TÜRK SOSYOLOGLARI

Ziya Gökalp Selanik’te başladığı parti ve sosyoloji çalışmalarını 1912’den itibaren ‹İstanbul’da sürdürdü. Bu sırada milletvekili oldu.1914 yılında Sosyoloji Kürsüsü ’nü kurarak üniversitede “içtimaiyat” dersleri vermeye başladı.

Ziya Gökalp Türkiye’de bugün de tartışılan kimlik, din, laiklik, devletçi ekonomi, halkçılık, milliyetçilik, sade dil gibi konuları sosyolojik boyutları ile ele alıp tartışmıştır.

Devletçiliği, dayanışmacılığı, halkçılığı, korumacılığı savunan, düzen içinde ilerlemeden yana olan Ziya Gökalp, sosyalizme karşı olmuştur. Sosyalizmin ortaya çıkış ve gelişme koşulları Türkiye’de bulunmamaktadır. Sosyalizm ancak sanayileşmeye bağlı olarak gelişebilir. Sosyalizm Türkiye’nin ulusal çıkarlarına uygun düşmemektedir.

Ziya Gökalp’in milliyetçilik anlayışını yukarıdakilerden hepsi içerir.

Ziya Gökalp’in Türk sosyolojisine kazandırdığı önemli görüşlerden biri de kül- tür-uygarlık ayrımıdır. Ziya Gökalp kültür-uygarlık ayrımı Batılı sosyologların gelişmiş-gelişmemiş, az gelişmiş, Doğu-Batı toplum ayrımlarına karşılık ürettiği bir açıklama biçimidir. Kültür Doğu’da, uygarlık Batı’dadır. Biz de kültürümüzü koruyarak Batıdan uygarlık alarak yeni bir sentezle Batı tipi bir toplum oluştura- cağız ve geri kalmışlıktan kurtulacağız.

Kültür ulusal, uygarlık uluslararasıdır. Kültür; çevreye, yerele; uygarlık mer- keze aittir. Hisler, değerler, ülküler, gelenekler, töreler, güzel sanatlar, ahlak, sözlü ve yazılı edebiyat, dil, din, hukuk, iktisat ulusun kültürünü oluşturur. Kültürel değerler orijinalliği, sadeliği, doğallığı, derinliği ifade eder ve toplum şuuru al- tında gelişir. Kültür subjektiftir. Akıl, bilim, bilgi, yöntem ve teknoloji ise uygar- lığın bileşenleridir. Uygarlığa ait değerler, bilinçli olarak doğar, gelişir. Uygarlık objektiftir. Uygarlık aynı gelişmişlik düzeyinde bulunan birçok ulusun toplumsal yaşayışının ortak toplamıdır. Öznel nitelik taşıyan unsurlar kültüre, nesnel nitelik taşıyan unsurlar uygarlığa aittir. Sanayileşmiş Batılı toplumlar uygarlık, sanayile- şememiş Batı dışı toplumlar kültürel açıdan zengindir. Bir ulusun uygarlık düzeyi arttıkça, kültür düzeyi zayıflamakta, bozulmaktadır.

Ziya Gökalp, kültürü oluşturan bileşenlerin aynı zamanda uygarlığı oluşturdu- ğunu, kültürle uygarlığın ayrıştırılamayacağı gerçeğini de kabul eder. Akıl, bilgi, yöntem gibi unsurların kültürde olmadığını söylemek mümkün değildir. Diğer yandan, kültürü oluşturan unsurlar birkaç ulusun ortak paydasına dönüşmesi ile uygarlığın bileşenleri olabilir. Gökalp’e göre kültür uygarlığa mal edilmedikçe, ulus tarafından benimsenemez. Yalnız aydın sınıf tarafından kabul edilen uygar- lık, ulusun kültür hayatında yabancı ve zararlı bir unsur olarak kalır. Bir ulusun güçlü oluşu, onun kültür ile uygarlığı denge haline getirmesi ile mümkün olur.

Gökalp’e göre kültürün dışarıdan alınmasına gerek yoktur. Buna karşın tek- nik bilgi dışarıdan alınabilir. Batı düzeyine ulaşmak için Avrupa’dan sadece tek- nik anlamında uygarlık almak ve onu Türk kültürü ile yeniden şekillendirmek, Türkiye’nin gelişmesini sağlayacak tek yoldur. Uygarlık, insanlığın ortak malı olduğu için kolayca başka bir yerden alınabilir. Oysa kültür dışarıdan alınamaz (Kaçmazoğlu, 2003: 158-166).

Prens Sebahattin’in ademi merkeziyetçilik anlayışını 2,3 ve 4. madde içermektedir.

Prens Sebahattin’in 2. Meşrutiyet Dönemi’nde yaşamıştır.

Prens Sebahattin’in görüşlerini yukarıdakilerden hepsi içerir.

Prens Sebahattin’in görüşlerini yukarıdakilerden hepsi izlemiştir.

Prens Sebahattin’e göre Türkiye’yi kurtarmak eğitim yoluyla mümkündür.

Türkiye’de ilk sosyoloji bölümünü 1914 yılında Ziya Gökalp kurmuştur.

