TÜRK SOSYOLOGLARI

Sosyolojizm ekolüne mensup bir sosyolog olan İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun sosyoloji açısından bazı eserleri şunlardır: Mürebbiler, Tarih ve Terbiye, Tiyatro, İçtimai Mektep, Türke Doğru (2 Cilt), Batıya Doğru, Sosyoloji, Halkın Evi, Pedagojide İhtilal, Ziya Gökalp, Türk Milliyeti, Adam Nasıl Yetişir Nasıl Yetiştirilir, Türk Plâstik Sanatları, Kültürce Kalkınmanın Sosyal şartları, ve Atatürk: Yetişmesi, Kişiliği, Devrimleri. D seçeneğindeki eser Hilmi Ziya Ülken’e aittir.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’na göre, dinsiz millet, milliyetsiz din olmaz. Dinin millileşmesi reformla olur. Din birçoklarının sandığı gibi, sınırlı inançlardan, hiç değişmeyen tapınaklara kapanmış törenlerden ibaret değildir. Din, kamu yaşayışının her yanını sarmış olan değerlerden, içimize kadar sokulan oluşlardan ayrı değildir (Baltacıoğlu, 1965b: 935). Baltacoğlu’nun din konusundaki temel hedefi, dine Müslümanlığa ulusal bir renk vermektir.

Baltacıoğlu’na göre millet birliğinde din gibi dil de milli gelenekler bakımından çok önemlidir. Dinden sonra, toplumun var olmasında dil ikinci etkendir. Dilsiz kalkınma, reform ve millet olamaz. Dilsiz kişilik olmadığı gibi, dilsiz millet de yoktur. Dil sadece anlaşma aracı değil, aynı zamanda kaynaşma aracıdır.

İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, milleti, toplumsal evrimin ulaştığı son aşama olarak ele alır. Toplumların evrimini kabile, aşiret, derebeylik, site ve millet şeklinde sıralar.

Fransa’da F. Le Play, H. de Tourville ve E. Demolins önderliğinde geliştirilen anket, gözlem ve monografi tekniklerini esas alan, Science Sociale ekolünü ülkemize taşıyan isim Prens Sabahattin; ekolün çizgisinde alan araştırmaları yürüten isim de Mehmet Ali Şevki Sevündük’tür. Sevündük, Science Sociale’in genel yaklaşımından yola çıkarak monografik incelemelerin önemini vurgulamış, monografi ve anket örnekleri hazırlayarak uygulamış bir sosyologtur.

Mehmet Ali Şevki Bey’e göre sosyolojinin basma kalıp ilkelerinin karşısına gözleme ve deneye dayalı bir yöntem konulmalıdır. Gözlem, anket ve monografi teknikleri sosyolojiye pozitivist ve pragmatik bir özellik kazandırmıştır. Science Sociale’i diğer sosyoloji ekollerinden ayıran yanı, onun salt bir toplum felsefesi veya öğretisi olmakla kalmayıp, nesnel bir yöntem geliştirmiş olmasıdır. Bu teknikleri kullanan bilimsel sosyoloji, öğretisel sosyolojiden ayrılır. Sosyoloğun bir ahlakçı ya da felsefeciden farkı onun nesnelliğidir.

Sosyoloji konu üzerine kurulmuş değildir. Doğrudan doğruya gözleme dayanır. İkinci el vesikalarla sosyoloji yapılamaz. Sosyolojinin objesi tarih değil, insan gruplarıdır. Bunun için monografik ankete başvurulur. Olaylar yerinde ve yaşarken gözlemlenir. Bu biçimde, uygulama yaparak bilimin gelişmesi uygun olur.

Prens Sabahattin’in görüşlerini, onun ekol açısından eksikliklerini alan araştırmaları da yaparak gideren ve Science Sociale ekolünün Türkiye’deki en önemli temsilcisi olan Mehmet Ali Şevki Sevündük’ün tüm çalışmaları, “Osmanlı Tarihinin Sosyal Bilimle Açıklanması” adlı bir kitapta toplanmıştır.

Türkiye’de köye yönelik sosyolojik ilgi 1918’de Meslek-i İçtima Cemiyeti’nin kurulması ile Science Sociale ekolü tarafından başlatılmıştır. Köy araştırmaları yapmak üzere Science Sociale ekolü bir dernek kurmuş, ancak savaş koşulları bu derneğin köy çalışmaları yapmasına izin vermemiştir.

Kurna Köyü çalışmasında, 1936 yılında Kurna köyünün bir sürüsü olduğunu, sığır sayısını, çok eşliliğin yaygın olup olmadığını, köyde kaç ev, kaç koşum hayvanı, aile büyüklüğü ve köyün nüfusunu öğreniyoruz. Kurna’da Sevündük’ü hayrete düşüren şey, İstanbul gibi ülkenin en kalabalık ve en eski tüketim merkezinin bir adım ötesinde, evinin ihtiyaçları için aile bireyleriyle üretim yapan bir yapının bulunmasıdır.

