TÜRK TİYATROSU - Deneme Sınavı - 16

Tiyatro eserlerimizin ilk örnekleri Tanzimat ile verilmiş olup bu eserlerde amaç, toplumu eğitmek ve öğretmek olduğundan estetik kaygı güdülmemiştir. Meşrutiyet döneminde de tiyatro eserleri nicelik bakımından çok fazla olmakla beraber nitelik açısından başarılı sayılmaz. Bu eserlerden bir kısmı okunmak için yazılırken bir kısmı da çalakalem yazılıp sahnelendiğinden işlenmemiş ve çoğu basılmamış; basılanların da büyük bir kısmı takma adla yazıldığından gerçek yazarları tespit edilememiş, ya da tiyatroya hevesli kişiler tarafından yazıldığından bunlar tanınmamıştır.

Eski-yeni kurumların karşılaştırılarak yeni kurumları yüceltme arzusundan
doğan bu eserlerin bazıları şunlardır:
Musahipzâde Celâl- Pazartesi Perşembe, Bir Kavuk Devrildi, Reşat Nuri Hülleci, Ertuğrul Şevket Şeriatçası                                                             

1923-1946 döneminde yazılan tiyatro eserlerinin konularını şöyle sınıflandırabiliriz:
1. Savaş yıllarının olaylarını ele alan eserler,
2. Eski-yeni kurumların karşılaştırılması,
3. Tarih, mitoloji ve masalları konu alan eserler,
4. Batılılaşma, sosyal değerlerdeki değişimler,
5. Türk’ün yüce karakter özelliklerini işleyen eserler,
6. Osmanlıyı yeren ve eleştiren eserler,
7. Cumhuriyet rejiminin faziletlerini anlatan eserler,
8. Atatürk’ün fikir ve düşüncelerini işleyen eserler,

Cumhuriyet’in bu ilk yıllarında Batılılaşma, sosyal değerlerdeki değişimler de tiyatro eserlerine konu edilmiştir. Batı uygarlığı, çağdaş uygarlığı yakalamayı arzu eden yönetimlerin temel amacı olmuştur. Onunla eski devirlerin her türlü kalıntısı yok edilecek ve yeni bir sisteme geçilecektir. Toplumumuzda arzu edilen değişiklikler için Batı kültürüne yaklaşmak zorunlu görülmüştür. Musahipzade, Yakup Kadri, Reşat Nuri, Cevdet Kudret gibi yazarlarımızın eserlerinde bu konuların detaylı biçimde ele alındığı görülmektedir. Geleneksel değerlerimiz bu yazarlarımızın eserlerinde toplumsal gelişmenin önünde engel gibi gösterilerek eleştirilmiş, Batılı değerlerin yeni bir toplum ve kültür yaratmadaki önemi vurgulanmış, onların yanlış anlaşılması sonucu görülen ahlâkî yozlaşma da yerilmiştir. 1940’lı yıllara gelindiğinde de ülkemizdeki toplumsal, siyasî değişimler ışığında Batılılaşma sorunu üzerinde uzun uzun durulmuştur. Bu konular üzerinde daha sonraki dönemlerde de durulacağı görülecektir. Bu eserlerin bir kısmı, Batılılaşmanın aile üzerindeki etkisini ele alırken bir kısmı ahlâkî açıdan sorunlara eğilmiş, bir kısmı Batılılaşmanın aydınlar üzerindeki etkisini ele almıştır. Cevat Fehmi, Batılılaşmayı geleneksel değerlerimiz ve yaşam biçimimiz bakımından tehdit edici görmüştür.