Ziya Gökalp Diyarbakır ve Selanik’te bulunduğu yıllarda pek çok Avrupalı sosyolog, felsefeci ve düşünürü okumasına karşın, Fransız sosyoloğu Emile Durkheim’in görüşlerinin etkisinde kalmış ve onun görüşlerini Türkiye’ye aktararak temsilciliğini yapmıştır. B, c ve d seçeneklerindeki düşünürler Prens Sabahattin’i etkilemişlerdir.

Sosyolojiyi bir bilim haline getiren Fransız sosyoloğu E. Durkheim’in görüşlerini zaman zaman aynen tercüme eden, zaman zaman da Türkiye’nin koşullarına uyarlayarak yeniden yorumlayan Ziya Gökalp, Türkiye’de sosyolojinin kurucusudur. Gökalp, ülkemizde, 1914 yılında, E. Durkheim’in sosyoloji görüşlerini, eğitimde esas alan bir sosyoloji kürsüsü kurmuş ve bu kürsü aracılığı ile Sosyolojizm ekolüne dayalı görüşler ülkenin egemen anlayışı, resmi görüşü haline getirilmiştir.

Gökalp’e göre, kültürü bir toplumdaki din, dil, ahlak, hukuk, siyaset, sanat, ekonomi, eğitim gibi kurumların toplamı olarak tanımlamak gerekir. Millet de bir kültür zümresidir. Kültürün en belirgin bileşenleri dil ve dindir. Gökalp’e göre dil ve din Türk ulusunun ayrılmaz parçalarıdır.

Gökalp’e göre millet; soyla, budunla, coğrafya ile siyasetle ilgili bir topluluk değildir. Millet; dil, din, ahlak ve estetik bakımdan ortak olan, yani ortak duygular taşıyan, aynı eğitimi almış bireylerden oluşan kültürel bir topluluktur. İnsanın kendisini bağlı saymadığı herhangi bir toplum onun ulusu olamaz. Önemli olan bir insanın hangi kanı taşıdığı, hangi ırka mensup olduğu değil, hangi kültüre bağlı olduğudur. Bir insan hangi eğitim sürecinden geçmişse, kendisini hangi ulusa bağlı hissediyorsa ve hangi ulusun ülküsünü taşıyorsa o millete mensuptur. Diğer şıklarda belirtilen görüşler Ziya Gökalp’e aittir.

Gökalp’e göre halkçılık milliyetçiliğin ikiz kardeşidir. Gökalp, milliyetçi ve halkçı görüşleri beraber değerlendirmiştir. Halkçılık, halka dayanmaktır. Halk, saflığını koruyan kesimdir. Bilim; ırklar, cinsler, uluslar, kastlar ve sınıflar arasında eşitsizliklerin yapay olduğunu göstermiştir. Bunun için tüm eşitsizliklerin ortadan kaldırılması gerekir. Bunu gerçekleştirecek olan da halkçılık ilkesidir.

Ziya Gökalp’e göre dil ve din ulusallığın en büyük ve en önemli bileşenleridir. Dil toplulukları aynı zamanda devlet ve yurt kavramlarını da kapsar. Dil, toplumsal yaşamın tabanı, maneviyatın dokusu, kültür ve uygarlığın temelidir. Bu bağlamda dilin sadeleşmesini ve Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçeden çıkarılmasını savunur. Ayrıca Türkçenin çağdaşlaştırılmasını terim açısından İslamlaştırılmasını böylece İslam dünyasıyla dilsel uzaklaşmasını engellemektir. Fakat Ziya Gökalp, dil konusunda tasfiyeci, dolayısıyla katı bir öz-Türkçeci değildir. Türk kökenli Orta Asya toplumlarından kelime aktarılmasına bile karşı çıkmaktadır. Onun tüm çabası Türkçeyi her düzeydeki halkın kolayca anlayabileceği ve iletişim kurabileceği bir araç haline getirmektir.

Prens Sabahattin Fransa’da sosyoloji ve Science Sociale ekolü ve onun temsilcileri ile tanıştı. Bu ekolün önde gelen isimlerinden Frederic Le Play, Henri de Tourville ve Edmond Demolins’in görüşlerini benimsedi.

İlk dört seçenekte belirtilen düşünceler Prens Sabahattin’e aittir. Prens Sabahattin’in görüşleri çerçevesinde istenilen toplumsal değişmenin merkezinde eğitim bulunmaktadır. Onun toplumsal kurtuluş reçetesi, sosyal yapıyı bir bütün olarak, alt yapı özellikleriyle değiştirip, bu değişen yapıya uygun üst yapı kurumlarını yeniden biçimlendirmektir. Bunun yolu da eğitimden geçmektedir Prens Sabahattin’e göre, bireyci-girişimci toplumsal yapıya geçmek için değiştirilmesi gereken alanlardan biri de eğitimdir. Felaketlerimizin kaynağı cahilliğimizdir. Eğitim alanında reformlar yapıp halkımızı aydınlatırsak, gelecek kuşaklar aydın insanlar olarak yetiştirilmiş olacaktır.

Yukarıda belirtilen tüm sosyologlarda Prens Sabahattinden etkilenmişlerdir. Ancak Prens Sabahattin’in görüşlerini uygulamalı çalışmaları ve ekolü düşünsel ve eylemsel bağlılığı ile onu en iyi şekilde temsil eden isim Mehmet Ali Şevki Sevündük olmuştur.