TÜRK SİYASAL HAYATI

Tımarlı Sipahi; Osmanlı’da köylüler tarafından ekilip biçilen topraklar karşılığı alınacak vergileri toplayan, bunun karşılığında padişahın kendisi için takdir ettiği miktarda “cebeli” adı verilen silahlı ve atlı asker bulunduran kişidir. Sipahi, kendisine tahsis edilen topraklarda yaşar ve savaşlardaki görevine ek olarak normal zamanlarda kendi bölgesinde kamu düzenini ve güvenliğini koruma yükümlülüğünü üstlenir. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

1699 Karlofça Anlaşmasının ardından başlayan yenilenme girişimleri, Onsekizinci Yüzyılın sonlarına gelindiğinde iyiden iyiye hız kazanmıştır. Bu süreçte, savaş meydanlarında karşılaşılan başarısızlıklardan hareketle ilk reformlar askerî alandan başlatılır. Bu çerçevede atılan ilk adım 1773 yılında  Mühendishane-i Berri Hümayun'un kurulması olmuştur. ardından   Mühendishane-i Bahri Hümayun kurulmuştur. Nizam-ı Cedid ordusu ise 1792'de kurulmuştur. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Askerlerin siyaset üzerindeki etkisini doruğa çıkaran 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909’da yaşanmıştır) Padişaha bağlı kalan, İstanbul’da konuşlanmış Birinci Ordu birliklerinin, muvazzaf ve emekli askerler ile halktan bir grubun desteğini alarak başlattıkları isyan hareketidir. Hükümetin istifasını, ayrıca tasfiye edilen subayların işbaşına getirilmesini istemişlerdir.   Bu gelişmeler üzerine Selanik’teki Üçüncü Ordu Komutanı Mahmut Şevket Paşa, Meşrutiyeti savunmak için harekete geçmiş ve sivillerin de katılımıyla oluşturan Harekât Ordusunun başında İstanbul'a doğru yola çıkmıştır. Ordunun kurmay başkanlığını ise o zaman Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesinde olan Mustafa Kemal yapmıştır. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Birinci Balkan Savaşı sonrasında Balkan coğrafyasında yaşanan başarısızlıklar sonucunda daha sonra paşa unvanını alacak olan Enver Bey harekete geçmiştir. Edirne’nin barış anlaşmasıyla düşmanlara bırakılacağını gören İstanbul’da konuşlu ihtiyat birliklerinin komutanı Enver Bey, askerleriyle birlikte sadrazamlık binasını basar; çıkan kargaşada Harbiye Nazırı Nazım Paşa öldürülür. Tarihe “Babıâli Baskını” olarak geçen bu olay neticesinde İTC yönetim süreçlerini büyük oranda kendi kontrolüne almıştır.

Birinci Meclisin açılmasından sonra Kuva-yı Milliyeyi düzenli ordu çatısı altında toplamak en önemli önceliklerden biri olmuştur. Bundan dolayı, ülkenin farklı yerlerinde bulunan ve daha önce kurulmuş olan milis birliklerine düzenli orduya katılma çağrısı yapılır. Bu çağrıya uymayanların üzerine ise askeri birlikler gönderilir. Söz konusu çağrıya karşı çıkan isimler arasında en ünlüsü emri altındaki Kuvva-ı Seyyare ile Çerkes Ethem Beydir.

Takrir-i Sükûn Kanunu Şeyh Sait İsyanının patlak vermesinden sonra çıkarılmıştır. Takrir-i Sükûn Kanunu 13 Şubat 1925’te başlayan Şeyh Sait İsyanını bastırmak için 4 Mart 1925’te kabul
edilen kanun hükümete olağanüstü bazı tedbirler alma yetkisi vermekteydi. Kanunla hükümete toplumsal düzeni bozduğu düşünülen kurumları ve basın-yayın organlarını mahkeme kararına ihtiyaç duymadan kapatma yetkisi tanınmıştır. Ayrıca aynı konuda suç işlediği düşünülen kişilerin İstiklal Mahkemelerine gönderilmesi de kanunun içerdiği düzenlemeler arasındadır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Atatürk'ün vefatı üzerine Cumhurbaşkanı olabilecek adayların isimleri kamuoyunda tartışılmaya başlanmıştır. Adaylar, Mustafa Kemal hükümetlerinin son başbakanı Celal Bayar, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve uzun süreler başbakanlık yapan  İsmet İnönü’dür. Fevzi Çakmak, aday olmayı düşünmediğini ve ordunun başında kalmayı tercih ettiğini açıklayınca adaylar ikiye inmiş ve İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

