TÜRK SİYASAL HAYATI

Seçime katılma oranı yüzde 89,3 gibi çok yüksek bir düzeyde gerçekleşti. Seçimi genel beklentilerin aksine DP kazandı. DP oyların yüzde 53,3’ünü, CHP ise yüzde 39,9’unu aldı. İktidarın, devleti kuran ve 27 yıldır işbaşında olan CHP’den, genel oy sonucunda alınması, izleyen yıllarda, DP yanlıları tarafından “Beyaz İhtilal” olarak anıldı.

1946 seçimlerinden Demokrat Parti’nin (DP) iktidara geldiği 1950 seçimlerine kadar süren dönemde partiler arasında zaman zaman anlaşmazlıklar ortaya çıksa da, tek partiden çok partiye geçiş süreci, hem partilerin ılımlı kanatlarının uzlaşma yolunu tercih etmeleri hem de Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün kararlı politikaları sayesinde başarıyla tamamlandı.

Devreye giren İnönü yayınladığı 12 Temmuz Beyannamesi’nde bu tartışmada kimin haklı, kimin haksız olduğunu aramanın yararsız olduğunu belirtti ve muhalefete bazı önemli güvenceler verdi.

16 Şubat 1950’de kabul edilen yeni seçim yasası muhalefetin isteklerinin büyük bölümünü karşıladı. 

CHP tekke ve türbelerin kapatılmasına ilişkin yasa ile çiftçiyi topraklandırma yasasının özel kişilere ait belli bir miktarın üzerindeki toprakların kamulaştırılmasına olanak veren hükümlerini yürürlükten kaldırarak, bu konuların DP tarafından seçim malzemesi olarak kullanılmasını önlemeye çalıştı.

DP’nin seçim kampanyası ağırlıklı olarak tek parti dönemindeki anti-demokratik uygulamaların eleştirisi üzerinde yoğunlaştı.

Mayıs 1954 seçiminde Türkiye’de ilk ve son kez yaşanan bir olay gerçekleşti ve iktidar partisi bir önceki seçime göre hem oy hem de temsil oranını artırdı. DP oylarını yüzde 56,6’ya meclisteki temsil oranını yüzde 93,2’ye yükseltti. CHP’nin oyları yüzde 34,8’e, temsil oranı yüzde 5,7’ye düştü.

I, II ve III'de verilen olaylar yaşanırken, iktidara karşı ses ordu içinden yükselmeye başlamıştır:

"Ordu içinde de on yıllık DP iktidarına karşı alttan alta başlayan hareket bu son protesto gösterileri sırasında kendini açıkça belli etmeye başlamıştı. Özellikle 29 Nisan’daki gösteriler sırasında öğrenci-ordu dayanışması oldukça dikkat çekiciydi."

27 Mayısçılar yaz aylarında ordu içinde geniş bir tasfiye yaptılar. 3 Ağustos’ta kabul edilen 42 sayılı kanunla Bakanlar Kurulu’na, ordu içinde giderek bozulmuş olan hiyerarşiyi düzeltmek üzere, 25 yıllık fiili hizmet süresini doldurmuş olan subayları resen emekliye sevk etme hakkını verdi. Bu yasaya dayanılarak, kısa bir süre içinde, aralarında 235 general ve amiralin de bulunduğu 4.000’in üzerinde subay emekliye ayrıldı.

CHP’nin seçimleri tek başına kazanamaması 27 Mayıs yönetimi için ciddi bir sorun doğurdu. DP’nin mirası üzerinde hak iddia eden AP ve YTP ile CKMP hem toplam oy oranı hem de milletvekili sayısı açısından çoğunluğu elde etmişti. Ama DP’yi iktidardan deviren bir askeri yönetimin, aradan bir buçuk yıl geçtikten sonra, iktidarı, kendi eliyle devirdikleri bu partinin mirasçılarına sorunsuz bir biçimde devretmesi pek beklenemezdi. Bu sebeple, ordu içinde yeni hareketler oluştu.

Bu hükümet döneminde, Talat Aydemir, ilk darbe girişiminden tam 14 ay sonra, 20 Mayıs 1963’te, Harp Okulu ve Zırhlı Eğitim Tank Taburu’nun desteğini arkasına alarak yeni bir darbe girişimi başlattı.

12 Ekim 1969’da yapılan genel seçime 8 siyasal parti katıldı. Türkiye’de çok partili siyasal yaşama geçildikten sonra, 1950’deki seçime 3, 1954, 1957 ve 1961’deki seçimlere 4, 1965’teki seçime de 6 siyasal partinin katıldığı göz önünde bulundurulursa, bu bir rekor anlamına geliyordu. Bir rekor da seçime katılma oranında kırıldı. Çok partili sisteme geçildikten sonra 1965’te yüzde 71,3 ile en alt düzeyine inen seçime katılma oranı, 1969’da yüzde 64,3’e kadar geriledi.

