TÜRK SOSYOLOGLARI

Yasa’nın diğer bir köy monografisi Sindel Köyü çalışmasıdır (1969). Sindel Köyü bir Batı Anadolu köyüdür. Sindel, Yörük göçebe halkın yerleştirilmesi ile oluşmuş bir köydür. Yasa, göçebe aşiretten yerleşik hayata geçme sürecinde yaşanan toplumsal değişmeleri tespit etmek üzere araştırmasını gerçekleştirmiştir. Yasa’ya göre, bir köyün toplumsal ve ekonomik yapısını ortaya çıkarmak için ilk önce iş-güç tarzı ile ekolojiye bakılmalıdır. Sindel Köyü’nün temel iş-gücü tarımsaldır. Toprağın yüzde sekseni işleyen köylüye aittir. Sindel Köyü’nün önceki iş-gücü ise çobanlıktır. Araştırmanın temel hipotezi, köyün iş-gücünün değişimi ile toplumsal değişimin meydana geldiğidir.

1966 yılında yayımlanan çalışmada; gecekondu ailesinin doğuşu, oluşumu, gelişimi ele alınmaktadır. Yasa, Türkiye’de gecekondulaşmanın altında yatan köyden şehre göçün nüfus ve ekonomik nedenlerini irdeler buna göre, eşitsiz toprak dağılımı ve işsizlik, artan nüfusu besleyemeyen küçük toprak dağılımı, tarımda makineleşme göçe ve dolayısı ile gecekondulaşmaya neden olmaktadır. Tüm bu etkenler ülkemizde 1945 sonrası iç göçün artışına neden olmuştur.

Türk Sosyoloji Tarihi’nde, Toplumsal Yapı ve Değişme çalışmaları Mehmet Ali Şevki Bey’in Kurna Köyü incelemeleri ile başlar.

Behice Boran 1938 yılında (Bir Mesleki Hareketlilik Çalışması: 1910-1930 (arasında) Birleşik Devletlerde, Meslek Gruplarının Yaş Dağılımının Bir Analizi) adlı çalışma ile doktor ünvanını almıştır.

Boran’a göre göre, sosyal yapı, kurumların birbiriyle az-çok bütünleşerek oluşturduğu toplumsal düzendir.

Boran açıkça pozitivist bir metodoloji ve buna bağlı nicel tekniklerden yana tavır koymaktadır. Boran’a göre saha araştırması, araştırmacının incelediği sosyal olayın taşıyıcısı olan fertlerle, zümrelerle, (Boran, sınıf kavramından alt yapı-üst yapı kavramlaştırmasını kullanmaktan kaçındığı gibi özellikle kaçınır.

Boran köylerde ailenin durumunu incelerken, aile tipolojisini serimler. Ailenin çekirdeğini evli çift meydana getirir. Birkaç çiftin bir araya geldiği aile çok çekirdekli ailedir. Modern aile tek çekirdeklidir. Tek çiftli ve diğer akrabaların karıştığı aileye ‘karışık aile’ demektedir. Aile tiplerini ayrıca ‘dikine mürekkep’ ve ‘yanlama mürekkep’ aile olarak ayrımlar.

İbrahim Yasa’nın eserlerini iki ana başlıkta toplamak mümkündür: Toplumsal yapı ve değişme ve aile yapısı.

Yasa’ya göre, ulaşımın geliştiği yerler Türk devriminin etkisinin en fazla olduğu yerlerdir. Köydeki değişim de köye kurulan tren istasyonu ile ilişkilendirilmiştir.

Türkiye’nin toplumsal yapısı ve temel sorunları çalışmasında Yasa, diğer toplumsal yapı çalışmalarında rastlanmayan bir biçimde toplumsal yapı ile kişilik özellikleri arasında bağ kurmaktadır. Yasa’yı bu alandaki diğer çalışmalardan ayıran onun, burada işaret edilen, yapının sadece kurumsal işleyişini değil değersel yönelimlerini de bize vermesidir.

Yasa’nın diğer bir çalışma alanı Türk aile yapısı üzerindedir. Bu kısımda bu konuda yaptığı iki temel çalışmaya yer verilecektir. Bunların ilki gecekondu ailesi, diğeri yurda dönen işçi aileleri üzerinedir.

Yasa çalışmalarında bir sosyolog olarak önemli bir tespitte bulunur. Ona göre, toplumsal sorunları anlayabilmek için, ileri toplumlarda uygulanan yöntemlerin toplumsal yapıya uygun olup olmadığı tartışılmalıdır.

