TÜRK SİYASAL HAYATI - Deneme Sınavı - 6

Savaş döneminde devletin gelirlerini artırabilmek için ekonomik alanda da birçok kararlar alındı. Bunların başlıcaları Milli Korunma Kanunu, Toprak Mahsulleri Kanunu ve Varlık Vergisi’dir.  Deniz Ticaret Kanunu 13 Mayıs 1929’da savaştan 10 yıl kadar önce kabul edilmiştir.

19 Şubat 1932’de, Türk Ocakları’nın yerini, doğrudan CHF’ye bağlı olarak çalışan ve giderleri hem devlet hem de CHF tarafından karşılanan halkevleri aldı.

14 Mayıs 1950’de yapılan seçime CHP ve DP ülke genelinde seçime katılırken, Millet Partisi (MP) sadece 22 ilde aday gösterdi. Milli Kalkınma Partisi (MKP) ise seçime sadece İstanbul’da katıldı. Seçime katılma oranı yüzde 89,3 gibi çok yüksek
bir düzeyde gerçekleşti. Seçimi genel beklentilerin aksine DP kazandı. DP oyların yüzde 53,3’ünü, CHP ise yüzde 39,9’unu alırken, yürürlükteki çoğunluk
sistemi yüzünden DP 408, CHP ise sadece 69 milletvekilliği kazandı. Meclisteki milletvekili sayısının dağılımı seçim sistemine bağlı olarak, partilerin aldıkları oy oranlarıyla uyumsuzdu. Öte yandan MP seçimde, yüzde 3,1’lik oy oranıyla sadece
1 milletvekilliği kazandı; MKP hiçbir varlık gösteremedi; 9 milletvekilliği de bağımsızlara gitti. İktidarın, devleti kuran ve 27 yıldır işbaşında olan
CHP’den, genel oy sonucunda alınması, izleyen yıllarda, DP yanlıları tarafından “Beyaz İhtilal” olarak anıldı.

1954 seçimlerinden sonra Adnan Menderes TBMM’deki
çoğunluğuna dayanarak yeniden hükümet kurdu.
Ancak kısa bir süre sonra parti içinde partinin
ekonomik politikaları ve muhalefete karşı izlenen
tutum nedeniyle, yeni bir muhalefet baş gösterdi.
12 Ekim 1955’te 9 milletvekili partiden ihraç
edildi, 10 milletvekili de istifa etti. Partiden kopan
19 milletvekili 20 Aralık 1955’te Hürriyet Partisi
(HP) adıyla yeni bir parti kurdu.

CHP’nin 14. Kurultayı,
12 Ocak 1959’da Ankara’da topladı. Kurultay,
partinin daha önce ortaya atıp savunduğu görüş
ve hedefleri bir anayasa görünümü altında sistemli
bir bütün olarak bir araya getiren “İlk Hedefler
Beyannamesi”ni kabul etti. Bu bildiriye göre partinin
temel hedefleri şunlardı:
• Anti-demokratik kanunların kaldırılması;
• Anayasanın, halk egemenliği, hukuk devleti,
sosyal adalet ve güvenlik esaslarına göre
değiştirilmesi;
• Bütün hak ve özgürlüklerin güvence altına
alınması;
• Devlet başkanının tarafsızlığının sağlanması;
• Yasamanın yürütme üzerindeki denetiminin
etkin bir biçimde sağlanması;
• Bütün idari tasarruflara yargı denetimi getirilmesi;
• Sosyal adaletsizlik ve dengesizliğin giderilmesi;
• Yasaların Anayasaya uygunluğunun denetlenmesi
için Anayasa Mahkemesi, yasa yapımında
uyum ve dengenin sağlanması için
İkinci Meclis, yargıç güvencesinin sağlanması
için Yüksek Hukuk Şurası’nın kurulması.

Seçime ikisi eski (CHP ve
CKMP), ikisi de yeni kurulmuş olan (AP ve YTP)
dört parti katıldı. Seçimlerden önce, asıl merak
konusu olan 27 Mayıs’taki askeri müdahalenin ardından
CHP’nin nasıl bir sonuç alacağı ve DP’nin
asıl mirasçısının kim olacağıydı. Milletvekili seçimine
katılma oranı yüzde 81,0 düzeyinde gerçekleşirken,
seçimlerin kesin bir galibinin olmadığı
görüldü. CHP yüzde 36,7’lik bir oy oranıyla 173
milletvekili çıkarırken, AP yüzde 34,8 oranında oy
alarak 158 milletvekilliği kazandı. Oyların yüzde
14,0’ünü alan CKMP 54, yüzde 13,7’sini alan YTP
ise 65 milletvekili çıkardı.

