TÜRK SOSYOLOGLARI

Prens Sabahattin Emile Durkheim'dan etkilenmemiştir.

Nurettin Şazi Kösemihal, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Cahit Tanyol, Cavit Orhan Tütengil, Hilmi Ziya Ülken ve Ankara ekolü sosyologları da Science Sociale’den ve dolayısı ile Prens Sabahattin’in özellikle yöntem anlayışından etkilenmişlerdir. 

Prens Sabahattin’in görüşlerini uygulamalı çalışmaları ve ekolü düşünsel ve eylemsel bağlılığı ile onu en iyi şekilde temsil eden isim Mehmet Ali Şevki Sevündük'tür.

Prens Sabahattin'in ülkemizdeki düşünsel etkileri özellikle sosyoloji, eğitim, siyaset ve ekonomi alanlarında etkili olmuştur.

Prens Sabahattin 1899 yılında babasının dayısı karşısında yürüttüğü mücadele sonucu Fransa’ya gitmek zorunda kaldı. Yurt dışında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin en aktif liderlerinden biri haline geldi. Fransa’da sosyoloji ve Science Sociale ekolü ve onun temsilcileri ile tanıştı.

Prens Sabahattin’e göre Türkiye’nin eğitim ve yönetim gibi iki temel sorunu bulunmaktadır. 

Türkiye’ye aktarılan sosyoloji Batı’da olduğu gibi düzen içerisinde ve ilerlemeci
bir anlayışla, yani Avrupa’daki eğilimleri temsil edecek ekoller şeklinde olmalıdır. Bu
konuda en uygun ekol de Fransa’da A. Comte - E. Durkheim önderliğinde geliştirilen Sosyolojizm ekolüdür. Ziya Gökalp de Türkiye’ye Sosyolojizm ekolüne dayalı bir
sosyoloji anlayışı, yani E. Durkheim’in sosyoloji görüşlerini aktarır; toplumu, devlet
kurumlarını bu görüşleri rehber alarak şekillendirmeye çalışır.

Pozitivist ve determinist bir anlayış üzerine kurgulanmış olan Sosyolojizm ekolünde toplumun birey üzerinde mutlak bir egemenliği vardır. Toplumun yaptığı her şey doğrudur. Toplumu mutlaklaştıran, ona yarı tanrısal bir kutsallık yükleyen Sosyolojizm ekolü; sosyal dayanışma, toplumsal bilinç ve iş bölümü gibi kavramlarla bireyi toplum karşısında etkisiz bir konuma taşımaktadır. Sosyolojizm ekolünün Türkiye’deki temsilcisi olarak Ziya Gökalp de bu görüşlere aynen katılır; çok nedeni açıklamalara izin veren determinist ve pozitivist bir sosyoloji anlayışı ortaya koyar.

Ziya Gökalp’e göre toplumlar aşiret, kavim, ümmet aşamalarından geçtikten sonra millet aşamasına gelmişlerdir. Ziya Gökalp’e göre bir toplumsal aşamadan bir üst toplumsal aşamaya birdenbire geçilemez. Toplumlar bir aşamadan bir başka aşamaya geçerken bazı ara aşamalarda yaşarlar. Ziya Gökalp bir başka sınıflamasında insanlığın vahşilik ve göçebelik aşamalarından uygarlık aşamasına geçtiğini bildirir.

Ziya Gökalp Batıcılık, İslamcılık ve ulusçuluk görüşlerini sentezleyen ilk sosyologtur. “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” ve “Türkçülüğün Esasları” onun en bilinen eserleridir.

Ziya Gökalp sosyoloji aracılığı ile Batıcı ve milliyetçi değerlerle biçimlenmiş bir toplum oluşturmayı amaçlar. Buna göre toplumların evrimsel ilerleme aşamasının son basamağı ulusal toplum ve devlet aşamasıdır. O nedenle tüm kurumlarının milliyetçi özelliklere sahip olduğu bir devlet oluşturmak gerekmektedir.

Gökalp bir kültür milliyetçisidir ve asla ırkçı değildir. O, ırk ve ırkçılığı bilimsel tezler kullanarak reddeden nadir sosyal bilimcilerden biridir. Buna göre, ırkın mevcut olabilmesi için kazanılmış niteliklerin atalardan çocuklara kalıtım yolu ile geçmesi zorunludur. Göçler, savaşlar ve daha bir çok faktör tarih öncesinde insanların birbirine karışmalarını sağlayarak, saf ırk sorununu toptan çözmüştür. Tarih öncesinde saf ırkın kalmadığı dünyamızda, tarih içerisinde saf ırk aramak ve bulmak olanak dışıdır. Kişilerde toplumsal niteliklerinin şekillenmesinde soyun hiç bir etkisi yoktur. Sosyal özellikler, organik mirasla değil, eğitimle geçer. Çocuk doğarken toplumsal değildir. Hiçbir toplumsal kurumla ilgisi yoktur. Değer duyguları ile kavramları çocuklar eğitim sürecinde kazanırlar. O nedenle her toplum kendine özgü bir ırk değil, ayrı bir kültür topluluğudur. Irkların ulusal karakter üzerinde hiçbir rolü yoktur.

Ziya Gökalp Batıcılık, İslamcılık ve ulusçuluk görüşlerini sentezleyen ilk sosyologtur. “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” ve “Türkçülüğün Esasları” onun en bilinen eserleridir.

Ziya Gökalp milliyetçi, korumacı, devletçi ve dayanışmacı bir ekonomi anlayışını 1910’lardan itibaren oluşturmaya başlamıştır. II. Meşrutiyet döneminde devletçi bir ekonomi anlayışı benimsemiş ve Batılı anlamda “millî burjuva” oluşturulması için çaba harcamıştır. Bu bağlamda, ulusal burjuva yaratma adına devletçiliği ve millî ekonomi anlayışını kabul eden Gökalp, sosyalizme, sınıflı toplum yapısına, sınıfsal bilincin gelişmesine karşı çıkmıştır. Sınıfsal dayanışma yerine mesleki dayanışmayı ve mesleki temsil sistemini esas almıştır.

Sosyoloji Gökalp aracılığı ile üniversiteye girmiş, üniversitede bir araştırma enstitüsüne ve süreli yayına kavuşarak kurumsallaşma yolunda önemli bir adım atmıştır. Gökalp’in yetiştirdiği ve teşvik ettiği bilim insanları onun bilimsel eğilimleri doğrultusunda birçok sosyal bilim alanını üniversitede faal hale getirmişlerdir. Gökalp sosyoloji dışında, diğer sosyal bilim alanlarının kuruluşunu teşvik etmekle kalmamış, sosyolojide de önemli isimler yetiştirmiş, onlar aracılığı ile Sosyolojizm ekolünü çok uzun yıllar ülkede egemen kılmıştır. Ziya Gökalp, evrimci, ilerlemeci, ve determinist bir sosyoloji ve toplum anlayışı ile Türk toplumunu, Doğu uygarlığından Batı uygarlığına, imparatorluktan ulus devlet aşamasına dönüştürme yolunda çalışmıştır.

Prens Sabahattin’e göre Türkiye’nin eğitim ve yönetim gibi iki temel sorunu bulunmaktadır