TÜRK SOSYOLOGLARI

Türk sosyolojisi’nin en önemli başlığını yöntem konusu oluşturmaktadır. Yöntem konusu, sosyolojinin ele aldığı konuları diğer bilimlerden farklı ele alış tarzını içermektedir.

Zira sosyolojinin ilk kurulduğu yıllarda yükselen pozitivist düşüncenin etkisiyle sosyolojinin bir doğa bilimi (matematik, fizik, kimya gibi) olduğu ve doğa bilimlerinin kullandığı yöntemleri kullanması gerektiği ve bunun karşısında ise sosyolojinin kendi yöntem ve tekniklerini oluşturması yönündeki karşıt görüşler, sosyolojide yöntem tartışmalarını en üst seviyeye taşımıştır.

Doğu toplumları için önerilen modellerde amacın, Doğu’yu Batı’ya benzetmek olduğunu belirten Sezer; öne sürülen modellerde çıkış noktasının Doğu toplumlarının sorunları olmadığını, Batı’nın kendisi olduğu saptamasını yaparak, sosyoloji-tarih bağlantısının önemini bir kez daha vurgulamaktadır.

Sezer (1985:81), Batı sosyolojisinin üzerinde ısrarla durmamız gerektiğinin altını çizmektedir. Bunun nedeni; Türk sosyolojisine büyük ölçüde kaynaklık eden Batı sosyolojisini bilmek ve Türk sosyolojisinde öne sürülmüş çoğu görüşleri gerçek anlamlarıyla tanıyabilmektir. Yine ayrıca Batı sosyolojisi yalnızca kendi toplumlarının sorunlarının çözümüyle ilgili kalmamaktadır, kendi dışındaki toplumlar için de değer yargıları getirmektedir.

Şerif Mardin’in sosyal bilimler alanındaki çalışmaları şu ana çizgiler üzerinden
değerlendirilebilir:
• Düşünce tarihi
• Sosyal bilimler
• Siyasetbilim, siyaset teorisi, siyaset felsefesi, siyaset sosyolojisi, siyasi kültür
• Tarih; sosyal ve siyasal tarih
• Sosyoloji; sosyo-kültürel yapı: nesnel (yapısal/makro)-öznel (inşacı/mikro)
boyutlarıyla toplum imgesi, yapı-birey-kültür-gelenek-fikir-kimlik (özel
likle de kolektif kimlik) ilişkileri, bilgi sosyolojisi; ideoloji-kültür-sembolik
elitler-kitle toplumunda sosyo-bilişsel dinamikler, göstergebilim, edebiyat
sosyolojisi
• Ekonomi
• Psikoloji; sosyal psikoloji

Şerif Mardin Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908) başlıklı çalışmasında
Türk Modernleşme sorunsalının öncül aktörlerinden olan Jön Türkleri, içinde
bulundukları dönemin siyasal, sosyal, ekonomik ve sosyo bilişsel özellikleri açısından analiz eden temel bir eser ortaya koymuştur.

Devlet mitosunun Cumhuriyet dönemindeki yansımaları, Kemalizm’in uygulamalarında belirginlik kazanmaktadır. Kemalizm, bir sosyal değişme projesi
olarak, geleneksel toplumdan, modern topluma geçiş sürecinde dört boyutlu bir
değişmeyi temel almaktadır (Keyman, 2005: 46):
• Kişilerin otoritesi üzerine kurulu bir onur anlayışından kurallar ve yasalar
üstüne kurulu bir onur anlayışına geçiş,
• Evren düzenini anlamada, dinden pozitif bilim anlayışına geçiş,
• “Avam-havas” ayrılıkları üzerine kurulmuş bir topluluktan “halkçı” topluluğa geçiş
• Bir ümmet topluluğundan bir ulusal devlete geçiş

Baykan Sezer’in yaklaşımında önemli yer bulan kavram “batıcılaşma”dır.  Sezer, batıcılaşma kavramı ile sorgulamadan ve sonsuz bir güvenle Batı’nın tüm öğelerini ithal etmeyi kastetmektedir. Doğru cevap C’dir.

Baykan Sezer tarafından kaleme alınmış olan eser “Sosyolojide Yöntem Tartışmaları”dır. Şıklarda verilen diğer eserler Şerif Mardin’e aittir. Doğru cevap D’dir.

Sosyoloji felsefeden en son ayrılan bilimsel disiplin olduğu için genç bir bilim dalıdır. Bundan dolayı, yeniliğini ve farklılığını kullandığı yöntemlerle ortaya koyma çabasına girmiştir. Sezer’in belirttiği gibi, sosyolojinin sahip olduğu iki özelliği bu çabasında etkili olmuştur. Birincisi, yeni bilim olmasıyla değişen bilim anlayışına büyük katkıları olmuştur. İkinci özellik ise sosyolojinin kendi üstüne soru sorabilen ve bu soruları sürekli yenileyen yani “refleksif” bir bilim olmasıdır. Başka bir ifadeyle, refleksif bilim, kendini sorgulayabilen, kendi üzerine sorular sorabilen ve bunu yenileyerek sürekli hale getirebilen bilimsel faaliyet anlamına gelmektedir. Doğru cevap A’dır.

