TÜRK SİYASAL HAYATI - Deneme Sınavı - 4

Takrir-i Sükûn Kanunu Şeyh Sait İsyanının patlak vermesinden sonra çıkarılmıştır. Takrir-i Sükûn Kanunu 13 Şubat 1925’te başlayan Şeyh Sait İsyanını bastırmak için 4 Mart 1925’te kabul
edilen kanun hükümete olağanüstü bazı tedbirler alma yetkisi vermekteydi. Kanunla hükümete toplumsal düzeni bozduğu düşünülen kurumları ve basın-yayın organlarını mahkeme kararına ihtiyaç duymadan kapatma yetkisi tanınmıştır. Ayrıca aynı konuda suç işlediği düşünülen kişilerin İstiklal Mahkemelerine gönderilmesi de kanunun içerdiği düzenlemeler arasındadır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Atatürk'ün vefatı üzerine Cumhurbaşkanı olabilecek adayların isimleri kamuoyunda tartışılmaya başlanmıştır. Adaylar, Mustafa Kemal hükümetlerinin son başbakanı Celal Bayar, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve uzun süreler başbakanlık yapan  İsmet İnönü’dür. Fevzi Çakmak, aday olmayı düşünmediğini ve ordunun başında kalmayı tercih ettiğini açıklayınca adaylar ikiye inmiş ve İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

Marshall Planı; ABD Dışişleri Bakanı George Marshall tarafından önerildiği için onun adıyla anılmıştır. Plan 1948-1951 yılları arasında Batı dünyası ile hareket etmeyi tercih etmiş bazı ülkelere ekonomik ve malî destek verilmesini kapsar. Türkiye, iki kutuplu dünya düzeninde sosyalist bloğun başat aktörü olan SSCB’yle sınır komşusu olması nedeniyle “komünizm tehdidi”nin bertaraf edilmesi için bu yardımdan yararlandırılmıştır. İlk olarak Tek Parti iktidarında başlayan yardımlar bunu takip eden DP döneminde de sürmüştür. Diğer seçenekler Türkiye'nin NATO üyeliğinden sonra başlamıştır. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Darbeden sonra başta Celal Bayar ve Adnan Menderes olmak üzere hükümet üyeleri ve DP yöneticileri tutuklanmıştır. Ayrıca Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun ve kuvvet komutanlarının yanı sıra üst rütbeli pek çok subay da bu süreçte tutuklanır veya görevden alınır. Bu dönemde orduda görev yapan 260 generalden 235’inin yanı sıra 5000’e yakın subay emekliye sevk edilmiştir. Darbeden kısa bir süre önce emekli olan eski Kara Kuvvetleri Komutanı Cemal  Gürsel, darbeden gerçekleştikten sonra haberi olmasına rağmen sürecin kendi liderliğinde gerçekleştiğinin duyurulmasını kabul etmiştir. Gürsel, darbenin ertesi günü Millî Birlik Komitesi Başkanı sıfatıyla devlet başkanlığını üstlenmiştir. Milli Güvenlik Konseyi 12 Eylül darbesinden sonra oluşmuştur. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Kamuoyunda daha çok silahlı kuvvetler içindeki askerlerin terfi ve tayinlerini görüşme göreviyle bilinen YAŞ, Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren farklı adlarla faaliyetini sürdürse de bugünkü yapısını 1971 muhtırasından kısa bir süre sonra çıkarılan “Yüksek Askerî Şuranın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun”la kazanmıştır. 2017 Anayasa değişikliklerine kadar tüm muvazzaf orgeneral ve oramirallerin üye olduğu YAŞ’ın yapısında bu tarihte önemli değişikliğe gidilmiş ve askerlerin sayısının azaltılması, sivillerin ise artırılması
yoluna gidilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Din ve devlet arasındaki ilişki tek yönlü değildir. Aksine karşılıklıdır. Hem devletin din üzerinde hem de dinin devlet üzerinde iktidar tesis etme çabası içinde olmasına sıkça rastlanır. İkincisi, din ve devlet arasındaki ilişki durağan değildir. Değişime tabidir. Tarihin değişim yasalarından din-devlet ilişkileri de nasibini alır. Üçüncüsü, din ve devlet ilişkisinde çoğu zaman aynı anda birden fazla aktörün birbirinden farklı ve çatışan eğilim ve taleplerinin karmaşık yapısı belirleyicidir. Bununla ilişkili bir biçimde muhtelif toplumsal aktörler, din ve devlet ilişkisine benzer anlamlar yüklemezler. Dördüncüsü, her toplumda din ve devlet ilişkisi farklı seyirler izleyebilir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Türkiye’deki laiklik tipi genellikle Fransa’dakine benzetilir. Türkiye’de de, dinsel semboller ve modeller kamusal alanın dışında bırakılmak istenmiştir. Din uzunca bir süre bireyin özel alanına münhasır bir inanış muamelesi görmüştür. Tek-parti dönemi reformları ağırlıkla dinin devlet üzerindeki tasarruflarından vazgeçmesi için yürürlüğe konmuştur. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Osmanlı Devleti'nde Din adamları kendi aralarında İslam dininin bekçisi, koruyucusu hatta halifesi oldukları inancına sahip olmakla birlikte, gerçekte İslam dini ile ilgili meselelerde tek başına yetkili bir toplumsal grup değildi. Devlet bu yetkinin esas sahibiydi. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Osmanlı Devleti'nde 1840’da Ceza Kanunnâme-i Humayunu çıkarılmış, 1858’de şeriat mahkemelerinin cezaî davalara bakma yetkisi ortadan kalkmıştır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Mustafa Sabri Efendi Milli Mücadele hareketini gayrimeşru gören fetvaları yayınlanmıştır. Ankara Mütfüsü Mehmet Rifat Efendi (Rıfat Börekçi), Bursa Müftüsü Hacı Ahmet Efendi, İnegöl Müftüsü Fehmi Efendi ve Gemlik Müftüsü Ahmet Vasfi Efendi İstanbul'un fetvalarına karşı Ankara fetvasını yayınlayan isimlerdir. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

