TÜRK SOSYOLOGLARI

Hilmi Ziya Ülken öğrencilik yıllarında Reşat Kayı ile beraber Anadolu dergisini 12 sayı el yazması olarak çıkardı. Burada Osmanlıcılığa ve Turancılığa karşı Türkiyeciliği savundu.

Hilmi Ziya Ülken Türkiye’deki sosyoloji çalışmalarında ikinci nesil olarak kabul edilebilir. Gökalp sosyolojinin Türkiye’de kurucusu sayılırsa, Ülken ondan sonraki ilk nesle mensuptur.

Tanzimat sonrasında Meşrutiyetin ilan edilmesi ülkeye belli bir özgürlük ortamı sağlamıştır. Bu özgürlük ortamından faydalanan zamanın Osmanlı aydınları kendi ülkelerinin ve toplumlarının problemleriyle daha yakından ilgilenmeye başlamışlardır.

Ülken doğrudan doğruya Türkçülük üzerine eleştirilerle Anadoluculuk görüşünü geliştirmiştir. Türkçülüğün dünya şartlarında gerçekçi olmadığını düşünen Ülken, bunun karşısında sosyolojik gerçeklere daha uygun gördüğü Anadoluculuğu ileri sürmüştür. Bu yaklaşım tamamen sosyoloji bilimi çerçevesinde yapılmıştır.

Sosyoloji ilk önce bütün hususi sosyal veya tarihi bilimleri birleştirmek, tek bir bilim haline koymak iddiasıyla işe başlamıştır. Auguste Comte’un öncülük yaptığı bu anlayış, sosyolojizm adı verilen bir akımın doğmasına yol açmıştır. Sosyolojizm bütün insani alanları fizik bilimi yöntemlerine göre sosyoloji adı altında incelemek gerektiğini iddia eder.

Ülken’e göre toplumun karmaşık örgüsüne yalnız bir cephesinden bakmak daima yanlış olmuştur. İki olay türünden birine asıl, diğerine gölge olay diyemeyiz. Çünkü ikisi de zamandaş olaylardır. Buna rağmen Ülken’e göre, sosyolojinin sahasında sosyal ilişkilerin incelenmesine temel olaylardan başlamak gerekir. Sebep yerine fonksiyon, katı determinizm yerine ihtimali determinizm koymak gerekmektedir. Buna göre toplumun yapısı ancak ihtimalİ determinizm ile kavranabilir.

Diğer canlılara göre insan sosyalliğe yatkın bir varlıktır. Toplum, ne fertler toplamından ibaret bir yığın ne de tamamen organizmaya benzeyen bir gerçeklik veya bir varlık sahasıdır. O ancak içine aldığı fertler arasında, fertliklerinden ayrı bir hareket, duygu ve düşünce tarzı halinde bütünleşen bir varlıktır.

Berkes çok yönlü bir düşünür ve yazardı. Tarihten sosyolojiye, felsefeden gezi yazılarına kadar geniş bir alanda kitaplar yayınladı. Ağırlıklı olarak Türkiye’nin geçirmekte olduğu sosyal değişimi analiz etmeye çalıştı. “Türk İktisat Tarihi” adlı eserinde Osmanlı Türk toplum yapısını, ekonomik özelliklerini ve meydana gelen yapısal değişimleri ayrıntılı olarak ele aldı.

Berkes sorunun laiklik kavramına yüklenen dar anlamda din devlet ya da devlet-kilise ayırımı noktasında olmadığını, daha geniş anlamda “kutsallaşmış gelenek boyunduruğundan kurtulma” noktasında düğümlendiğini belirtir.

Batılılar kendi dışındaki toplumları ilerletmek bir tarafa kendilerine peyk haline getirmek isterler. Batı’nın emperyalist yönü burada devreye girer ve bizi esir almaya çalışır. Bunun için Berkes’e göre Batılılaşmak yerine Batılılaşmamak esastır.

Belirtilen tüm maddeler Osmanlı’nın son dönemlerinde devletin dağılmasına karşı gelişen görüşlerdendir.

“Türkiye’de Çağdaşlaşma” adlı eserin yazarı Niyazi Berkes’tir.

“Türkiye’de Çağdaş DÜşünce Tarihi” adlı eserin yazarı Hilmi Ziya Ülken’dir.

Türkiye, Sanayi Devrimi veya Fransız Devrimi gibi büyük değişimlere sahne olmamıştır. Düşünce ortamı ise ilk zamanların derinliğini kaybetmiş ve gittikçe sığlaşmıştır. Dolayısıyla Türkiye’de sosyolojinin gelişmesini Batı’ya benzerliğiyle değil, kendi şartlarına göre değerlendirmek gerekir. Bu şartların başında Osmanlı döneminde başlayan yenileşme çabaları gelir. Bu yenileşme çabaları içinde ise köklü değişime başlangıç teşkil eden Tanzimat Fermanı öne çıkar.

Belirtilen görüş Osmanlıcılık’ın ifadesidir.

Belirtilen görüş İslamcılık’ın ifadesidir.

Belirtilen görüş Türkçülük’ün ifadesidir.

Osmanlı’nın parçalanma tehlikesi yaşadığı yıllarda Ziya Gökalp’in öncülüğünü yaptığı akım Türkçülük’dür.

Hilmi Ziya Ülken, Türkçülük’e karşı olarak Anadoluculuk görüşünü benimsemiştir.

Belirtilen görüş Hilmi Ziya Ülken’e aittir.