Baykan Sezer kendi yöntem anlayışını ortaya koyarken, bütüncü yaklaşımın ve makro düzeyde analizlerin önemini belirtmiştir. Sezer’e göre, Türk sosyolojisi, sorunları bütünlükleri içinde ele almak ve böylece olayların gerçek anlamlarını su yüzüne çıkarmakla da yükümlüdür. Bu nedenle görevleri arasında yeni açıklayıcı kuramlar geliştirmek de bulunmaktadır. Sosyolojimizin gerçekleştireceği çeşitli bulgular, ancak genel kuramlar aracılığıyla doğru bir yoruma kavuşturulabilecektir. Toplum tanım ve yasaları öncelikle toplum gelişme ve değişmelerini açıklamak durumundadır. Baykan Sezer, sosyolojik yaşamı boyunca pozitivist anlamda hiçbir uygulamalı çalışma yapmamıştır. Doğru cevap E’dir.

Şerif Mardin’in, sosyal bilimler alanında tarihsel, kültürel, ekonomik, siyasal ve sosyo-bilişsel bileşenler çerçevesinde bağlamı ön plana çıkaran metodolojisi, interdisiplinerliği öneren ve kaçınılmaz kılan ilgi alanları olmuştur. Toplumsal yapıları analitik inceleme araçları olarak gören Mardin, Türk entelektüel hayatında, normatif ve hukuk temelli sosyal bilim geleneklerinin etkilerinin ön plana çıkmış olduğu bir dönemde, bu eğilimlere karşı toplumsal-kültürel öğelerin iç-dinamiklerinin belirleyiciliklerini vurgulayan bir yaklaşımla, çok yönlü entelektüel bir kaygıdan hareketle din, ideoloji ve kültür konularına ağırlık vermiştir. Doğru cevap C’dir.

Mardin’e göre, modern toplum, kitle iletişim araçları ve milli eğitim kurumları aracılığı ile vatandaşlık ve milli kültür kavramları çerçevesinde toplumsal yapıdaki, sosyal ve iktisadi yapı parçaları arasındaki farklılaşmayı seferber ederek birbirine bağlayacak mekanizmalar geliştirmiştir.
 Karl Deutsch’un “toplumsal seferberlik” kavramına atıfla geliştirdiği bu tartışmanın, modern toplumların, “kitle toplumu” haline gelme sürecinde, kitle iletişim araçlarının, ulaşım ve milli eğitim kurumlarının, ulus inşa etme dinamikleri açısından üstlendikleri fonksiyonlara işaret ediyor olması bakımından önem taşımaktadır. Doğru cevap E’dir.

Kültürel haritalar olarak işlev 
gören anlam kümelerini tanımlayan “kök paradigmalar”dır. Kök paradigmalar kişilerin kendi kültürleri çerçevesinde bir yol bulma imkanı geliştirmelerine olanak tanımaktadır. Doğru cevap A’dır.

Şerif Mardin’in sosyal bilimler alanındaki çalışmaları şu ana çizgiler üzerinden değerlendirilebilir:
• Düşünce tarihi
• Sosyal bilimler
• Siyasetbilim, siyaset teorisi, siyaset felsefesi, siyaset sosyolojisi, siyasi kültür
• Tarih; sosyal ve siyasal tarih
• Sosyoloji; sosyo-kültürel yapı: nesnel (yapısal/makro)-öznel (inşacı/mikro) boyutlarıyla toplum imgesi, yapı-birey-kültür-gelenek-fikir-kimlik (özellikle de kolektif kimlik) ilişkileri, bilgi sosyolojisi; ideoloji-kültür-sembolik elitler-kitle toplumunda sosyo-bilişsel dinamikler, göstergebilim, edebiyat sosyolojisi
• Ekonomi
• Psikoloji; sosyal psikoloji

Şerif Mardin, ideolojileri “sert” ve “yumuşak” olmak üzere iki ayrı kategoride değerlendirir. Özellikle “yumuşak” ideolojilerin oynayabilecekleri rollere yaptığı vurgu dikkat çekicidir.

Sert ideolojiler: sistematik bir şekilde işlenmiş, temel teorik eserlere dayanan, seçkinlerin kültürüyle sınırlandırılmış, muhtevası kuvvetli bir yapıya karşılık gelmektedirler.

Şerif Mardin’in Karl Deutsch’un “toplumsal seferberlik” kavramına atıfla geliştirdiği bu tartışmanın, modern toplumların, “kitle toplumu” haline gelme sürecinde, kitle iletişim araçlarının, ulaşım ve millî eğitim kurumlarının, “ulus inşa etme” dinamikleri açısından üstlendikleri fonksiyonlara işaret ediyor olması bakımından önem taşımaktadır.

Mardin’e göre Türk modernleşmesi temelde üç noktadaki yetersizlikleri nedeniyle bir sorunsal haline gelmiştir ve bu yetersizliklerin devam etmekte olan etkileri üzerinde şekillenmeye devam eden bir süreç yaşanmaktadır. Bunlar “felsefe eksikliği”, “yeni bir kişilik sistemi” oluşturulması yönündeki çabalarda uğranılan başarısızlıklar ve giderilemeyen bir “kültür” boşluğudur.

Sezer’e göre sosyoloji tarih ürünüdür. Tarihin kaynağı ise toplumlar
arası çatışmalar ve çelişkilerdir.

Nitekim Sezer, sosyolojinin bütün araştırmalarında kullanmak zorunda olduğu başvuru kavramının toplum olduğunu belirtmektedir. Bu noktada Türk sosyolojisine düşen ilk görev Türk toplumunu tanımlamak, bu tanımlamaya bağlı olarak sorunları saptamak
ve sorunlarla ilgili çözüm önerilerini sunmaktır.