TÜRK TİYATROSU - Deneme Sınavı - 15

Tarımla geçinen yörelerde ürünün bereketli olması için yapılan Hasat Önü, Hasat Sonu oyunları: Tarımla geçinen yörelerde ürünün bereketli olması adına yapılan törensel ve büyüsel kökenli bu oyunlar Tarımsal Oyunlar başlığı altında da incelenebilir.

Ak-kara çatışmasını simgeleyen en tipik kişileştirmeler Arap ile Dede ve onların arasındaki çatışmadır.

Köse, Cıdıroğlu, Kızılayak, Peyk veya Yiğitbaşı, Delil, Mukallit, Oyunbabası, Oyunağası, Oyuncubaşı, Kumpo, Kızlarağası, Öncü, Reis, Elebaşı, Düğün Kâhyası, Oyun Kâhyası

Doğru cevap B şıkkıdır.

Günlük yaşamı konu alan özgün oyunlar: Köylünün yaşama koşulları değiştikçe, doğaya karşı büyü yapma ihtiyacı azalmış, böylece seyirlik oyunların amacı
da değişmiştir. Amaç artık doğa ile barışık olma değildir. Çünkü köylü doğayı
büyü ile etkileyemeyeceğinin bilincindedir ama aynı alışkanlığı, oyun çıkartma
alışkanlığını, eğlence amaçlı da olsa sürdürmek ister. Günlük yaşamı konu alan
özgün oyunlar, köylünün yaşamını kolaylaştırmak için yansıladığı bu tür oyunlardandır. Doğru cevap E seçeneğidir

Zamanla amacı eğlenceye dönüşen pek çok oyunun kaynağı da büyüsel ve törenseldir. Koşullar değiştikçe büyünün işlevi azalmış, oyunlara komik ve güncel, yeni tipler eklenmiş, düğünlerde, bayramlarda ve özel günlerde vakit geçirmek üzere oynanan oyunlara dönüşmüştür bunlar. Bu örneklerden biri Karadağ’ın Sivas yöresinden derlediği Madımak Oyunu’dur. Doğru cevap D seçeneğidir

Baharı karşılama törenlerinden Hıdırellez’le ilgili oyunlarda da en önemli
motif ölüp dirilme’dir. Çünkü inanca göre Hızır ve İlyas peygamberlerin buluşma
gününde doğa zaten tüm canlılığı ve yeşilliğiyle bayrama durmuştur. Bir bakıma
yeniden diriliştir bu. Dolayısıyla bu yeniden dirilişe ortak olur köylü. Örneğin
Su Kesiği Oyunu’nda, Arap’ın suyun önünü açması sonucunda Gelin’le Damat’ın
boğulması ve ağızlarına su damlatılarak diriltilmesi, bu dirilişin coşkuyla kutlanması, Hıdırellez’de doğanın yeniden canlanışının kutlanması ve kutsanmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir

Bu alanda yapılan araştırmalar ışığında “yönetici” nin farklı yörelerde farklı isimlerle anıldığı saptanmıştır. Delikanlıbaşı, Yarenbaşı, Meydancı, Köse, Cıdıroğlu, Kızılayak, Peyk veya Yiğitbaşı, Delil, Mukallit, Oyunbabası, Oyunağası, Oyuncubaşı, Kumpo, Kızlarağası, Öncü, Reis, Elebaşı, Düğün Kâhyası, Oyun Kâhyası gibi. Doğru cevap B seçeneğidir

Örneğin; Elazığ yöresinde oynanan ve bir saya oyunu olan Dede Oyunu’nda
seyircilerin sürü yerine konması, insanın sandalye yerine kullanılması, çobanın
köpek gibi koklayarak kadını araması, kadını yansılayan erkekler, erkeği yansılayan kadınlar, Hoca’nın kızlara sarkıntılık etmesi, ölünün ardından yakılan ağıtların komik biçimde yapılması, Madımak Oyunu’nda kızların diyalogları, yerde
yatan oyuncuyu deve ayağı gibi madımaka benzetmeleri gibi pek çok güldürü
öğesi kullanılır. Doğru cevap C seçeneğidir

