TÜRK SOSYOLOGLARI

Mümtaz Turhan “Kültür Değişmeleri” adlı eseri ile Türk tarihinin çeşitli dönemlerini, serbest ve zorunlu kültür değişmeleri kavramları ekseninde değerlendirmeye çalışmıştır. Kültür değişmeleri bir boyutuyla kültür, medeniyet, teknoloji, değişme ve kültür değişmelerine ilişkin kavram ve teorilerin yer aldığı bir kitaptır.

Ziya Gökalp’e göre bireysel ve toplumsal değişimin bilimsel temelleri sosyolojinin rehberliğinde gerçekleştirilecektir. Gökalp, Sosyoloji aracılığı ile Batıcı ve milliyetçi değerlerle biçimlenmiş bir toplum oluşturmayı amaçlar. Bu yüzden Mümtaz Tarhan’ın yaklaşımı Ziya Gökalp’e benzer.

Mümtaz Turhan’a göre, Batı medeniyetinin ana unsurları bilim, teknik, insan haklarını teminat altına alan hukuk ve hürriyettir. Hakiki Batılılık ise bu prensiplere bağlılıktır.

Avrupa’ya öğrenci gönderme fikri ve uygulaması esasen Batılılaşma tarihinin tümünde vardır. Mümtaz Turhan’a göre geçmiş yıllardaki uygulamaların aksaklık ve hataları şunlardır: Batıyı tanımamak, hedefi doğru tayin edememek, plan ve programsızlık ve yanlış öğrenci seçimi.

Mümtaz Turhan’ın “Atatürk İlkeleri ve Kalkınma” adlı 1965 yılında yayınlanmış olan kitabı Atatürk inkılâplarını tahlil eden ve farklı kesimler tarafından nasıl ele alındığını tartışan bir çalışmadır.

Cemil Meriç̧ şair, mütercim, eleştirmen ve her şeyden önce büyük bir düşünürdür. O bir akademisyen değildi. Gerek teknik gerekse yöntem bakımından eser- lerini, makale ve yazılarını bilimsel kalıp ve sınırlar içerisinde değerlendirmek zordur.

Cemil Meriç, Batı ve Doğu toplumlarının özellikleri, sosyolojinin Batı Avrupa’da doğuşu, gelişmesi, önemli sosyolog ve düşünürler, ideolojiler, toplumsal tabaka ve sınıflar konularında akademik olmamasına rağmen pek çok yazı yazmıştır. Doğu emperyalizmi ile ilgili yazısı bulunmamaktadır.

“Saint Simon İlk Sosyolog- İlk Sosyalist” Cemil Meriç’in akademik kalıplara en yakın eseri sayılabilir. Ancak yine de Cemil Meriç’in üslubu klasik akademik kitapların dilinden hayli farklıdır. Edebiyatçı ve şair kimliğinin izleri bu kitapta da kendi- sini gösterir. Cemil Meriç’in en akademik eseri dahi edebi bir metindir, şiir ve üslup harikasıdır.

Cemil Meriç “İki Düşman Kardeş” adlı yazısında birbirlerinin zıddı gibi görülen Marks ve Weber’in benzer noktaları üzerine vurgu yapar. “Avrupalıya göre, Marksla Weber, sosyolojinin iki düşman kardeşidir. Ama Doğu söz konusu oldu mu, rakipler anlaşmazlıklarını unuturlar, coğrafi kaderciliği “bilimsel” bir hakikat gibi sergiler Marks; “Ülkedaş”larının Doğuyu sömürürken vicdan Azabı duymamaları için bir kurt masalı uydurur: ATÜT (Asya Tipi Üretim Tarzı).

İbn Haldun sosyolojinin ve tarihin kâşifidir. Çağdaş düşünce Batı’da Machiavelli ile Doğu’da İbn Haldun’la başlar. Cemil Meriç İbn Haldun’u kendi semasında tek yıldız olarak adlandırır.

Turhan Batılılaşma, kalkınma, millet, milli kültür ve demokrasi konularında Türk toplumu için özgün fikirler üretmiştir.

Mümtaz Turhan’ın bilim ve teknolojiye dayanarak toplum kurumlarını yenileştirmeye çalışması ve aydın halk bütünlüğünü sağlayarak milli kültürün kurulmasına çalışması bakımından Ziya Gökalp çizgisinin devamı olduğu kabul edilmektedir.

Kültür değişmeleri bir boyutuyla kültür, medeniyet, teknoloji, değişme ve kültür değişmelerine ilişkin kavram ve teorilerin yer aldığı bir el kitabı özelliği taşır.

Alıntı kavramı ile bir grup veya topluluğun başka kültürlerden belirli unsurları aynen alması anlatılmaktadır.

Mümtaz Turhan serbest ve zorunlu kültür değişmeleri kavramları ekseninde Türk toplumununu tarihi sürecini üç kısma ayırarak ele alır.

Mümtaz Turhan’a göre, Batı medeniyetinin ana unsurları bilim, teknik, insan haklarını teminat altına alan hukuk ve hürriyettir. Hakiki Batılılık ise bu prensiplere bağlılıktır.

“Üniversite Problemi” adlı 1967 yılında hazırladığı kitabında Mümtaz Turhan Üniversitelerin ana fonksiyonlarını şu şekilde sıralar: 1. Bilim adamı, araştırmacı yetiştirmek ve bilimsel araştırmalarda bulunmak, 2. Üniversite de dâhil olmak üzere bütün eğitim kademeleri için eğitim elemanı yetiştirmek. 3. Kaliteli yönetici ve iş adamı yetiştirmek.

Cemil Meriç’e göre tarihin, medeniyet tarihinin ve “ümran” adını verdiği sosyoloji biliminin gerçek kurucusu ise İbn Haldun’dur.

Cemil Meriç’de sosyolojinin teknik, yöntem ve içeriği ve akademik çerçevedeki yazılardan ziyade eleştirel metin ve ifadelere rastlanır. Cemil Meriç, tenkitçi (eleştirel) sosyologlar çizgisine mensuptur.

Cemil Meriç “İki Düşman Kardeş” adlı yazısında birbirlerinin zıddı gibi görülen Marks ve Weber’in benzer noktaları üzerine vurgu yapar.