Hüseyin Rahmi Gürpınar; Oyunlarından çok tiyatro üzerine yaptığı eleştirilerden dolayı onu eleştirmen olarak değerlendirebiliriz. Yazarın sahneye konan tek tiyatro eseri Kadın Erkekleşince’dir.(1933) 13 Aralık 1932 de Darülbedayi tiyatrosunda oynanmıştır. Bizdeki tiyatro binalarını ve sahneye konan eserleri yetersiz bulmuş, bu konudaki düşüncelerini bazı romanlarıyla Hazan Bülbülü adlı oyununun önsözünde ve gazetelerde yazdığı makalelerde açıklamıştır. Yazar tiyatro binalarımızı, oynanan oyunları beğenmediği gibi uyarlamaları da bizim toplum yapımıza uymadığı için başarısız bulur. Tiyatro yazarımızın henüz olmadığını, birkaç öykü, makale yazan kişilerin tiyatro yazmaya heveslendiklerini söyler. Eserlerde kişilerin yazar gibi değil, rol yaptığı kişi gibi konuşmasının gerektiğine işaret eder. Tiyatro eserinin toplumun problemlerine değinmesini ister.

Musahipzade Celâl; Meşrutiyet Dönemi’nin önemli oyun yazarlarından olup Cumhuriyet Devrinde oyun yazarlığını başarıyla sürdürmüştür. Şinasi’nin tiyatroda tuttuğu yolu devam ettiren sanatçılarımızdandır. Osmanlı’nın yaşamı, kurumları, bazı inanç ve geleneklerini gülünçleştirerek anlattığı komedileri bazı eleştirmenlerce olumsuz eleştirilere neden olmuş, devrin hatırı için geçmişe küfrettiği öne sürülmüştür. Musahipzade Celâl, 1912’de yazdığı Köprülüler oyununun çok beğenilmesi üzerine genelde oyunlarının konularını tarihten alır. Eserlerinin kostüm ve dekoruna çok önem vermiştir. Hemen hemen bütün oyunları Darülbedayi’de ve İstanbul Şehir Tiyatrolarında oynandı. Bazıları filme alındı. Bazıları da1936’da iki ciltte toplanarak yayınlanmıştır.

İsmail Hakkı Baltacıoğlu; Hayatında özellikle tiyatroya ve tiyatro yazmaya yer ayırmış bir kişidir. Baltacıoğlu hem eğitim, hem de okullarda tiyatro eğitimi konusunda son derece özgün, orijinal ve hâlâ önemini koruyan, zamanı içinde çok yeni ve çok öncü sayılabilecek görüşler üretmiştir. Oyunlarında fanteziye yer verir. Ona göre tiyatro toplum ruhunu içinde taşır, yaşamakta olan değerleri dile getirir. Oyunlarında konuşmalar çok canlı ve oyunları güldürüye yakındır. Soyutlamalara yer verdiği oyunlarında oyun kişileri gerçekçi ve tek yönlüdür.

Necip Fazıl Kısakürek; Konularına mistik açıdan yaklaşan yazar, görünenin ardındaki görünmeyen gerçeklere yaklaşmak ister. İrsiyet ve çevrenin insan üzerindeki etkisini her eserinde gösterir. Serimsiz oyunları bir aksiyonla başlar. Olacakları önceden sezdiren yazarın eserlerinde olacakların şekli sırdır. Yazar oyunlarında insanların ruhsal bunalımlarının nedenleri üzerinde durur. Bu insanlar topluma yabancı, uyumsuz kişilerdir. 

Tiyatro eserleri, dönemin tiyatrolarında aylarca kapalı gişe sahnelenmiştir. Bir Adam Yaratmak, Türk tiyatrosunun en güçlü oyunlarından kabul edilmektedir.

Çiftçiyi ve Köylüyü Topraklandırma Kanunu 1945 yılında kabul edilmiştir. Bu kanun Atatürk'ün ölümünden sonra kabul edilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi(9 Ocak 1936) kuruldu. Doğru cevap B'dir.

1944’te İstanbul Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul Teknik Üniversitesi’ne dönüştürüldü. Doğru cevap C'dir.

İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşu şenliklerine katılmak için İzmir’de bulunan Darülbedayi sanatçıları, Mustafa Kemal’in huzuruna çıkmış ve Gazi’den ilgi ve sevgi görmüşlerdir. Bu ziyaret, Atatürk’ün sanat etkinliklerinden tiyatroyu ön plânda ele almasını ve o güne kadar sahneye çıkmayan Müslüman Türk kadınının sahneye çıkmasını gerçekleştirmiştir. Afife Jale bu yolda ilk kurban verilirken, Bedia Muvahhit, Cumhuriyet döneminin ilk kadın aktristi olacaktır. Doğru cevap D'dir.