Marshall Planı; ABD Dışişleri Bakanı George Marshall tarafından önerildiği için onun adıyla anılmıştır. Plan 1948-1951 yılları arasında Batı dünyası ile hareket etmeyi tercih etmiş bazı ülkelere ekonomik ve malî destek verilmesini kapsar. Türkiye, iki kutuplu dünya düzeninde sosyalist bloğun başat aktörü olan SSCB’yle sınır komşusu olması nedeniyle “komünizm tehdidi”nin bertaraf edilmesi için bu yardımdan yararlandırılmıştır. İlk olarak Tek Parti iktidarında başlayan yardımlar bunu takip eden DP döneminde de sürmüştür. Diğer seçenekler Türkiye'nin NATO üyeliğinden sonra başlamıştır. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Darbeden sonra başta Celal Bayar ve Adnan Menderes olmak üzere hükümet üyeleri ve DP yöneticileri tutuklanmıştır. Ayrıca Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun ve kuvvet komutanlarının yanı sıra üst rütbeli pek çok subay da bu süreçte tutuklanır veya görevden alınır. Bu dönemde orduda görev yapan 260 generalden 235’inin yanı sıra 5000’e yakın subay emekliye sevk edilmiştir. Darbeden kısa bir süre önce emekli olan eski Kara Kuvvetleri Komutanı Cemal  Gürsel, darbeden gerçekleştikten sonra haberi olmasına rağmen sürecin kendi liderliğinde gerçekleştiğinin duyurulmasını kabul etmiştir. Gürsel, darbenin ertesi günü Millî Birlik Komitesi Başkanı sıfatıyla devlet başkanlığını üstlenmiştir. Milli Güvenlik Konseyi 12 Eylül darbesinden sonra oluşmuştur. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Kamuoyunda daha çok silahlı kuvvetler içindeki askerlerin terfi ve tayinlerini görüşme göreviyle bilinen YAŞ, Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren farklı adlarla faaliyetini sürdürse de bugünkü yapısını 1971 muhtırasından kısa bir süre sonra çıkarılan “Yüksek Askerî Şuranın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”la kazanmıştır. 2017 Anayasa değişikliklerine kadar tüm muvazzaf orgeneral ve oramirallerin üye olduğu YAŞ’ın yapısında bu tarihte önemli değişikliğe gidilmiş ve askerlerin sayısının azaltılması, sivillerin ise artırılması
yoluna gidilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Gelişmiş demokrasilerde ordular diğer bürokratik kurumlar gibi yasaların kendileri için belirlediği çizgide kalırlar.

Yükselme döneminde ordunun kendisini ayrı bir güç odağı haline getirmesini büyük ölçüde engelleyen güç padişahın mutlak otoritesidir.

Askerler 1960’da ve 1980’de yaptıkları darbeleri hukuksal açıdan İç Hizmetler Kanununun kendilerine verdiği görevle gerekçelendireceklerdir.

Ordu içinde katı bir hiyerarşi bulunur. Emir-komuta ilişkisi en ince ayrıntısına kadar planlanmıştır ve yine katı bir disiplin çerçevesinde uygulanır.

Ondokuzuncu Yüzyılda askerî alanda yapılan en önemli yeniliklerden biri II. Mahmud tarafından Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıdır. Vakayı Hayriye adıyla bilinen yeniçeriliğin tasfiyesi olayı, Osmanlı’da tamamen modern tekniklere uygun askerî birliklerin doğmasını sağlamıştır.

“askerî vesayet” olgusunun ilk kez İTC’nin hüküm sürdüğü yıllarda ortaya çıktığı söylenebilir.

1926 yılında Atatürk’e İzmir’de bir suikast düzenleneceği iddiasıyla yürütülen soruşturma kapsamında aralarında Kazım, Ali Fuat, Refet (Bele), Cafer Tayyar (Eğilmez), Rüştü Paşaların da olduğu, yeni rejimin iktidar ilişkilerinin dışında kalmış pek çok eski İttihatçı tutuklanmıştır.

ABD Dışişleri Bakanı General George Marshall tarafından önerildiği için “Marshall Planı” şeklinde nitelenen yaklaşım, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu pek çok ülkeye malî destek sağlanması anlayışına dayanır.

İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra Rauf Orbay önce milletvekili sonra Londra büyük elçisi olur.

Cemal Gürsel'in Millî Birlik Komitesi Başkanı sıfatıyla devlet başkanlığını
üstlenmesi 27 Mayıs Darbesi'nin bir sonucudur.