TÜRK TİYATROSU - Deneme Sınavı - 10

Söyleşme (Muhavere): Çoğunlukla Hacivat ile Karagöz ve Pişekâr ile Kavuklu arasında geçer. Olay dizisinden arınmış, söz ağırlıklı yanlış ve ters anlamalar, cinas, mecaz ve kinaye gibi nüktelerden oluşan, kısacası dilin kullanımından gelen güldürü öğelerinin bolca kullanıldığı bir bölümdür. Muhavereler, birkaç geçiş muhaveresi dışında, çoğunlukla fasıllardan bağımsız bölümlerdir. Cevdet Kudret, yapılan araştırmalara göre muhavere konularının sayısının 60 kadar olduğunu belirtmektedir (Kudret, 1992: 20). Muhavereler şartlara göre değiştirilebilir.

Fasıllar, konularını çoğunlukla günlük yaşamdan, tarihten ve masallardan alırlar. Fasıllar tarihsel perspektif içinde üçe ayrılabilir: a) - En eski oyunlar (Kâr-ı Kadîm) b) - Meşrutiyet Dönemi oyunları (Nev-îcad Oyunlar) c) – Cumhuriyet sonrası modern Karagöz Oyunları (And, 1969: 248).

Karagöz tek kişilik bir oynatıcının hünerine dayanan bir gölge oyunu olduğu için, müzik ve dans da onun şarkı söyleme ve oynatabilme becerisine bağlıdır. Karagöz’de kullanılan üç ilkel çalgı vardır: Nâreke denilen ve cırlak bir ses çıkaran bir kamış, Dayren denilen bir def, Hatem denilen bir zil. Def de, Karagöz’ün yardımcılarından Dayrezan tarafından çalınır. (Siyavuşgil, 1938: 17).

Karagözcüler ortalama beş kişiden oluşur. Görüntüleri oynatan Hayalî- Hayalbâz denilen usta, Çırak ve çırağa yardım eden Sandıkkâr denilen bir kişi ve türküleri okuyan Yardak ile Dayrezen denilen def çalan kimse.

Gölge Oyunu’nun çıkışı konusunda çeşitli tezler ileri sürülmektedir. Bunlardan birincisi, gölge oyununun Cava’dan, diğeri de Hindistan’dan çıktığına dairdir. (And, 1969: 107-108). Bir başka görüş ise, Çin’den çıkmış olabileceği yönündedir. (Gerçek, 1942: 45). Karagöz’ün ise, Cava ve Hindistan’dan Çingene oynatıcılar aracılığıyla Anadolu’ya geldiği ileri sürülür. Bir başka görüşe göre de; Türk akınlarının istikametini izleyerek Doğu’dan Batı’ya gelmiştir. (Siyavuşgil, 1938: 10)

Cevap A

Meddah hikâyelerinde eksen tip çoğunlukla genç erkek kahramandır. Malmülk sahibi, zengin, esnaf çocuklarıdır bunlar. Kimi zaman romantik, kimi zaman
da hovarda tiplerdir. Sıfırı tükettiklerinde de bir baba dostu ya da yaşlı bir erkek araya girer ve onu mutlu sona ulaştırarak Bedesten’de tekrar dükkân sahibi yapar.

Cevap B

Bütün bu varsayımlara karşın, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, kültürel bilinçte var
olan kamusal varlık düşüncesinden yola çıkarak Karagöz’ün de Türk bilincinde yaşayan kamusal bir varlık olduğunu ve dolayısıyla öz be öz Türk olduğunu ifade eder (Baltacıoğlu, 1969: 621-622).

Cevap C

Meddah, Karagöz ve Ortaoyunlarındaki bütün kadınlar olumsuz, ahlâk kurallarına pek aldırış etmeyen, yosmalıkları ve uygunsuzluklarıyla nam salmış kadınlardır. Kimi zaman hafif meşrep, aşüfte, kimi zaman eve erkek alan yosma, kimi zaman zen-dost (sevici), olarak çizilmişlerdir. Çoğunlukla baştan çıkarıcıdırlar. Kadınların böyle çizilmesinin nedeni; bir bakıma tutucu ve ahlâkçı geçinen bir toplum örtüsünün altında yatan çıplak gerçeği göstermektir.

Cevap D

Çelebi, belli bir işi olmayan, züppe tiplerdendir. Onun işsizliği ve boş gezmesi kendi tercihidir. Atadan kalma mal mülkle geçinir, yanında para taşımaz. Mülkleri işletmekten bile âcizdir. Günlerini özel zevkleriyle de geçirdiği olur. Bilgili, kültürlü ve görgülü geçinir.

Cevap E

Her üç tür de doğmaca-metinsiz oynandığı için oyunlar belli kanavalardan oluşur.
Bütün olarak dört bölümden oluşan Karagöz, Ortaoyunu ve Meddah kanavaları,
kendi içle-rinde yer değiştirilebildiği, uzatılıp kısaltılabildiği için tüm bölümlerin gevşek bir doku-su vardır. Bu tutumun nedeni de, Osmanlı toplum portresini
bir eğlence havası içinde sergileme düşüncesidir.

Cevap A

Merak ve geciktirim duygusunu tetikleyerek özdeşleyimi hedeflemesine rağmen anlatım araçları ve yöntem açısından meddahlık geleneğimizle birlikte Ortaoyunu ve Karagöz türleri, gevşek doku-parçalı yapıya sahip olması, müzik ve dansı
kullanması, bir eğlence atmosferi içinde sunulması, her yerde oynanabilmesi, tip
boyutundaki kişileştirmesi, söz ve hareket güldürüsünü kullanması, dışsal oyunculuk yöntemi ya da tavır oyunculuğuna dayanması ve tiyatro-oyun olduğunu her an seyirciye anımsatması, oyuncuların seyirciyle aynı düzeyde olması ve organik bağ kurması, en aza indirgenmiş dekor anlayışına sahip olması, itibarî-varsayımsal değer taşıması ve bütün bu nedenlerle klasik tiyatro
anlayışının amaçladığı özdeşleşmenin tersine yabancılaştırmaya dayanan bir anlayışla sergilenmesi gibi özellikleriyle dünya tiyatro tarihinde önemli iki
anlatım tarzından Açık Biçim Göstermeci Tiyatro tarzının pek çok özelliğiyle bir kavşakta buluşur.

Cevap B

Karagöz ve Ortaoyunu metinleri genel olarak dört bölümden oluşur: 1. Giriş
(Mukaddime) 2. Söyleşme- (Muhavere) -Ortaoyunu’nda Arzbâr ve Tekerleme diye ikiye ayrılır- 3. Fasıl (Ana Oyun) 4. Bitiş

Cevap C

Karagözcüler ortalama beş kişiden oluşur. Görüntüleri oynatan Hayalî Hayalbâz denilen usta, Çırak ve çırağa yardım eden Sandıkkâr denilen bir kişi ve türküleri okuyan Yardak ile Dayrezen denilen def çalan kimse.

Cevap D

Ortaoyunu her yerde oynanabilen, mobilize bir oyun olduğu için, oyun düzeni
de ona göre biçimlenmiştir. Ortaoyunu’nun oynandığı yerler, yaz aylarında, halkın tercih ettiği mesire yerleri, kış aylarında hanlar, Osmanlı şenliklerinde, şenlik
alanında belirlenmiş uygun yerlerdir. Özellikle Ramazan aylarında, İstanbul’un
temâşâ yaşamının merkezi Direklerarası da Ortaoyunu mekânlarından biridir.

Cevap E

Duvarcı-Demirci

II.Mahmut

I

Pastırmacı

I,II ve III

II,III