Türkiye’ye sosyolojiyi tanıtan Ziya Gökalp, Durkheimcı sosyoloji ile temellenen ‘içtimaiyat’ ekolünün banisidir. Bu ekol ile hem metodolojik hem de siyasi çözüm itibariyle farklılaşan ikinci önemli ve sürekliliği devam eden ekol olan, ‘ilm-i içtima’ ekolünün kurucusu ise Prens Sabahattin’dir. Behice Boran, toplumsal kurumların işleyiş biçimini, bireylerin günlük pratiklerinden çıkarmaya yönelen ‘ilm-i içtima’ ekolünün 1940’lı yıllardaki temsilcisidir.

Behice Boran, burslu olarak gittiği Michigan Üniversitesi’nde yaptığı doktora tezi mesleki hareketlilik ile ilgilidir. Boran, Alba Edwards’ın ‘sosyo-ekonomik statü grupları’ nı temel referans alarak, ABD’de 1910-1930 arası ücretli mesleklerde çalışan nüfusun, her bir on yılda, meslekler arasındaki akışkanlığını tespit etmeye çalışmıştır.

Boran’a göre, tarımsal nüfus endüstriyel nüfusa oranla daha yaşlı çıkmıştır. Böylece Boran, tarımsal sektörde mesleki hareketliliğin daha az ve bu gruptaki mesleklerin daha kapalı olduğu sonucuna varır. Endüstriyel sektördeki yaş yapısı ise daha gençtir. Bu da bu sektördeki mesleklerde hareketliliğin olduğunun bir göstergesi olarak ele alınır. Tarımsal sektörden endüstriyel sektöre doğru bir akış tespit edilir. Endüstriyel sektör içinde mal sahibi olan grubun yaş kompozisyonu ‘orta yaşlı’, mal sahibi olmayan grubun yaş kompozisyonu ise ‘genç’ tir.

Boran’ın temel sosyolojik eseri sosyolojik eseri ‘Toplumsal Yapı Araştırmaları’dır. Bu çalışmayı irdelemek onun sosyolojisini anlamaktır. Boran bu kitabında yer alan çalışmasını, öğrencisi Fatma Taşkıngöl Başaran ile birlikte, 1941-1942 yılları arasında, Manisa’ya bağlı sekiz ova köyü (Adiloba, Tepecik, Sarıçam, Kepenekli, Yılmaz, Saruhanlı, Hacı Rahmanlı, Paşa) ve beş dağ köyü (Siyetli, Kuruköy, Dazyurt, Yayla, Kışla) üzerine yapmıştır.

Boran araştırma konusunu, araştırma stratejisini belirledikten sonra uygulamanın sonuçlarını rapor eder. Boran, bu süreçte, araştırma konusunu tanımlama biçimine binaen belirlediği araştırma stratejisini takip eder; ekoloji, demografik özellikler, ekonomik durum, sosyal tabakalaşma, dışla ilişkiler, aile ve kültürel değişme yani şehirli âdetlerin yayılımı.

Boran köylerde ailenin durumunu incelerken, aile tipolojisini serimler. Ailenin çekirdeğini evli çift meydana getirir. Birkaç çiftin bir araya geldiği aile çok çekirdekli ailedir. Modern aile tek çekirdeklidir. Tek çiftli ve diğer akrabaların karıştığı aileye ‘karışık aile’ demektedir. Aile tiplerini ayrıca ‘dikine mürekkep’ ve ‘yanlama mürekkep’ aile olarak ayrımlar. Dikine mürekkep aile; anne-baba ve evli kardeşlerden, yanlama mürekkep aile ise evli kardeşlerden oluşur.

İbrahim Yasa, Türkiye’de toplumsal yapı ve değişme alanında önemli çalışmaları gerçekleştirmiş modern Türk sosyolojisinin oluşumuna katkılarda bulunmuş bir sosyologdur. Eserlerini iki ana başlıkta toplamak mümkündür: Toplumsal yapı ve değişme ve aile yapısı. Yasa çalışmalarında nicel tekniklere önem vermekle beraber bu sonuçlardan nitel ve kültürel sonuçlar da çıkarabilmiştir. Bu özellik onun sosyolojisinin en temel niteliğidir. Asla nicel-sayısal veri ile yetinmemiştir.

Yasa’ya göre, Türkiye az gelişmiş bir Doğu ülkesidir. Kırsal alanlar dâhil ülkede kanaatkâr bir dünya görüşünden vazgeçilmektedir. Kentlerde ise yeni kuşakların huzursuzlukları dikkat çekmektedir. Ona göre, tüm az gelişmiş ülkelerde olduğu gibi bizde de ekonomik sömürü düzeni devam ettiği için demokratik bir rejim de kurulamamaktadır. Türkiye henüz mayası tutmamış ve yolunu arayan bir ülke konumundadır.