TÜRK TİYATROSU - Deneme Sınavı - 2

Yerel yönetimlerin tiyatroya katkısı ise, son 30 yıllık süreç göz önüne alındığında son derece sınırlı olmuştur. Bugün ülke düzeyinde adı bilinen ancak 6-7 yerel yönetim tiyatrosundan söz edebiliyoruz. Bu kurumlardan en hızlı gelişenleri ve tiyatromuzda söz sahibi olmaya başlayanlar, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Bakırköy Şehir Tiyatrosu ve Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’dır.

Kenan Işık Bakırköy Şehir Tiyatrosu yapımı, Nazım Hikmet’in ‘Ivan Ivanoviç Var mıydı Yok muydu’ oyununu yönetmiştir.

1980-2000 döneminin en etkili tiyatro adamlarından biri, İtalyan halk tiyatrosu ile politik tiyatroyu buluşturan -kendi yazdığı- metinleri sahneleyip eşi Franca Rame ile sunan Dario Fo’dur.

1990’lı yıllarda Amerikalı sahne tasarımcısı Robert Wilson’ın dramatik metin kullanımından gitgide uzaklaşarak ‘metinlerarası’ olmayı gözeten ve ‘performans’ (sahne gösterisi) temelli, ‘imge tiyatrosu’ olarak da adlandırılan bir anlatıma yöneldiği görülür.

1990’lı yıllarda önce İngiltere’de, hemen ardından da A.B.D.’de oluşup yeni bir tiyatro hareketine dönüşen ‘Suratına Tiyatro’ (In -Yer-Face Theatre) örnekleri, o güne dek tiyatro sahnesine çıkartılması ‘terbiyeye aykırı’ bulunan hemem hemen tüm konuları ve dilsel kullanımları özgürce gündeme getirmiştir.

1980’ler, Ferhan Şensoy’un ‘Şahları da Vururlar’ (Bkz. Dönemin Öne Çıkan Oyunları bölümü) oyunu ile günümüze uzanan, “Ferhanca” sivri dilli, bereketli oyun yazarlığını atağa geçirdiği dönemdir. Ferhan Şensoy, günümüzde 30. yılını tamamlamış olan Ortaoyuncular topluluğunun dağarına her yıl yeni oyunlar (‘Sahibinden Satılık Ortaoyunu’, ‘İşsizler Cennete Gider’) ve/ya da uyarlamalar (‘Üç Kurşunluk Opera’, ‘Vişne Bahçesi’) katmıştır. Hepsi de yazılır yazılmaz sahnele- nen bu oyunlardan bir bölümü geleneksel seyirlik güldürü anlayışıyla modern kabareyi, arı gülmece ile politik taşlamayı buluştururken (‘İstanbul’u Satıyorum’), bir bölümü de (‘Yorgun Matador’) Batı sahnelerinin ‘uyumsuz tiyatro’ anlayışına, ‘grotesk’e, şiirselliğe yaslanan, güldürücü olmaktan çok gülümseten/hüzünlendiren çalışmalardır.

1980’lerde başlayıp, 2000’li yılların başındaki erken ölümüyle noktalanan yazarlık uğraşına çok sayıda oyun sığdırmış olan Memet Baydur, dünyaya bir ‘aydın kişi’nin gözlükleriyle bakarken, politik-toplumsal çizgide olsun olmasın, tüm oyunlarını dünya kültürünün zenginlikleriyle bezer. ‘Arı gülmece’den ‘kara güldürü’ye ulaşan bir çizgide, ‘alaycı’ bir yaklaşım ile ‘hüzün’ arasında gidip gelen bir anlatımla biçimlendirir yapıtlarını. Çok ödüllü yapıtı ‘Yangın Yerinde Orkideler’(1989) yazarın bu özelliğinin çarpıcı bir ürünüdür. İstanbul’da her kesimden insanın gelip geçtiği ıssız bir köprüaltı ortamında yer alan oyunda, ‘aydın’ sayılmayan kesimin bilgeliğiyle, aydın kesimin okumuşluğu ama sıradanlıktan kurtulamamışlığı çatıştırılır.