Hasat sonunda oynanan oyunlarda, Yağmur Duası, Ekin Kurtarma Oyunu ve benzeri oyunlarda ve törenlerde ortak motiflerden biri de Dua’dır. Dua okuma, köylünün üstesinden gelemediği durumlarda Tanrı’ya yakarması ve böylece bolluk-bereket geleceğine dair inancıdır. Dua (hayırlı), gülbank, hûtbe, salâvat, tevhîd, tekbîr cem törenlerinde, ahi ve yaren toplantılarında da, töreni ve katılanları kutsayan, dayanışmayı güçlendiren motiflerdendir. Doğru cevap A seçeneğidir

Köy seyirlik oyuncularının oyuncuları tam bir gönüllü oyuncudur. Gerek geleneğin etkisiyle, gerekse gönlüyle, isteyerek yapar bu işi. Oyunlar, kutsal törenlerden kaynaklandığı için, özellikle bu türden oyunlarda büyük bir inanç ve coşkuyla
yapar işini. Doğru cevap B seçeneğidir

Köy seyirlik oyunlarında özel bir ışıklandırma sistemine de gereksinim duyulmaz.
Gündüz gün ışığı, gece ay ışığı ya da boş alanda yakılan bir ateş, lüks lambaları,
günümüzde normal aydınlatma ışığı yeterlidir. Oyunlar, köylünün kendi olanaklarıyla oynanır, bu yüzden dekor yoktur. Zaten oyunların içeriğine bakıldığındada dekor gerektirecek oyunlar olmadığı görülür. Oyunun oynandığı alan bu anlamda doğal dekor olarak var sayılabilir. Soyutlama düşüncesinin estetik bir öğesi olan varsayım, imgelem ya da tasavvur gücü, köy seyirlik oyunlarında da doğal olarak varolan bir yaklaşımdır. Eğlence amaçlı oyunlarda, kimi zaman oyuncu bizzat anlatarak da tarif edebilir çevreyi. Bazen de, özellikle kapalı yerlerde oynanan oyunlarda, evin doğal düzeni, kapısı, penceresi oyunun mekânı gibi kullanılır. Stilizasyon ve soyutlama gerek kostümlerde, gerekse aksesuvarlarda bolca kullanılır. Doğru cevap E seçeneğidir

Belli Günlerde Oynanan Törensel ve Büyüsel Oyunlar:

Köy seyirlik oyuncularının oyuncuları tam bir gönüllü oyuncudur. Gerek geleneğin etkisiyle, gerekse gönlüyle, isteyerek yapar bu işi. Oyunlar, kutsal törenlerden kaynaklandığı için, özellikle bu türden oyunlarda büyük bir inanç ve coşkuyla yapar işini. Oyunlar geleneğin etkisiyle doğmaca oynanır.

Bu alanda yapılan araştırmalar ışığında “yönetici” nin farklı yörelerde farklı isimlerle anıldığı saptanmıştır. Delikanlıbaşı, Yarenbaşı, Meydancı, Köse, Cıdıroğlu, Kızılayak, Peyk veya Yiğitbaşı, Delil, Mukallit, Oyunbabası, Oyunağası, Oyuncubaşı, Kumpo, Kızlarağası, Öncü, Reis, Elebaşı, Düğün Kâhyası, Oyun Kâhyası gibi.

Eğlenmek, Vakit Geçirmek için Çıkartılan Oyunlar: 1. Büyüsel-Törensel İzler Taşıyan Oyunlar konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Hasat sonunda oynanan oyunlarda, Yağmur Duası, Ekin Kurtarma Oyunu ve benzeri oyunlarda ve törenlerde ortak motiflerden biri de Dua’dır.

Günümüz modern tiyatrosunun yeni yönelişlerinden olan Katılımcı Tiyatro açısından bu duruma yaklaşıldığında, köy seyirlik oyunlarının seyircisi, tam bir katılımcı ve dinamik bir seyircidir, denilebilir.