TÜRK TİYATROSU - Deneme Sınavı - 19

Uzam sözcüğü, eylemlerin geçtiği yeri belirtmektedir. Uzam eylemlerin geçtiği çöl, okyanus, ay gibi geniş alanları belirteceği gibi, bahçe, balkon, salon gibi dar alanları da belirtebilir.

Bir anlatının oluşabilmesi için, bir tek edim ya da eylem yeterli olmamaktadır. Örneğin, “adam kapıyı açtı” ya da “cam kırıldı” demek ya da bir karikatür karesi içinde bir çocuğun düşmekte olduğunu görmek tek başına anlatı oluşturmaya yetmemektedir. Bu eylem ve edimlerin görsel karşılığı bir fotoğraf ya da resim karesi olabilecektir. Bir anlatı oluşturamayacak olan bu eylem ve edimler birer haber olabilir ancak, birer anlatı değil. Bir anlatı kurabilmek için en az iki eylem ya da edim gerekmektedir. Bununla birlikte, birbiriyle bağıntısız olan iki eylem ya da edim de anlatı oluşturmaya yetmemektedir. Örneğin, “dün yağmur yağdı” ve “ormanda yangın çıktı” olayları arasında herhangi bir bağıntı olmadığından bir anlatı oluşmayacaktır.
Anlatı içinde yer alan eylem ve edimler için özellikle ardıllık ilişkisi vurgulanmaktadır. Bu, eylem ve edimler arasındaki tek bağıntılık ilişkisi olmasa da, en çok göze çarpan ilişki biçimidir. “Sigara izmariti ormana atıldı”, “ormanda yangın çıktı” demek minimal düzeyde bir anlatı oluşturacaktır. Benzer biçimde, “yağmur yağdı”, “ırmak taştı” ya da “Adam kapıyı açtı”, “İçeri girdi”, “Bir koltuğa oturdu” demek de birer anlatı oluşturacaktır. Kuşkusuz, bir anlatı oluşturmaya yetecek eylem ve edimler bir tek cümle içinde de belirtilebilir. Örneğin, “adam kapıyı açtı, içeri girdi ve bir koltuğa oturdu” bir tek cümle olduğu halde bir anlatı oluşturabilmektedir. Zaten, anlatı ve tümce arasında yapısal olarak da benzerlikler vardır.

Yazınsal anlatıda, okurlar ya da dinleyiciler olan bizler için uzam “başka bir yer”dir. Anlatıda geçen uzam yanımızda değildir, bizden uzaktadır. Yanımızda olan anlatıcıdır.

Aristoteles, dram sanatının Antik Yunan Tiyatrosundaki baskın türü olan tragedya için “öyküsü olmayan (eyleme dayanmayan) tragedya olamaz” (Aristoteles, 1987; 24) diyerek eylemin önemini vurgulamıştır.

Dram Sanatı: Kişi, uzam, zaman ve eylemler içeren anlatıların, “sen-ben” ilişkisi içinde, “şimdi” ve “burada”lık duygusu yaratacak biçimde, içinde yer aldığı araca göre farklı biçimlerde yansılanarak oluşan, tiyatro, opera, bale, kurmaca sinema filmi, kukla oyunu, radyo oyunu, gölge oyunu gibi sanatları içeren sanatın genel adıdır.

Balenin ortaya çıkışı çok eskilere, hatta İ.Ö. 5. yüzyıla kadar dayandırılıyor ve Roma dönemindeki pandomimde, öykü anlatmasından dolayı balenin atası sayılabilecek bir danstan sözediliyorsa da, modern anlamda balenin doğuşu, Jean Georges Noverre’in, 1760 yılında yayımladığı, öykü anlatımına dayanan dansı içeren, “Letters on the Dance and Ballet” eserine dayandırılmaktadır.

Yüz yılı henüz yeni aşmış olan, kısa tarihine rağmen, dram sanatının önemli ve etkili temsilcilerinden biri de sinemadır. Sinema, 1895 yılında, Lumière’in ilk belgesel filmleriyle başlar.

Sinemanın keşfinden sonra, dram sanatı açısından önemli olan bir araç daha bulundu. Bu da televizyondu. Televizyonda ilk drama yayımlama girişimi 11 Eylül 1928’de, Amerika’da gerçekleştirildi. BBC’nin, 30 Mart 1930’da başlattığı deneme yayınlarının ardından, ilk drama yayını aynı yılın Temmuz ayında, Pirandello’nun “Ağzı Çiçekli Adam” la oldu.

Tarihte İlk Opera eseri İtalya'da Rimuccini tarafından yazılmış olup adı 'Dafne'dir. Doğru yanıt 'A'.

Ağzı Çiçekli Adam ilk kez televizyonda yayınlanan drama eseridir. Amerika'da BBC kanalında yayınlanmıştı. Doğru yanıt 'B'.

Eğitim alanında dramadan yararlanılmasına 'Yaratıcı Drama' adı verilmiştir. Tarih ve yabancı dil eğitiminde sayısız örnekleri mevcuttur. Doğru yanıt 'B'.

İlk dört ifadenin tam aksi doğru ifadeler olup bu A,B,C ve D şıkları çeldiricidir. Tiyatro ve dram politika, eğitim, tıp gibi alanlarda kullanılır. Doğru yanıt 'E'.

Eğitimde dramanın almanlardaki karşılığı oyun ve drama olmuştur.

Dram sanatının asıl kaynağının büyü ve mitlere dayandığı kabul edilmiştir. Doğru yanıt 'C'.

Uzam eylemlerin geçtiği yer yani mekandır. Doğru yanıt 'A'.