Öte yandan, Ferhan Şensoy’un yazıp yönettiği ve oynadığı, Ortaoyuncular yapımı olan ‘Muzır Müzikal’, tutucu çevreleri rahatsız etmiştir.

Bu kurumlardan en hızlı gelişenleri ve tiyatromuzda söz sahibi olmaya başlayanlar, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Bakırköy Şehir Tiyatrosu ve Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’dır.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) düzenlediği ve günümüzde dünyadaki tiyatro
festivalleri arasında önemli bir yeri olan İstanbul Uluslararası Tiyatro Festivali de
1989’da başlatılmıştır.

Şahika Tekand’ın ise yazar-yönetmeneğitmen-oyuncu-yönetici kimliğini ‘performatif sahneleme ve oyunculuk’ anlayışını geliştirme yoluna adadığı görülüyor.

Turgut Özakman, 1960’lı ve ‘70’li yıllardaki oyunlarında uyguladığı yaklaşımı
bir dolu zekice yenilikle zenginleştirerek, çağdaş tiyatroyla geleneksel tiyatromuzu özgün bir potada eriten, konularını yine Osmanlı döneminin son aşamalarına
yaslandırdığı, ‘geçmiş’e dayanarak, ‘bugün’ için ‘kıssadan hisse’ çıkardığı, ‘göstermeci biçem’ ve ‘açık biçim’deki ‘Resimli Osmanlı Tarihi’ (Bkz. Dönemin Öne Çıkan Oyunları bölümü ‘Bir Şehnaz Oyun’ gibi, günümüzde de sık sık sahnelenen
ünlü oyunlarını yazar.

Bir başka çok tutulan tek kişilik oyun da Murathan Mungan’ın Orhan Veli’nin şiirlerinden
derleyerek sahne düzenine yerleştirdiği ‘Bir Garip Orhan Veli’dir.

1984-1985 döneminde Faruk Erem’in, mesleğinin çeşitli aşamalarında gözlemleyip bire bir yansıttığı olayları içeren ‘Bir Ceza Avukatının Anıları’ kitabının uyarlaması Rutkay Aziz tarafından A.S.T.’ta sahnelendi.

Haluk Işık’ın ödüllü oyunu ‘Külrengi Sabahlar’ 12 Eylül dönemi henüz noktalanmadan yazılmıştı.

 Metin Balay’ın yazıp A.S.T.’ta sahnelediği ‘Deniz
Diye Bir Delikanlı’ başlıklı oyunda da Deniz Gezmiş’in yaşamı yarı kurmaca/yarı belgesel bir yaklaşımla irdelenir.

12 Mart dönemini 12 Eylül ile buluşturan ve şiddet uygulaması, işkence, baskı,
ceza olgularını sorgulayan oyunlar da bu dönemde gündemdedir.Tuncer Cücenoğlu’nun ‘Çıkmaz Sokak’, Bilgesu Erenus’un ‘555 K’, Adem Atar’ın ‘Cam Bardaklar Kırılsın’, Faruk Erem’in ‘Bir Ceza Avukatının Anıları’, Ferdi Merter’in ‘Bir Kadın Bir Erkek Vardı’ oyunları bu türdeki çalışmalar arasında yer alır.

Tuncer Cücenoğlu’nun ‘Kadıncıklar’ oyunu 1983-84 tiyatro döneminin en çok
ödül alan tiyatro yapıtı olarak öne çıkar.

‘Şahları da Vururlar’, Haldun Taner’in 1960’larda oluşturup Türk
seyircisine sevdirdiği, bugün de hem sahnede hem de televizyonda süren ‘kabare’
türünün ‘politik taşlama’ yönü ağır basan, parlak bir örneği ve bir ‘yazar tiyatrosu’
ürünüdür.

1961 Anayasası’nın yerine konan 1981 Anayasası tartışmalara neden olmaktaydı. İlk seçimlerde Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (AP) iktidara geldi.

Doğru Yol Partisi’nin (DYP) lideri Tansu Çiller

Özal’ın ölümünden sonra Cumhurbaşkanlığı, önce Demirel sonra da bürokrasiden gelen Ahmet Necdet Sezer tarafından yürütüldü.