TÜRK SİYASAL HAYATI - Deneme Sınavı - 7

1987 seçimlerinde oyların yüzde 36,3’ünü alan ANAP milletvekilliklerinin yüzde 64,9’unu kazandı (292 milletvekili). SHP yüzde 24,8’lik oy oranıyla 99, DYP ise yüzde 19,1’lik oy oranıyla 59 milletvekili çıkardı. DSP yüzde 8,5, RP yüzde 7,2, MÇP yüzde 2,9 ve IDP yüzde 0,8 düzeyinde kaldı, seçmenlerin yüzde 0,4’ü de bağımsız adaylara oy verdi. Doğru cevap A'dır.

İnsanlık tarihinde anayasal nitelikte düzenlemeler eski tarihlere gitmekle birlikte, liberal anayasacılık hareketi denildiğinde 18. yüzyılda, temel hak ve özgürlükler ile devletin temel düzenine ilişkin kuralları, bağlayıcı yazılı bir belgede toplama amacı güden hareketler anlaşılır. Bu doğrultuda, 1787 tarihli Amerika Birleşik Devletleri Anayasası ilk yazılı anayasa olarak kabul edilir. Bu tarihten itibaren Batı dünyası anayasacılık hareketlerine sahne olmuştur. Osmanlı Devleti’nin de bu hareketlerden etkilendiği görülmektedir.

Islahat Fermanı ise 1856 yılında yapılan Paris Konferansı öncesinde bazı Avrupa Devletlerinin baskısıyla ilan edilmiştir. Temel hükümleri Sadrazam Ali Paşa ile İstanbul’daki İngiliz ve Fransız elçileri arasında kararlaştırılan belgenin asıl amacı Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında tam bir eşitlik sağlanmasıdır.

Kanun-i Esasi’ye göre, ülkesiyle bölünmez bütün olan Osmanlı Devleti’nin resmi dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur. Saltanat ve hilafet hakkının Osmanoğulları soyuna ait olduğu devletin dini İslam’dır. Yürütme organı padişah ve Heyet-i Vükelâ’dan (Bakanlar Kurulu) oluşur. Padişah, yürütmenin başı olduğu gibi, Heyet-i Vükelâ başkan ve üyelerini (sadrazam, şeyhülislam ve vekiller) kendisi seçer, atar ve görevden alabilir. Padişah’ın siyasi, hukuki, cezai sorumluluğu bulunmadığı gibi, parlamentodan güvenoyu alması gerekli olmayan Heyet-i Vükelâ’nın da yasama organına karşı siyasi sorumluluğu bulunmamaktadır.

14 Şubat 1878’de Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi) gerekçe gösterilerek II. Abdülhamit tarafından tatil edilmiştir. Padişahın, bir daha toplantı çağrısında bulunması için ise 30 yıl beklemek gerekmiştir. Böylece, padişahın tek taraflı iradesiyle
Kanun-i Esasi askıya alınmış ve tam bir mutlakıyete geri dönülmüştür.

1876 Anayasasının 21 maddesi değiştirilmiş, bir maddesi kaldırılmış, üç tane de yeni madde eklenmiştir. Ancak, bu değişiklikler Anayasanın temel yapısını değiştirecek kadar
önemli konularda olduğu için adeta yeni bir Anayasa yapıldığı kabul edilebilir. 1876’da padişahın tek taraflı iradesi söz konusu olduğu halde, 1909 değişikliği milletin temsilcileri tarafından yapılmış,

1921 Anayasasının en dikkat çekici özelliklerinden biri, Osmanlı Devleti resmen son bulmadığı halde, onunla aynı topraklar üzerinde bir Türkiye Devleti’nden bahsetmesi ve bu devletin Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunduğunu bildirmesidir.

Kurucu Meclis, anayasa tasarısı hazırlanması için kendi arasından 20 kişilik bir Anayasa Komisyonu belirlemiştir. Bu Komisyon ise tasarısını hazırlarken, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi ile Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden öğretim üyelerine hazırlatılmıştır.

1961 Anayasası 157 madde ve 22 geçici maddenin yanı sıra bir de başlangıç bölümü içeren oldukça kapsamlı ve ayrıntılı bir metindir.

1961 Anayasasının, önceki anayasalardan önemli bir farkı egemenliğin kullanımını tek bir organa değil, birden çok organa ait yetki ve görev olarak kabul etmesidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, sadece yasama yetkisini kullanmaktadır ve artık Millet Meclisi (450 üye) ile Cumhuriyet Senatosu (150 üye) adı verilen iki kanattan oluşmaktadır.

Mustafa Kemal Paşa, nihayet, 8 Nisan 1923’te de, Halk Fırkası’nın, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin (A-RMHC) bir fırkaya dö­nüştürülmesi yoluyla kurulacağını açıkladı ve par­tinin ilkelerini oluşturan Dokuz Umde bildirisi yayınlandı.

