TÜRK SOSYOLOGLARI

Mümtaz Turhan’ın “Kültür Değişmeleri” adlı eseri kendi alanın- da ülkemizde yapılan ilk ve bugün için klasikleşmiş bir çalışma- dır. Kültür değişmeleri bir boyutuyla kültür, medeniyet, tekno- loji, değişme ve kültür değişmelerine ilişkin kavram ve teorilerin yer aldığı bir el kitabı özelliği taşır. Diğer ve daha önemli yanıyla da kültür değişmesi çerçevesinde Türk toplumunun tarihî gelişim sürecini ve o günkü toplumsal yapısını anlamaya çalışır. Doğru seçenek D'dir.

Toplum tüm yönleriyle etkileşimi barındırır. Etkileşim her daim toplumda yer alır. Yanlış ifadenin olduğu doğru seçenek C'dir.

Mümtaz Turhan Barlett’in “Psikoloji ve İlkel Kültür” adlı kitabından yola çı- karak kültür değişmelerinin niteliğini tartışır. Ona göre, kültür değişmeleri esas olarak ya “iktibaslar” (alıntı) veya çeşitli kültürlerin birbiriyle teması ve karışması sonucunda meydana gelir. Kültür değişmesinin ilk merhalesini oluşturan alıntılar, bir toplumda yenilikçiler denilen şahıslarla bunların etrafında toplanan küçük bir grubun dışarıdan veya başka bir kültürden aktardıkları unsurları kendi vatandaş- larına kabul ettirmeleri, toplum içinde yaymalarıyla başlar (Turhan, 1972: 21).

Bir medeniyet ve toplum içerisinde meydana gelen bir yeniliğin, bir değişme- nin, bir unsurun çevreye yayılmasını (diffusion) araştırmanın önemini belirtmek için Sorokin şu karşılaşmayı yapmaktadır: “Canlı bir bedendeki kan dolaşımını bilmek fizyoloji için ne ise, kültür değişmelerine ait olayların bilinmesi sosyoloji için odur (Turhan, 1972: 25).

Mümtaz Turhan’a göre kültür değişmelerinin araştırılmasını zaruri kılan şey memleketimizin iki buçuk asra yakın zamandan beri büyük bir kültür değişmesi yaşamakta olduğu gerçeğidir. Bu zaman içerisinde kültür değişmelerinin hangi safhaya vardığını, onun bize neler kazandırıp, neler kaybettirdiğini, hangi konuda ve ne dereceye kadar başarılı olduğumuzu, nerelerde, neden ve nasıl bocaladı- ğımızı, bunların sebeplerini, onları dünyanın diğer kısımlarında meydana gelen değişmelerin sonuçlarıyla karşılaştırmak ülkemizin gelecek yıllardaki gelişmesi bakımından elzemdir (Turhan, 1972: 33-34).

Doğru seçenek E'dir.

Zorunlu kültür değişmesi, farklı kültürlere sahip iki toplumsal grup veya toplumdan biri kendi kültürünü veya belirli bazı unsurlarını kabul etmesi için diğerine baskı yapar veya idari bir nüfuz ve iktidara sahip bir zümre yabancı bir kültürü veya bunun bazı unsurlarını kendi toplumuna zorla kabul ettirmeye çalışırsa sonuçta meydana gelen değişmelerdir. Doğru seçenek C'dir.

D seçeneğindeki ifade açıklamalarla çelişmektedir. Doğru seçenek D'dir.

...Batı medeniyetinin gerçek değerlerini, onu diğer medeniyetlerden ayırt eden, ona özelliğini veren unsurları görmeye, bunları almaya çalışacak yerde, Batı’yı şekil ve kıyafe- tinde, yaşayış tarzında, toplumsal teşkilatında sathi bir şekilde kopya etmeye baş- lamamızdan bahseder. Bunu engellemenin yegâne yolu da Mümtaz Turhan’a göre Türk eğitim sistemi, kendi kendine yeter, yani memleketin muhtaç olduğu birinci sınıf ilim ve teknik adamlarını yetiştirebilir bir hale gelinceye kadar Avrupa ve Amerika’ya yüksek öğrenim için öğrenci göndermekten ve Araştırma Enstitüleri açmaktan geçmektedir (Turhan, 1980: 95- 107). Doğru seçenek A'dır.

Cemil Meriç şair, mütercim, eleştirmen ve her şeyden önce büyük bir düşü- nürdür. O bir akademisyen değildi. Gerek teknik, gerekse yöntem bakımından eserlerini, makale ve yazılarını bilimsel kalıp ve sınırlar içerisinde değerlendirmek zordur. O kendi ifadesiyle bir mütefekkirdir. Kendine has üslubu ve tarzı, imzası, “alamet-i farikası” gibi hemen diğerlerinden ayırt edilebilir. Kitaplarının bir ye- rinde çağdaş düşüncenin mimarı olarak ilan ettiği Machiavelli gibi “üslup kaygısı taşımayan”, metinlerinde bile kalıplara sığmayan bir şahsiyettir. Doğru seçenek B'dir.

Cemil Meriç, tek bir kalıba konulamaz. Bazı noktalarda eleştirdiğini bazı noktalarda alkışlayabilir. O'bunun çok boyutlu düşünebilme yetisinden ileri gelir. Doğru seçenek C'dir.

İbn Haldun sosyolojinin ve tarihin kâşifidir. Çağdaş düşünce Batı’da Machiavelli ile Doğu’da İbn Haldun’la başlar. Ortak yönleri o zamana kadar teoloji ve ahlakın emrindeki sosyal bilimleri onların emrinden çıkarmaları, totem ve tabuları yık- malarıdır (Meriç, 1993a: 177).

İbn Haldun, hem medeniyet tarihinin, hem de sosyolojinin kurucusu. Top- lumsal bilimlerin dayandığı temel prensiplerden birçoğunu ilk defa olarak o ifade eder ve uygular (Meriç, 1974: 157).

Cemil Meriç İbn Haldun’u kendi semasında tek yıldız olarak adlandırır. “Or- taçağın karanlık gecesinde muhteşem ve münzevi bir yıldız; ne öncüsü var, ne de devamcısı. Mukaddime, çağları aydınlatan bir fecir; girdapları, mağaraları, zirve- leriyle.” (Meriç, 1974: 150, Meriç, 1993a: 175).

İbn Haldun içinde yaşadığı çalkantılı devirleri anlamaya çalışmıştır. Buhranı ne Tanrı’nın iradesiyle izaha kalkışmıştır, ne dış güçlerle. Çöküşün sebebi toplu- mun iç yapısıdır. Geçen asrın sonlarına kadar hiçbir Avrupalı tarihçi böyle bir anlayışa erişememişti (Meriç, 1974: 153). İbn Haldun tarihi teolojiden temizler, ölçüsü akıldır. Toplumsal olaylarda tesadüf yoktur. Darwin’in, Marks’ın, Adam Smith’in birçok görüşleri çekirdek halinde onda mevcuttur. Toplumsal olayların kanunlarını ele alır ve bilimde değer yargılarına yer vermez. İnsanı belirli bir coğ- rafya içinde değerlendirir ve her olayın kendi akışı içerisinde incelenmesi gerekti- ğini savunur (Meriç, 1993a: 70). Doğru seçenek D'dir.

Mümtaz Turhan’ın bilim ve teknolojiye dayanarak toplum kurumlarını ye­nileştirmeye çalışması ve aydın halk bütünlüğünü sağlayarak millî kültürün ku­rulmasına çalışması bakımından Ziya Gökalp çizgisinin devamı olduğu kabul edilmektedir (Özakpınar, 2000a: 211).