TÜRK SOSYOLOGLARI

Türkiye’nin almış olduğu Batıcılaşma kararı, Osmanlı-Türk toplumunun kendi gelişme ve çelişkilerinin doğal bir sonucu değil, Türkiye’deki siyasal aktörlerin bir tercihinin sonucudur.

2002 yılında aramızdan ayrılan Sezer’in en önemli eserleri arasında Sosyoloji’nin
Ana Sorunları, Sosyoloji’de Yöntem Tartışmaları, Sosyoloji’nin Ana Konuları sayılabilir.

Refleksif Bilim; Kendini sorgulayabilen, kendi üzerine sorular sorabilen ve bunu yenileyerek sürekli hale getirebilen bilimsel faaliyet.

Şerif Mardin’in sosyal bilimler alanındaki çalışmaları şu ana çizgiler üzerinden
değerlendirilebilir:
• Düşünce tarihi
• Sosyal bilimler
• Siyasetbilim, siyaset teorisi, siyaset felsefesi, siyaset sosyolojisi, siyasi kültür
• Tarih; sosyal ve siyasal tarih
• Sosyoloji; sosyo-kültürel yapı: nesnel (yapısal/makro)-öznel (inşacı/mikro)
boyutlarıyla toplum imgesi, yapı-birey-kültür-gelenek-fikir-kimlik (özellikle de kolektif kimlik) ilişkileri, bilgi sosyolojisi; ideoloji-kültür-sembolik
elitler-kitle toplumunda sosyo-bilişsel dinamikler, göstergebilim, edebiyat
sosyolojisi
• Ekonomi
• Psikoloji; sosyal psikoloji

Genç Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (1962) isimli çalışmasının en önemli tespiti,
Genç Osmanlıların siyaset felsefesinin Aydınlanma öncesi bir felsefe olduğu yolundadır.

Şerif Mardin’e göre “ideoloji” gerçeği “kültür” gerçeği ile çok yakından ilintilidir ve ideolojinin saygınlığı da “kültür” mekanizmasının esaslarına
dayalı olarak gelişmektedir.

Mardin’e göre, tarih içinde genel bir davranış çizgisini savunmaya yarayan kültür unsurlarına “kültür kodu”; “kültür kodlarına” bağlı olarak, toplum hayatındaki sosyal hayatın merasim içeriğine, “ritüel”, bu merasim ve diğer simge dağarcığının birleştiği diğer bir kümeye ise “Din” olgusu karşılık gelmektedir.

Şerif Mardin’in başvurmuş olduğu bir diğer kavramsallaştırma, “kök paradigma” kavramıdır. Şerif Mardin, kök paradigmalara örnek olarak gazi deyiminin Türk kültürü içinde sahip olduğu anlam çeşitliliğini ve işlev gördüğü durumların çokluğunu göstermektedir.

Baykan Sezer'in sosyoloji anlayışı felsefenin de temel özelliklerinden biri olan refleksif düşünceye dayanmaktadır. Refleksif düşünce, düşünme üzerine düşünme olarak soru sorma ve ulaşılan cevaplarla yetinmeyerek sogulama sürecini sürdürmeyi ifade eder.

Sezer'in sosyoloji anlayışında tarih önemli bir yer kaplar. Çünkü Sezer'e göre sosyoloji tarihin ürünüdür. Bu sebeple tarih, sosyolojinin en temel bilgi kaynağıdır. Türk sosyolojisi kendi kimliğini ancak kendi tarihinden bilgi edinerek kazanabilir. Bunu yaparken tarihi bütünlüklü olarak ele almalı ve Doğu-Batı çatışma ve çelişkilerini dikkate almalıdır. Sezer'e göre sosyoloji Batıcılaşma akımı doğrultusunda Türkiye'ye ithal edilmiştir. Bu sebeple Türk sosyolojisi, Batı sosyolojisini anlamak ve açıklamak zorundadır. Sezer'in amacı Türk sosyolojisinin kendi kimliğini kazanmasıdır ancak bu Batı sosyolojisinden soyutlamak anlamına gelmez.

Kendini sorgulayabilen, kendi üzerine sorular sorabilen ve bunu yenileyerek sürekli hale getirebilen bilimsel faaliyetleri ifade eden kavram refleksif bilimdir.