Tek parti döneminin son yıllarında CHP içinde alttan alta gelişen muhalefet, Çiftçiyi Topraklan­dırma Kanunu’yla (ÇTK) ilgili meclis görüşmeleri sırasında açığa çıktı ve hızla gelişen olaylar Demok­rat Parti’nin kurulmasıyla sonuçlandı. Meclis’te ilk kez 14 Mayıs 1945’te ele alınan yasada, esas olarak, toprağı olmayan veya yetme­yen çiftçi ailelerine, geçimlerine yetecek kadar top­rak verilmesi öngörülüyordu. Özel kişilere ait toprakların, ta­rıma elverişli toprakların geniş olduğu bölgelerde 5.000 dekarından çoğu, dar olduğu bölgelerde ise 2.000 dekardan çoğu kamulaştırılacaktı. CHP içindeki büyük toprak sahibi milletvekilleri yasa tasarısının bu maddesine şiddetle karşı çıktılar.

Kasım 1922’de TBMM kararıyla Osmanlı padişahlarının öteden beri ellerinde bulundurdukları saltanat ve halifelik makamları birbirinden ayrılmış ve saltanat kaldırılmıştı. Bu kararın ardından meclis, 18 Kasım 1922’de, Şehzade Abdülmecid
Efendi’yi halife seçmişti. Abdülmecid Efendi’nin siyasi yetkilere sahip olmadan elinde bulundurduğu halifeliği 16 ay kadar sürdü ve 3 Mart 1924’te halifelik makamı da kaldırıldı.

3 Mart görüşmeleri sırasında meclis konuyla ilgili iki kanun daha kabul etti. Bunlardan birincisi ile Şeriye ve Evkaf Vekâleti kaldırılıp yerine Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Reisliği ile Vakıflar Umum Müdürlüğü örgütleri kuruldu. Kabul edilen ikinci yasa ise “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” idi. Ülkede eğitim ve öğretim birliğini sağlamak amacıyla çıkartılan bu yasayla bütün okullar Maarif Vekâleti’ne bağlandı. Maarif Vekâleti de kısa bir süre sonra bütün medreseleri kapattı.

4 Mart’ta 23 red, 1 çekimsere karşılık 153 oyla meclisten güvenoyu alan
hükümet, aynı gün Takrir-i Sükûn Kanunu’nu çıkarttı. İki yıl yürürlükte kalmak üzere çıkartılan bu yasa hükümete olağanüstü hal yetkileri tanıyordu. Hükümet, bu yasayla, huzur ve sükûnu bozmaya yönelik her türlü girişim, örgüt ve yayını yasaklama yetkileriyle donatıldı.

Kongre sonrasında yayınlanan genel başkanlık bildirisinde de partinin cumhuriyetçi, laik, halkçı ve milliyetçi bir cemiyet olduğu belirtildi. Böylece 1923 Nizamnamesinde yer alan halkçılık ve milliyetçilik ilkelerine 1927’de cumhuriyetçilik ve laiklik ilkeleri de eklenmiş oldu. Partinin öteki iki ilkesi devletçilik ve inkılâpçılık ise 1931’de benimsenen parti programında yer alacaktır.

1924 sonu ile 1925 başı arasındaki üç buçuk aylık Fethi Okyar hükümeti dönemi dışında, cumhuriyetin ilanından beri başbakanlık görevini yürütmekte olan İsmet İnönü, 1937 sonbaharında, Cumhurbaşkanı Atatürk ile anlaşmazlığa düştü. Anlaşmazlık iyice açığa çıkınca 20 Eylül 1937’de İnönü başbakanlıktan izinli olarak ayrıldı ve bu görevi Celal Bayar vekâleten üstlendi. Çok geçmeden 25 Ekim 1937’de İnönü resmen istifa etti ve görev asaleten Celal Bayar’a geçti.

Dörtlü Takrir: Takrir sözcüğü burada önerge anlamında kullanılmıştır. 7 Haziran 1945’de CHP’li Celâl Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan tarafından CHP Meclis Grubu’na verilen önergedir. Dört kişi verdiği için Dörtlü Takrir diye anılır.

Devletin laikleştirilmesi sürecinde 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılmış, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilân edilmiş, 3 Mart 1924’te halifelik kaldırılmış, 20 Nisan 1924’te yeni anayasa yürürlüğe girmişti.  İsviçre’den alınan Medeni Kanunla kişiler, aile, miras ve eşya hukuku alanlarında geçerli olan dine dayalı hukuk kuralları, yerini laik ve çağdaş hukuk kurallarına terk etti. Yine İsviçre’den alınan Borçlar Kanunuyla bu alan da laikleştirildi. Bu durumda maddelerin tümünde verilenler laikleşme hareketi olarak görülebilir.

Dörtlü Takrir’i imzalayan ve ardından yaşanan hızlı gelişmeler sonucunda kendilerini CHP dışında bulan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi (DP) kurdular.