TÜRK SİYASAL HAYATI

14 Mayıs 1950’de yapılan seçime CHP ve DP ülke genelinde seçime katılırken, Millet Partisi (MP) sadece 22 ilde aday gösterdi. Milli Kalkınma Partisi (MKP) ise seçime sadece İstanbul’da katıldı. Doğru cevap E'dir.

Verilen ifadelerin tamamı seçim kanununda yapılan değişikliklerdendir. Bu değişiklikler güçbirliği ihtimalini tamamen ortadan kaldırdı ve partiler seçimde kendi adlarına yarıştılar. Doğru cevap E'dir.

1950-1960 yılları arasındaki seçim sonuçlarına göre en çok oyu alan siyasi parti Demokrat Parti'dir (Bknz. Tablo 3.1). Doğru cevap C'dir.

Başbakan Adnan Menderes tutuklanmıştır, Orgeneral Cemal Gürsel Milli Birlik Komitesi (MBK) başkanı olmuştur. II numaralı cümlede yer alan ifadenin aksine Cumhurbaşkanı Celal Bayar da tutuklanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Cumhuriyetçi Millet  Partisi darbe öncesi varolan ve darbeden sonra faaliyetleri askıya alınan partilerden biridir. Doğru cevap B'dir.

12 Ekim 1969’da yapılan genel seçime 8 siyasal parti katıldı. Türkiye’de çok partili siyasal yaşama geçildikten sonra 1950’deki seçime 3; 1954, 1957 ve 1961’deki seçimlere 4; 1965’teki seçime de 6 siyasal partinin katıldığı göz önünde bulundurulursa, bu bir rekor anlamına geliyordu. Doğru cevap E'dir.

12 Mart 1971 günü, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin üst yönetimi hükümete bir muhtıra verdi. Muhtırayı, anayasa ve hukuk devleti anlayışıyla bağdaştırmanın mümkün olamayacağını belirten Başbakan Demirel hemen istifa etti ve Türkiye 14 Ekim 1973’te yapılan seçimlere kadar sürecek olan ara rejim dönemine girdi. Bu dönem içinde ikisi Nihat Erim, biri Ferit Melen ve sonuncusu Naim Talu’nun başbakanlığı altında dört ara rejim hükümeti kuruldu. Partiler açısından en önemli gelişme CHP’de oldu ve parti içindeki anlaşmazlıklar nedeniyle istifa eden İnönü’nün yerine Ecevit genel başkanlığa seçildi. Doğru cevap E'dir.

1977 seçimlerinde AP en çok oy alan ikinci parti olmuştur. Doğru cevap C'dir.

1987 seçimlerinde oyların yüzde 36,3’ünü alan ANAP milletvekilliklerinin yüzde 64,9’unu kazandı (292 milletvekili). SHP yüzde 24,8’lik oy oranıyla 99, DYP ise yüzde 19,1’lik oy oranıyla 59 milletvekili çıkardı. DSP yüzde 8,5, RP yüzde 7,2, MÇP yüzde 2,9 ve IDP yüzde 0,8 düzeyinde kaldı, seçmenlerin yüzde 0,4’ü de bağımsız adaylara oy verdi. Doğru cevap A'dır.

1954 seçimlerinden sonra Adnan Menderes TBMM’deki
çoğunluğuna dayanarak yeniden hükümet kurdu.
Ancak kısa bir süre sonra parti içinde partinin
ekonomik politikaları ve muhalefete karşı izlenen
tutum nedeniyle, yeni bir muhalefet baş gösterdi.
12 Ekim 1955’te 9 milletvekili partiden ihraç
edildi, 10 milletvekili de istifa etti. Partiden kopan
19 milletvekili 20 Aralık 1955’te Hürriyet Partisi
(HP) adıyla yeni bir parti kurdu.