Kök paradigma, Mardin'in Türk modernleşmesinde aydınların ve sıradan insanın modern dünyaya uyma sürecindeki zorlukları anlamaya çalışırken başvurduğu bir kavramdır. Kavram, kültürel haritalar olarak kişisel davranışlara rehberlik etme ve bireylerin toplumsal kural ve konumlara ilişkin algılamasına ve görüntü, ses ve renkleri anlamlandırma araçlarını kaynaştırıcı başlık olarak işlev görür.

Sezer'e göre Batıcılaşma Türkiye'de siyasal aktörlerin tercihlerinin bir sonucudur ve Osmanlı - Türk toplumundaki çelişkilerin siyasal bir sonucudur.

Sezer'in sosyoloji anlayışında tarih önemli bir yer kaplar. Çünkü Sezer'e göre sosyoloji tarihin ürünüdür. Ona göre toplumun kendisi gibi çıkarları da tarih içinde oluşmaktadır. Toplumlar çıkarlarını tarihi yakından bilerek anlayabilir. Bir toplumun yükselişi de ancak tarihin akışını denetleyip yönlendirmesiyle mümkündür. Bu doğrultuda tarih, sosyolojinin en temel bilgi kaynağıdır. Sezer'e göre toplumsal bir olay gerçekleştiği an itibariyle tarihin konusunu oluşturur. Dolayısla sosyoloji ile tarih birbiriyle içiçe bir görünüm içindedir. Şıklarda verilen "Sosyoloji yalnızca tikel olaylarla tarih ise toplumsal olgularla ilgilenmelidir." ifadesi yanlıştır. Sosyolojinin temel analiz birimleri toplumsal olay, toplumsal olgu, toplumsal ilişki ve toplumsal davranışlardır.

Şerif Mardin, ideolojileri “sert” ve “yumuşak” olmak üzere iki ayrı kategoride inceler. Sert ideolojiler: "sistematik bir şekilde işlenmiş, temel teorik eserlere dayanan, seçkinlerin kültürüyle sınırlandırılmış, muhtevası kuvvetli bir yapıyı" ifade eder. Yumuşak ideolojiler ise "kitlelerin daha çok şekilsiz inanç ve bilişsel (cognitive) sistemlerini ifade eden, vaziyet alış- tutumları (attitude) ifade etmektedir. Vaziyet alış (attitude) (tutum), “bir insanın - dünyanın diğer görünüşlerinden ayırt ettiği bir dünya görüşü karşısında- davranışlarından çıkarılmış psikolojik süreç örgütlenmesidir”

"Mardin’e göre Türk modernleşmesi temelde üç noktadaki yetersizlikleri nedeniyle bir sorunsal haline gelmiştir ve bu yetersizliklerin devam etmekte olan etkileri üzerinde şekillenmeye devam bir süreç yaşanmaktadır. Bunlar “felsefe eksikliği”, “yeni bir kişilik sistemi” oluşturulması yönündeki çabalarda uğranılan başarısızlıklar ve giderilemeyen bir “kültür” boşluğudur."

Yaptığı saha araştırmaları doğrultusunda Türkiye'deki aile tipolojilerini inceleyen ve bunu yaparken "dikine mürekkep" ve "yanlama mürekkep" ayrımını kullanan sosyolog Behice Boran'dır.

"Mardin’e (1992: 149) göre Kemalizm, ulus-devlet imgesi konusunda, zamanzaman bu imgenin sosyo-kültürel yapıda örüntü şeklinde yer alan, “ümmet bilinci” ve menkıbeler (Battal Gazi) gibi kahramanlık ve vatan sevgisi, kodlarına eklenmesi suretiyle sağladığı başarıya rağmen-, aynı başarıyı kültürün, kişilik yaratıcı katında yeni bir anlam yaratma konusunda, Volk islamın ideoloji olarak oynadığı rollere alternatif bir ideolojik fonksiyon görme noktasında gösterememiştir.

Mardin’e göre Kemalizm, bir yandan dine alternatif bir “denge sağlayıcı harita”, “tavır ve tutum alış” haline gelebilecek bir ideoloji yaratma işlevi üstlenememişken diğer yandan dine rakip olabilecek ideolojilerin ortaya çıkmasına da müsaade etmemiştir. "