Öykü, masal, destan ve roman yazınsal anlatı türleridir. Bunlardan olmayan psikodramadır. Doğru yanıt 'D'.

A,B,D ve E şıkları yazınsal açıdan doğrudur. C şıkkındaki zaman şimdiki zaman değil, geçmiş zamandır. Cevap 'C'.

Dramın sanat biçimi dışında da kullanılması yeni değildir. Başlangıcından günümüze kadar, pek çok alanda dram, yöntem olarak da etkili bir biçimde kullanılmıştır.
Hıristiyanlığın ortaya çıkışıyla birlikte dram sanatının o dönemdeki temsilcisi olan tiyatro önce yasaklanmış, sonra dramın etkili bir yöntem olduğu keşfedilmiş, dinsel öykülerin dramatize edilerek, okuma yazma bilmeyen halka, dinin etkili olarak anlatılmasında kullanılmıştır. İncil’deki öykülerle İsa’nın yaşamını ele alan “mysterium”lar (yalvaç oyunu) canlandırılıyordu. Bazı vaazlarsa canlı tablolarla gösteriliyordu.
Öte yandan, 16.yüzyıldan başlayarak, günlük hayat içinde, noel törenlerinde ve karnavallarda, dramatik özellikteki şakaların yapıldığını, oyunların oynandığını kaynaklardan öğreniyoruz. Dramın bu dönemde, Latince öğrenmede ya da konuşma alıştırmalarında da kullanıldığını artık biliyoruz. Dramın, sanat biçimi olarak geniş bir yelpazede kendine yer bulması, anlatımdaki somutluğu, insanları kolay etkilemesi ve etkilerinin uzun süreli olması ona, günümüzde de, başka alanlarda başvurulmasını gerektirmiştir. Dramın, sanat biçimi dışında, yöntem olarak, özellikle yaratıcılıkta, sağıltımda (psikodrama), eğitimde ve öğretimde kullanılması sonucunu doğurmuştur. Dramın kullanıldığı bu alanlarda, onun kullanılış yöntemleri giderek birer disiplin halini almış, bu ilgi dramı yaygınlaştırdığı gibi, dolaylı olarak dram sanatını da etkilemeye başlamıştır.

Dramda her şeyin somut olarak sunulması, böylece, benzerlik, ayrım ve çelişkilerin daha çarpıcı olarak ortaya konması, daha kolay alımlanması ve görsel belleğin daha güçlü olması, günümüzde de, eğitimcileri-öğreticileri, dramı öğretimde kullanmaya itmiştir.                                                                        Bilgi, dramatize edilerek aktarılabilmekte, böylece daha kolay ve etkili bir biçimde öğretilmektedir. Bunun için yapılacak şey, öncelikle, amaçlar doğrultusunda dramatik bir anlatı oluşturmak ve bu dramatik anlatının profesyonel oyuncular     tarafından ya da öğrenciler tarafından canlandırılmasını sağlamaktır. Yine dil öğretimi gibi birçok alanda, dram teknikleri kullanılabilir. Biraz iddialı gibi görünse de, dram bilgisi ve yetisi gelişmiş uzmanlar tarafından her şey dramatize edilebilir. Bütün bunların sonucunda dram bir öğretim tekniği olarak da giderek vazgeçilmez olmaya başlamıştır. Bu yöntemin öğretimde etkin ve yaygın bir biçimde kullanılması, öğretimin, daha az enerji, daha az zaman kullanılarak, daha etkin bir biçimde gerçekleştirilmesini, öğrenilen bilgilerinse daha uzun süre korunmasını ve kullanılmasını sağlayacaktır.

Nesnel ve bilimsel bilginin gelişmesiyle, büyünün etkisi azaldı. Üretim araçlarının gelişmesi ve doğa yasalarının anlaşılmaya başlamasıyla da büyü yerini daha bilinçli üretime bırakmaya başladı. Büyü törenlerinin, ritüelin ve mitosun sanatsal bir biçime dönüşmesi de bu döneme denk düşer. Öteki sanatları olduğu gibi dram sanatını bu gelişmelerin etkilediği söylenebilir. Çünkü bunlar ardıl bir sırayla değil, iç içe oluşup gelişmiştir.
Dram sanatının ortaya çıkması simgesel söz olan mitosun ve simgesel eylem
olan ritüelin değişime uğramasıyla biçimlendi. Zaten, ritüeller, sanat amaçlı yapılmamış olsa da, biçim olarak dramatikti.
Aynı şey mitoslar için de geçerliydi. Sanatsal bir işlevle değil, pratik bir işlevle oluşturulmuş olan mitoslarda da farkında olmadan sanatsal bir nitelik vardı. Dili şiirseldi. Anlatısında kurmaca egemendi. Daha sonra epik şiir, roman ve öykü buradan doğup gelişecekti.                                                                      Tarih içinde, ritüel ve mitosun içiçe geçmesiyle oluşmuş olan dram büyüsel özelliğinden yavaş yavaş sıyrıldı ya da bu büyüsellik ve yanılsama bilinçli olarak ve farkında olarak yaratılmaya ve alımlanmaya başlandı.  Bu gelişmelerden sonra, büyü amaçlı yapılan ritüellerden ve mitoslardan doğan dram, biçimini korumakla birlikte, içerik olarak daha dünyasal konuları ele almaya ve sanatsal bir nitelik kazanmaya başladı. Onu hem yapanlar (sanatçılar) sanat bilinciyle ve amacıyla yapmaya, hem de alıcılar sanatsal bir bilinçle alımlamaya başladılar. Sanat giderek, pratik işlevinden uzaklaşıp, sanatsallaşmaya, bu yönüyle kurumsallaşmaya başladı.