CHP’nin 14. Kurultayı,
12 Ocak 1959’da Ankara’da topladı. Kurultay,
partinin daha önce ortaya atıp savunduğu görüş
ve hedefleri bir anayasa görünümü altında sistemli
bir bütün olarak bir araya getiren “İlk Hedefler
Beyannamesi”ni kabul etti. Bu bildiriye göre partinin
temel hedefleri şunlardı:
• Anti-demokratik kanunların kaldırılması;
• Anayasanın, halk egemenliği, hukuk devleti,
sosyal adalet ve güvenlik esaslarına göre
değiştirilmesi;
• Bütün hak ve özgürlüklerin güvence altına
alınması;
• Devlet başkanının tarafsızlığının sağlanması;
• Yasamanın yürütme üzerindeki denetiminin
etkin bir biçimde sağlanması;
• Bütün idari tasarruflara yargı denetimi getirilmesi;
• Sosyal adaletsizlik ve dengesizliğin giderilmesi;
• Yasaların Anayasaya uygunluğunun denetlenmesi
için Anayasa Mahkemesi, yasa yapımında
uyum ve dengenin sağlanması için
İkinci Meclis, yargıç güvencesinin sağlanması
için Yüksek Hukuk Şurası’nın kurulması.

Seçime ikisi eski (CHP ve
CKMP), ikisi de yeni kurulmuş olan (AP ve YTP)
dört parti katıldı. Seçimlerden önce, asıl merak
konusu olan 27 Mayıs’taki askeri müdahalenin ardından
CHP’nin nasıl bir sonuç alacağı ve DP’nin
asıl mirasçısının kim olacağıydı. Milletvekili seçimine
katılma oranı yüzde 81,0 düzeyinde gerçekleşirken,
seçimlerin kesin bir galibinin olmadığı
görüldü. CHP yüzde 36,7’lik bir oy oranıyla 173
milletvekili çıkarırken, AP yüzde 34,8 oranında oy
alarak 158 milletvekilliği kazandı. Oyların yüzde
14,0’ünü alan CKMP 54, yüzde 13,7’sini alan YTP
ise 65 milletvekili çıkardı.

1964 yazında Ragıp Gümüşpala’nın ölümü
üzerine boşalan AP Genel Başkanlığı’na 27 Kasım
1964’te toplanan parti kongresinde Süleyman Demirel
seçildi.

1969 seçimlerinde, AP, 1965’e göre oy kaybına uğramasına karşın,
yine de seçimden zaferle çıktı. Yüzde 46,5’lik
oy oranıyla 256 milletvekili çıkaran AP, Millet
Meclisi’nde bir kez daha tek başına çoğunluğu sağladı.
CHP’nin oyları da, AP’ninki gibi, 1965’teki
düzeyin gerisindeydi. Bir başka deyişle, CHP’nin
oyları, çok partili siyasal yaşama geçildikten sonra
en alt düzeye inmişti. Ana muhalefet partisi, yüzde
27,3’lük oy oranıyla 143 milletvekilliği kazandı.
Öteki küçük partilere gelince: Ortanın solu
hareketine karşı çıkarak CHP’den kopanların kurduğu
Güven Partisi, yüzde 6,6’lık oy oranıyla 15
milletvekili çıkardı ve AP ve CHP’den sonra, tartışmasız,
üçüncü parti olduğunu gösterdi. Oyların
yüzde 3,2’sini alan Millet Partisi 6 milletvekilliği
kazanırken, Milliyetçi Hareket Partisi yüzde 3,0
ile sadece 1, buna karşılık daha az oy alan Türkiye
Birlik Partisi yüzde 2,8 ile 8, Yeni Türkiye Partisi
de yüzde 2,2 ile 6 milletvekili çıkardı. Türkiye İşçi
Partisi (TİP) ise 1965’teki yüzde 3,0’lük oy oranını
hemen hemen tutturarak oyların yüzde 2,8’ini
kazandı. Partinin çok önemli bir oy kaybı yoktu,
ama, seçim kanununda yapılan değişiklik bu partinin
aleyhinde işleyince, 1965’te 15 milletvekili
çıkaran TİP, 1969’da Millet Meclisi’nde bu kez sadece
2 milletvekiliyle temsil olanağı buldu.

Milli Nizam Partisi'nin kapatılması sonrasında kurulan MSP ilk defa 1973 seçimlerinde aldığı % 11.8'lik oy ile 48 sandalye ile mecliste temsil edilme hakkı kazandı.

SODEP 12 Eylül sonrasında kurulan partiler arasındadır.

DYP ve SODEP 1983 seçimlerine katılamayan partiler arasındadır.

1991 seçimlerinde RP, IDP ve MÇP ittifak ile girdiler.