiyatrosu’ olarak da adlandırılan bir anlatıma yöneldiği görülür.

Kral Oedipus

1980’ler, Ferhan Şensoy’un ‘Şahları da Vururlar’ (Bkz. Dönemin Öne Çıkan Oyunları bölümü) oyunu ile günümüze uzanan, “Ferhanca” sivri dilli, bereketli oyun yazarlığını atağa geçirdiği dönemdir.

Dönemin üretkenlikleriyle ve/ya da yapıtlarının yarattığı etki nedeniyle öne çıkan beş yazar, Turgut Özakman, Ferhan Şensoy, Tuncer Cücenoğlu, Murathan Mungan ve Memet Baydur’dur.

Kıyamet Sularında oyunu Civan Canova tarafından yazılmıştır.

1980'li yıllarda tek kişilik oyunlarda patlama yaşanmıştır.

1990’lı yıllarda önce İngiltere’de, hemen ardından da A.B.D.’de oluşup yeni bir tiyatro hareketine dönüşen ‘Suratına Tiyatro’ (In -Yer-Face Theatre) örnekleri, o güne dek tiyatro sahnesine çıkartılması ‘terbiyeye aykırı’ bulunan hemen hemen tüm konuları ve dilsel kullanımları özgürce gündeme getirmiştir. Bu yeni tür tiyatro, yüzyıl dönümünde ülkemizde de tutulacak, 2000’li yıllarda Özen Yula’nın ‘Gözükara Alaturka’ oyunu gibi yerli örnekler de verilecektir.

Demokratik düzene yeniden geçiş yolunda yeni partiler kurulmaktaydı. 1961 Anayasası’nın yerine konan 1981 Anayasası tartışmalara neden olmaktaydı. İlk seçimlerde Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (AP) iktidara geldi. ‘Liberal ekonomi’ anlayışının egemenliğinde süren bir tüketim ve ‘köşe dönme’ sürecine girilmişti. Para ile para kazanma yönteminin çekiciliğine kapılan ‘orta direk’(orta sınıf), bankerlere para yatırarak ‘bir koyup iki alma’ya çalışırken, banker iflasları sonucunda evlerini ve emeklilik ikramiyelerini yitirme tehlikesiyle yüzleştiler.

Batı’nın ‘Demirperde gerisi ülkeleri’ olarak tanımladığı Doğu Bloku ülkelerindeki komünist rejimin çözülüşünün simgesi, Berlin Duvarı’nın 1990’da resmen yıkılması olmuştur.

70’li yılların ortalarından bu yana, Muhsin Ertuğrul’un gerçekleşmemiş Bölge Tiyatroları projesinin yerine geçmek üzere, Devlet Tiyatroları’nın ülke düzeyinde yaygınlaştırılması gündemdedir.

Yerel yönetimlerin tiyatroya katkısı ise, son 30 yıllık süreç göz önüne alındığında son derece sınırlı olmuştur. Bugün ülke düzeyinde adı bilinen ancak 6-7 yerel yönetim tiyatrosundan söz edebiliyoruz. Bu kurumlardan en hızlı gelişenleri ve tiyatromuzda söz sahibi olmaya başlayanlar, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Bakırköy Şehir Tiyatrosu ve Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’dır.

Kenan Işık Bakırköy Şehir Tiyatrosu yapımı, Nazım Hikmet’in ‘Ivan Ivanoviç Var mıydı Yok muydu’ oyununu yönetmiştir.

1980-2000 döneminin en etkili tiyatro adamlarından biri, İtalyan halk tiyatrosu ile politik tiyatroyu buluşturan -kendi yazdığı- metinleri sahneleyip eşi Franca Rame ile sunan Dario Fo’dur.

1990’lı yıllarda Amerikalı sahne tasarımcısı Robert Wilson’ın dramatik metin kullanımından gitgide uzaklaşarak ‘metinlerarası’ olmayı gözeten ve ‘performans’ (sahne gösterisi) temelli, ‘imge tiyatrosu’ olarak da adlandırılan bir anlatıma yöneldiği görülür.

1990’lı yıllarda önce İngiltere’de, hemen ardından da A.B.D.’de oluşup yeni bir tiyatro hareketine dönüşen ‘Suratına Tiyatro’ (In -Yer-Face Theatre) örnekleri, o güne dek tiyatro sahnesine çıkartılması ‘terbiyeye aykırı’ bulunan hemem hemen tüm konuları ve dilsel kullanımları özgürce gündeme getirmiştir.

1980’ler, Ferhan Şensoy’un ‘Şahları da Vururlar’ (Bkz. Dönemin Öne Çıkan Oyunları bölümü) oyunu ile günümüze uzanan, “Ferhanca” sivri dilli, bereketli oyun yazarlığını atağa geçirdiği dönemdir. Ferhan Şensoy, günümüzde 30. yılını tamamlamış olan Ortaoyuncular topluluğunun dağarına her yıl yeni oyunlar (‘Sahibinden Satılık Ortaoyunu’, ‘İşsizler Cennete Gider’) ve/ya da uyarlamalar (‘Üç Kurşunluk Opera’, ‘Vişne Bahçesi’) katmıştır. Hepsi de yazılır yazılmaz sahnele- nen bu oyunlardan bir bölümü geleneksel seyirlik güldürü anlayışıyla modern kabareyi, arı gülmece ile politik taşlamayı buluştururken (‘İstanbul’u Satıyorum’), bir bölümü de (‘Yorgun Matador’) Batı sahnelerinin ‘uyumsuz tiyatro’ anlayışına, ‘grotesk’e, şiirselliğe yaslanan, güldürücü olmaktan çok gülümseten/hüzünlendiren çalışmalardır.

1980’lerde başlayıp, 2000’li yılların başındaki erken ölümüyle noktalanan yazarlık uğraşına çok sayıda oyun sığdırmış olan Memet Baydur, dünyaya bir ‘aydın kişi’nin gözlükleriyle bakarken, politik-toplumsal çizgide olsun olmasın, tüm oyunlarını dünya kültürünün zenginlikleriyle bezer. ‘Arı gülmece’den ‘kara güldürü’ye ulaşan bir çizgide, ‘alaycı’ bir yaklaşım ile ‘hüzün’ arasında gidip gelen bir anlatımla biçimlendirir yapıtlarını. Çok ödüllü yapıtı ‘Yangın Yerinde Orkideler’(1989) yazarın bu özelliğinin çarpıcı bir ürünüdür. İstanbul’da her kesimden insanın gelip geçtiği ıssız bir köprüaltı ortamında yer alan oyunda, ‘aydın’ sayılmayan kesimin bilgeliğiyle, aydın kesimin okumuşluğu ama sıradanlıktan kurtulamamışlığı çatıştırılır.