Darülbedayi adı, 1934’ten sonra İstanbul Şehir Tiyatrosu olarak değiştirilir. Doğru cevap A'dır.

Darülbedayi sanatçıları 31 Temmuz 1923’de Mustafa Kemal’in huzurunda oynadıkları İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci’nin Ceza Kanunu uyarlamasında, Bedia Muvahhit de sahneye çıkar ve böylece Türk kadını sahnede yerini almış olur. Doğru cevap A'dır.

1923-1946 döneminde yazılan tiyatro eserlerinin konularını şöyle sınıflandırabiliriz: 1. Savaş yıllarının olaylarını ele alan eserler 2. Eski-yeni kurumların karşılaştırılması 3. Tarih, mitoloji ve masalları konu alan eserler 4. Batılılaşma, sosyal değerlerdeki değişimler 5. Türk’ün yüce karakter özelliklerini işleyen eserler, 6. Osmanlıyı yeren ve eleştiren eserler, 7. Cumhuriyet rejiminin faziletlerini anlatan eserler, 8. Atatürk’ün fikir ve düşüncelerini işleyen eserler. Doğru cevap B'dir.

Kahraman, İstiklâl, Mavi Yıldırım, Sönmeyen Ateş, Kızıl Çağlayan, Gün Doğuyor ve Devrim Yolcuları’nda Atatürk ön plândadır. Bazı yazarlarımız eserlerinde mitolojiden ve masallardan da yararlanmıştır. Selahattin Batu’nun Güzel Helena, Oğuzata, Kerem ile Aslı adlı oyunlar gibi. Doğru cevap C'dir.

İvan İvanoviç var Mıydı Yok Muydu eseri Nazım Hikmet'in eseridir. Diğer eserler Faruk Nafiz Çamlıbel'indir. Doğru cevap A'dır.

Dokuz şubeden oluşan Halkevleri’ndeki temsil şubesinde birden fazla tiyatro grubu bulunabilecek, kadın rolleri asla erkekler tarafından oynanamayacaktı. Yine talimatnameye göre, bize özgü Karagöz ve kukla sanatlarımıza da yer verilecekti. Halkevleri’nde oynanacak eserlerin konuları da belliydi. Bu eserler, yeni Türk toplumundaki çağdaş yaşamı destekleyecek, ulusal duyguları doyuracak, devrimler ışığında ulusal sorunları işleyecek, çağdaş doğrultudaki değişimler ve ilerlemeleri destekleyecek, her sınıfa seslenebilecek ve eğitici olacaktı. Doğru cevap B'dir.

1923 yılında sahne sanatlarıyla ilgili olan tek kurum, İstanbul Belediyesine bağlı Darülbedayi vardı. Darülbedayi adı, 1934’ten sonra İstanbul Şehir Tiyatrosu olarak değiştirilir.

Cumhuriyet dönemi Türk tiyatrosunun ilk dramaturgu olarak Atatürk gösterilmektedir. Öz Soy operasının librettosu İçin Münir Hayri Egeli’yi görevlendirmiş ve operanın konusunu kendisi vermiştir. Türk-İran kardeşliğini, dostluğunu vurgulayan bu opera, Ahmet Adnan Saygun tarafından bestelenmiş ve İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Ankara’yı ziyareti sırasında (Haziran 1934) Ankara Halkevi’nde sahneye konulmuştur.

Ülküme Doğru, Yaman, Tipi, Hürriyet Apartmanı, Yarım Türkler ve Tokat gibi piyeslerde bu inanmayan kişilerin hayatları, sıkışınca ülkeyi terk edişleri söz konusu edilmiştir. Bir kısım oyunlar da (Bir Zabitin On Beş Günü, Yaşayan Ölüler), düşmanla işbirliği yaparak milleti soyan harp zenginlerini, paranın gücünü, ahlâk krizlerini ele almıştır.