1977 seçimleri 5 Haziran 1977’de gerçekleştirildi. Seçim 1969 ve 1973’te uygulanan barajsız d’Hondt sistemine göre yapıldı.

ANAP, 1983’e göre önemli bir oy kaybına uğramasına karşın, yine de seçimlerden birinci parti olarak çıkmayı başardı ve yürürlükteki seçim kanunu sayesinde mecliste, seçimlerde aldığı oy oranının çok üzerinde bir oranla temsil edilme olanağını elde etti. Oyların yüzde 36,3’ünü alan ANAP milletvekilliklerinin yüzde 64,9’unu kazandı (292 milletvekili). SHP yüzde 24,8’lik oy oranıyla 99, DYP ise yüzde 19,1’lik oy oranıyla 59 milletvekili çıkardı. DSP yüzde 8,5, RP yüzde 7,2, MÇP yüzde 2,9 ve IDP yüzde 0,8 düzeyinde kaldı, seçmenlerin yüzde 0,4’ü de bağımsız adaylara oy verdi.

1957 seçiminde DP’nin oyları  %47,3 (yüzde kırkyedi virgül üç)'dür.

Vatan Cephesi konusunu anlayınız

Geniş yetkilerle donatılan ve çalışmalarını gizli  bir  biçimde  yürütecek  olan  Tahkikat  Komisyonu   ilk  iş  olarak  partilerin  kongre  ve  toplantı  düzenlemelerini,  siyasal  etkinliklerde  bulunmalarını  ve  yeni örgüt kurmalarını yasakladı. Aynı gün alınan bir başka kararla da komisyonun yetki, görev, karar ve çalışmaları hakkında  yayın  yapılmasına  ve  konuyla  ilgili  TBMM  görüşmelerinin  yayınlanmasına da yasak getirildi.

4  Nisan  1949  tarihinde  kurulan,  merkezi  Brüksel’de  bulunan,  amacı  üye  ülkelerin  özgürlük  ve  güvenliklerini  korumak  olan uluslararası örgüt. Türkiye NATO’ya 1952 yılında üye olmuştur.

1977 seçimleri  5  Haziran  1977’de  gerçekleştirildi.  Seçim 1969  ve  1973’te  uygulanan  barajsız d’Hondt sistemine göre yapıldı.

12 Eylül rejimine biçimini veren Anayasa’nın ve  diğer  temel  yasaların  Milli  Güvenlik  Konseyi’nin   (MGK)  istekleri  doğrultusunda  oluşturulmasının  ardından,  “demokrasiye  geçiş  süreci”  söylemiyle  yeni  bir  evreye  geçildi.

2000’de yapılması gereken seçimler erkene alınarak 18 Nisan 1999’de yeniden seçime gidildi. Seçime katılma oranı yüzde 87,1 olurken, seçime katılan parti sayısı 20 gibi rekor bir düzeye ulaştı. Seçimden oylarında büyük bir patlama gerçekleştiren DSP ve MHP galip çıktılar. DSP oyların yüzde 22,2’sini, MHP de yüzde 18,0’ini aldı, ANAP, DYP, FP ve CHP’nin oyları önceki yıllara göre bir hayli düştü. Seçimden sonra DSP, MHP ve ANAP bir araya gelerek yeni hükümeti kurdular, başbakanlığı da DSP genel başkanı Bülent Ecevit üstlendi.

Etkin  parti  sayısı,  partilerin  meclisteki  temsil  oranlarından  yola  çıkarak  etkin  parti  sayısını  hesaplar  ve  parti  sisteminin  niteliği  hakkında   kesin bir fikir verir

Orantısızlık  endeksi  “Gallagher  Endeksi”   olarak bilinir. Bir seçimde partilerin almış  oldukları oy oranları ile sandalyelerin dağılımı  arasındaki  orantısızlığın  derecesini  ölçmek üzere geliştirilmiştir.

Oy Salınımı Endeksi, iki seçim arasında bir bütün olarak partiler arasındaki oy kaymalarının oranını gösterir. Seçime katılan bütün partilerin, karşılaştırılan iki seçimdeki oy oranları birbirinden çıkartılarak net kayıp veya kazançları hesaplanır. Endeks net kayıp veya kazançlardan yola çıkılarak hesaplanır. Dolayısıyla bir seçimde, seçmenlerin, bir önceki seçime göre hangi oranda farklı partilere yöneldiğini net olarak ölçer. İki seçim arasında yüzde 25 olarak hesaplanmışsa bu söz konusu iki seçim arasında toplam düzeyde her dört seçmenden birinin bir önceki seçime göre tercih ettiği partiyi değiştirdiği anlamına gelir.