TÜRK SİYASAL HAYATI

1 Kasım 1922’de TBMM kararıyla Osmanlı padişahlarının öteden beri ellerinde bulundurdukları saltanat ve halifelik makamları birbirinden ayrılmış ve saltanat kaldırılmıştı. Bu kararın ardından meclis, 18 Kasım 1922’de, Şehzade Abdülmecid Efendi’yi halife seçmişti.

Meclis, 18 Kasım 1922’de, Şehzade Abdülmecid Efendi’yi halife seçmişti. Abdülmecid Efendi’nin siyasi yetkilere sahip olmadan elinde bulundurduğu halifeliği 16 ay kadar sürdü ve 3 Mart 1924’te halifelik makamı da kaldırıldı.

20 Nisan 1924’te de yeni anayasa kabul edildi. Anayasada, 1921 anayasasında olduğu gibi, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu belirtilmiş (madde 3) ve egemenliği millet adına kullanma hakkı milletin tek ve gerçek temsilcisi olan TBMM’ye verilmiştir.

Nutuk konusunu anlayınız

Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kuruluşunu okuyunuz

Tek parti dönemi sonunu anlayınız

Kemalist Reformlar konusunu anlayınız. Ayrıca, soruda bu süreçte "olmayan bir değişiklik sorulmaktadır. “1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılmıştır. Doğru şıkta bu tarih 1922 değil "1923" olarak belirtilmiştir. Dikkat ediniz. Ayrıca ders kitabında,

Devletin laikleştirilmesi sürecinde “1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılmış”, 29 Ekim 1923’te cumhuriyet ilân edilmiş, 3 Mart 1924’te halifelik kaldırılmış, 20 Nisan 1924’te yeni anayasa yürürlüğe girmişti. Bu süreç, 11 Nisan 1928’de, Türkiye devletinin dininin İslam olduğu hükmünün anayasadan çıkarılmasıyla ve nihayet 5 Şubat 1937’de laikliğin bir ilke olarak anayasaya girmesiyle tamamlandı. Yine de 3 Mart 1924’te Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılarak yerine Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Reisliği ile Vakıflar Umum Müdürlüğü’nün kurulmuş olması devlet–din işlerinin birbirlerinden tamamen ayrılmadığının; dinin devlet denetimi altına alındığının bir göstergesidir.

Kemalist Reformlar konusunu anlayınız

Kemalist Reformlar konusuna bakınız

Kemalist Reformlar konusunu okuyunuz

Mustafa Kemal Paşa seçimden sonra kuracağı Halk Fırkası’nın dayandığı anlayışı 16-17 Ocak 1923’te İzmit’te İstanbul basınının temsilcileriyle yaptığı görüşme sırasında açıkça ifade etmiştir.19 Ocak’ta İzmit’te halkla doğrudan yaptığı görüşmede, ülkedeki sınıfları tek tek ele alarak Halk Fırkası’nın kuruluşuna temel oluşturan bu anlayışı daha ayrıntılı olarak ifade et­miştir.

Mustafa Kemal Paşa, 8 Nisan 1923’te de, Halk Fırkası’nın, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin (A-RMHC) bir fırkaya dö­nüştürülmesi yoluyla kurulacağını açıkladı ve par­tinin ilkelerini oluşturan Dokuz Umde bildirisi yayınlandı. Dokuz Umde bildirisi, Halk Fırkası'nın parti programıdır.

Mustafa Kemal Paşa 22 Eylül 1923’te Wie­ner Neue Freie Presse muhabirine bir demeç ve­rerek cumhuriyet kelimesini ilk defa kamuoyu önünde açıkça dile getirdi. Bu demecinde, 1921 Anayasası’nın ilk iki maddesini hatırlattıktan son­ra “bu iki maddeyi bir kelimede hulâsa etmek ka­bildir: "Cumhuriyet” diyerek cumhuriyetin resmen ilânı sürecini başlattı.

Anayasanın birinci maddesinde yapılan değişik­likle Türkiye devletinin yönetim biçiminin cumhu­riyet olduğu vurgulandı. İkinci maddede yapılan değişiklikteyse Türkiye devletinin dininin İslam, resmi dilinin Türkçe olduğu belirtildi.

Yedin­ci maddede meclisin yürütme erkini kendi seçtiği cumhurbaşkanı ve onun atayacağı bir bakan­lar kurulu eliyle kullanacağının belirtilmesi, yeni sistemde, 1921 anayasasındaki katı güçler birliği ilkesinin belli ölçüde yumuşatıldığının göstergesi­dir.

Anayasada, yargı bağımsızlığının en önemli göstergelerinden biri olan hâkim güvencesi tam değildir. Örneğin 55. maddede hâkimlerin kanun­da gösterilen usul ve hallerde azledilebilecekleri, 56. maddede de hâkimlerin hukuki statü ve özlük haklarının kanunla düzeltilebileceği belirtilmekte­dir. Bu durum, hükümetin, siyasi mülahazalarla ve çoğunluğunu elinde bulundurduğu yasama organı kanalıyla yargıya müdahale edebilmesinin önünü açmıştır.

Döneme damgasını vuran Takrir-i Sükûn Ka­nunu 4 yıl boyunca yürürlükte kalacak, ihtiyaç kal­mayınca 1929’da yürürlükten kalkacaktır.

Şark İstiklal Mahkemesi 7 Haziran’da bir ara karar alarak tutum ve yazılarıyla ayaklanmayı do­laylı olarak kışkırttıkları gerekçesiyle ülkenin önde gelen bazı gazetecileri hakkında  tutuklama kararı aldı ve tutuklanan gazeteciler davalarının görülmesi için Elazığ’a gönderildiler. Dava sürer­ken, tutuklu gazeteciler Cumhurbaşkanı Musta­fa Kemal Paşa’ya telgraf çekerek aflarını istediler. Mustafa Kemal Paşa da mahkeme başkanlığına bir telgraf göndererek alınacak kararda, cumhuriye­te ve rejime bağlılıklarını ve yazdıkları yazılardan dolayı pişmanlıklarını belirtip af dileyen gazeteci­lerin bu davranışlarının dikkate alınmasının uygun olacağı yolunda görüş belirtti. Sonuçta, Mahkeme Eylül ayı ortalarında gazetecilerin beraatına karar verdi.

1927 seçimlerinden hemen sonra 15–20 Ekim 1927 tarihleri arasında Cumhuriyet Halk Fırkası İkinci Büyük Kurultayı Ankara’da toplandı. Kurultayda Mustafa Kemal Paşa milli mücadele dönemiyle cumhuriyetin ilk yıllarını ay­rıntılı olarak değerlendiren uzun bir söylev verdi. Mustafa Kemal Paşa, uzun zaman üzerinde çalışa­rak hazırladığı bu ünlü nutkunu, günde ortalama 6 saatin üzerinde kürsüde kalmak suretiyle, 6 gün­de ve toplam 36,5 saatte tamamladı. Okunduktan sonra kitap olarak basılan ve yabancı dillere de çev­rilen bu Nutuk o günden bu yana Türkiye’nin si­yasal tarihinin en önemli belgelerinden biri olarak kabul edilir.