Mehmet Ali Şevki Bey, aile ile ilgili çalışmalarında, üretim ilişkileri açısından ailenin önemine dikkat çeken bir anlayış sergiler. Türkiye’de yaşayan halkın toplanış şekillerinive bunlar arasındaki ilişkileri bilimsel yollarla kavramalıyız. Bu yorumu ile Sevündük, üretimde merkeze aile birimini koymakta ve onun etrafında ördüğü ilişkilerin araştırılması gerektiğine dikkat çekmektedir.

Sipahiler fethettikleri toprakları tımar, zeamet ve has adıyla üç sınıfa ayırmıştır. Tımar ve zeamet sipahilere, has şehzadelere, vezirlere, beylerbeyine dağıtıldıktan sonra geriye kalanı “has-ı humayun” adıyla padişaha kalmıştır.

İsmail Hakkı Baltacıoğlu sosyolojide E. Durkheim ve Ziya Gökalp’in felsefede H. Bergson’nun ve eğitim alanında da J. J. Rousseau’nun görüşlerinden etkilenmiştir.

Baltacıoğlu faşizm hakkında “Faşizm her şeyden önce gelenekçidir. Faşist geçmişe dayanır, onun ölü geleneklerini mezardan çıkarır ve yaşamın sonsuz kuralları gibi kullanır. Ben ahlakta, sanatta ve sosyal yaşamın hiçbir alanında geçmişe tapınmayı kabul etmem.” Demiştir. Dolayısıyla faşizm gelecekçi değildir.

Fransa’da F. Le Play, H. de Tourville ve E. Demolins önderliğinde geliştirilen anket, gözlem ve monografi tekniklerini esas alan, Science Sociale ekolünü ülkemize taşıyan isim Prens Sabahattin; ekolün çizgisinde alan araştırmaları yürüten isim de Mehmet Ali Şevki Sevündük’tür. Sevündük, Science Sociale’in genel yaklaşımından yola çıkarak monografik incelemelerin önemini vurgulamış, monografi ve anket örnekleri hazırlayarak uygulamış bir sosyologtur.

Sosyolojik içerikli ve fiili köy çalışmaları, 1930’larda Mehmet Ali Şevki Bey tarafından Kurna Köyü Monografisi ile gerçekleştirilmiştir. Nurettin Şazi Kösemihal, “memleketimizde ilk monografik tetkikte bulunmak şerefi” Mehmet Ali Şevki Bey’e aittir sözleri ile bu çalışmayı selamlamaktadır (Kösemihal, 1950: 131-132).

Ülkemizin, ekonominin her alanında gereksinim duyduğu girişken iş adamları yetiştirecek bireyci bir eğitim felsefesine ihtiyacı vardır. Batı Avrupa’nın gelişmesi, bireyci aile ve onun yetiştirdiği kişisel girişkenlerin ürünüdür. Sosyolojinin gösterdiği yola girmek için, aile ve tüm eğitim sistemini kökten değiştirmek gerekir. Eğitim konusundaki görüşlerini Science Sociale ekolü doğrultusunda ortaya koyan Mehmet Ali Şevki Bey’e göre, devlet müdahalesinin olduğu her yerde kadrolar tekdüze yetiştirilir. İngiltere’de ise okul sisteminin daha karışık gözükmesi devlet müdahalesinin sınırlı olmasındandır (Sevündük, 1934a: 7) Eğitim devlet sorumluğunda başarıya ulaştırılmalıdır ama özel eğitim olanaklarının gelişmesine de olanak verilmelidir. A seçeğinde verilen görüş İsmayıl Hakkı Baltacıoğluna aittir.

İlgili kuram çerçevesinde Osmanlı tarihinini açıklamaya çalışan sosyolog Mehmet Ali Şevki Sevündükdür.

Osmanlı tarihini sosyolojik olarak inceleyen Sevindük, Osmanlının uygar uluslararasında yer alamamasını Müslümanlığa bağlamak yanlıştır. Dinin tek başına belirleyici olamayacağı görüşünde olan Sevündük’e göre, toplumsal değişmenin itici gücünü dinde değil, toplumsal yapıda aramak gerekir. Osmanlı toplumunun geri kalışının temel nedeni, öteki Asya Türk toplumları gibi üzerinde yaşadıkları coğrafya koşulları gereği, kamucu toplum tipine girmeleridir. Bu tür coğrafi yapının yarattığı durağanlık Osmanlı için de geçerlidir sonucuna varmıştır.

Sosyolojizm ekolüne mensup bir sosyolog olan İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun sosyoloji açısından bazı eserleri şunlardır: Mürebbiler, Tarih ve Terbiye, Tiyatro, İçtimai Mektep, Türke Doğru (2 Cilt), Batıya Doğru, Sosyoloji, Halkın Evi, Pedagojide İhtilal, Ziya Gökalp, Türk Milliyeti, Adam Nasıl Yetişir Nasıl Yetiştirilir, Türk Plâstik Sanatları, Kültürce Kalkınmanın Sosyal şartları, ve Atatürk: Yetişmesi, Kişiliği, Devrimleri. D seçeneğindeki eser Hilmi Ziya Ülken’e aittir.