1 Kasım 1922 tarihinde Saltanat’ın ilga edilmesi devleti, hukuk sistemini ve eğitim sistemini sekülerleştirmeye yönelik Cumhuriyet dönemi reformlarının habercisidir. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin ilân edilmesi de din-devlet ilişkilerinin uğrayacağı radikal dönüşümün bir başka habercisidir. Ancak din-devlet ilişkileri bakımından asıl kritik hamle kuşkusuz 3 Mart 1924’te alınan bir dizi kararda karşımıza çıkar. Bu tarih öncelikle halifeliğin ilga edilmesi bakımından kritik bir önemdedir. İkincisi eğitim birliğini sağlamak üzere Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılmış ve akabinde medreseler de kapatılmıştır. Dahası şeyhülislamlık makamı ve Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılmış yerlerine Diyanet İşleri Reisliği ve Evkaf Umum Müdürlüğü kurulmuştur. Bugünkü adları ile Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kurumları din işlerini ve vakıfların yönetimini başbakanlığa bağlı olarak yürütmek işlevini üstlenmişlerdir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Toplumsal hayatın sekülerleştirilmesi amacına yönelik adımlar içinde en çok dikkat çekeni Kasım 1925’te tekke, zaviye ve türbelerin kapatılmasıydı. 1932 yılında ezanın Türkçeleştirilmesini de toplumsal hayatın sekülerleştirilmesine yönelik bir adımdı. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

CHP, 1947'de yaptığı 7. Kurultayı'ndan sonra bir dizi adım atmıştır.  Bu doğrultuda imam-hatip kurslarının yeniden faaliyete geçtiğini, türbelerin yeniden ziyarete açıldığını, hacca gideceklere ilk defa döviz müsaadesi verildiğini ve vizelerin uzatıldığını ve Ankara Üniversitesi’ne bağlı bir İlahiyat Fakültesi’nin açıldığını söyleyebiliriz. İlkokul müfredatında ise  zorunlu değil isteğe bağlı din dersleri konulmuştur. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Demokrat Parti, iktidara geldiği ilk aylarda ivedilikle ezanın Türkçe okunması uygulamasından vazgeçmiştir. Ezan 14 Haziran 1950’den itibaren tekrar Arapça okunmaya başlanmıştır. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

1961 Anayasası’nda laiklik konusuna ve devrimlerin korunmasına özel bir önem atfedilmiştir. Anayasa Mahkemesi de ilk kez bu anayasa ile oluşturulmuştur. Anayasa'nın 19. maddesinde şöyle denilmektedir.  "Herkes inanç özgürlüğüne sahiptir, ibadet ve törenler, kamu düzenine, genel ahlâka ve bu amaçla çıkarılmış yasalara uygun olmak koşuluyla serbesttir, kimse bunlara katılmaya, inançlarını açıklamaya zorlanamaz; din eğitimi ve öğretimi, bu yönde istekte bulunanlara sunulur, antilaik ereklerle ya da çıkar sağlamak için din sömürüsü yasaktır, buna aykırı davranan gerçek ve tüzel kişiler hakkında yaptırım uygulanır; siyasi partiler Anayasa Mahkemesince temelli kapatılır." Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti'nde devletin, hukukun ve eğitimin sekülerleştirilmesi yönündeki en büyük hamlelerden biri, Anayasa'daki "Türkiye Devleti'nin dini din-i İslamdır" ibaresinin 1928 yılında yapılan bir düzenlemeyle Anayasa'dan çıkartılmasıdır.

1947 yılındaki 7. CHP Kongresi'nden sonra, "dinin ihmal edilmiş bir toplumsal pekiştirici" olduğuna dair karardan sonraki uygulamalar;

-İmam-hatip kurslarının yeniden faaliyete geçmesi

-Türbelerin tekrar ziyarete açılması

-İlkokul müfredatında isteğe bağlı din derslerinin konulması

-Ankara Üniversitesi'ne bağlı ilahiyat fakültesinin açılması

-Hacca gidecek olanlara döviz müsaadesinin verilmesi ve vize uzatımıdır. 

"B" şıkkı bu gelişmelerden biri değildir.

1948 yılında kurulan Millet Partisi, dini siyasete alet ettiği gerekçesiyle 1954 yılında kapatılmıştır.

2002 yılından sonra din-devlet ilişkileri kapsamında en temel değişiklikler, başörtüsü meselesinin halledilmesi ve imam-hatip lisesi mezunlarının önündeki engellerin kaldırılmasıdır.

15 Temmuz 2016 günü bir darbe ile siyasal iktidarı ele geçirme teşebbüsünde bulunan FETÖ, Fethullah Gülen'in liderliğinde 1960'lı yıllardan itibaren yıllardan itibaren yürüttüğü faaliyetlerle küresel bir aktör halini almıştır.