1964 yazında Ragıp Gümüşpala’nın ölümü
üzerine boşalan AP Genel Başkanlığı’na 27 Kasım
1964’te toplanan parti kongresinde Süleyman Demirel
seçildi.

1969 seçimlerinde, AP, 1965’e göre oy kaybına uğramasına karşın,
yine de seçimden zaferle çıktı. Yüzde 46,5’lik
oy oranıyla 256 milletvekili çıkaran AP, Millet
Meclisi’nde bir kez daha tek başına çoğunluğu sağladı.
CHP’nin oyları da, AP’ninki gibi, 1965’teki
düzeyin gerisindeydi. Bir başka deyişle, CHP’nin
oyları, çok partili siyasal yaşama geçildikten sonra
en alt düzeye inmişti. Ana muhalefet partisi, yüzde
27,3’lük oy oranıyla 143 milletvekilliği kazandı.
Öteki küçük partilere gelince: Ortanın solu
hareketine karşı çıkarak CHP’den kopanların kurduğu
Güven Partisi, yüzde 6,6’lık oy oranıyla 15
milletvekili çıkardı ve AP ve CHP’den sonra, tartışmasız,
üçüncü parti olduğunu gösterdi. Oyların
yüzde 3,2’sini alan Millet Partisi 6 milletvekilliği
kazanırken, Milliyetçi Hareket Partisi yüzde 3,0
ile sadece 1, buna karşılık daha az oy alan Türkiye
Birlik Partisi yüzde 2,8 ile 8, Yeni Türkiye Partisi
de yüzde 2,2 ile 6 milletvekili çıkardı. Türkiye İşçi
Partisi (TİP) ise 1965’teki yüzde 3,0’lük oy oranını
hemen hemen tutturarak oyların yüzde 2,8’ini
kazandı. Partinin çok önemli bir oy kaybı yoktu,
ama, seçim kanununda yapılan değişiklik bu partinin
aleyhinde işleyince, 1965’te 15 milletvekili
çıkaran TİP, 1969’da Millet Meclisi’nde bu kez sadece
2 milletvekiliyle temsil olanağı buldu.

Milli Nizam Partisi'nin kapatılması sonrasında kurulan MSP ilk defa 1973 seçimlerinde aldığı % 11.8'lik oy ile 48 sandalye ile mecliste temsil edilme hakkı kazandı.

SODEP 12 Eylül sonrasında kurulan partiler arasındadır.

DYP ve SODEP 1983 seçimlerine katılamayan partiler arasındadır.

1991 seçimlerinde RP, IDP ve MÇP ittifak ile girdiler.

Osmanlı İmparatorluğu tarihinde anayasal nitelikte
ilk belge 1808 tarihli Sened-i İttifak olarak kabul
edilir. Bir giriş, yedi şart (madde) ve bir zeyl’den
(ek) oluşan bu belge, Sadrazam Alemdar Mustafa
Paşa’nın âyanları davet ettiği bir toplantıda, bu toplantıya
katılanların/temsilci gönderenlerin bazıları
tarafından imzalandıktan sonra, padişah II. Mahmut
tarafından da imzalanmıştır.

Islahat Fermanı, 1856 yılında yapılan Paris Konferansı öncesinde bazı Avrupa Devletlerinin baskısıyla ilan edilmiştir.

İlk Anayasa 23 Aralık  1876'da ilan edilmiştir.

1909 değişiklikleri ile padişahın mutlak veto yetkisi geciktirici vetoya dönüştürülmüştür.

20 Ocak 1921’de BMM tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 23 madde ve bir de madde-i münferideden (ayrık maddeden) oluşan kısa çerçeve anayasa niteliğinde bir belgedir. Yeni bir anayasa yapıldığı halde, Kanun-i Esasi’nin bu anayasa ile çelişmeyen hükümlerinin yürürlükte olduğu kabul edilmiş, böylece iki anayasalı bir dönem başlamıştır.

Soruda sıralananlardan her biri 1924 Anayasası için doğrudur.

1924 Anayasası ilk halinde devletin dini olarak
İslam dinini belirtmişse de, 1928 yılında yapılan
değişiklikle bu madde Anayasa metninden çıkartılmıştır.
1937 yılında yapılan değişiklikle de devletin
laik yapısı anayasa hükmü haline getirilmiştir.
Tek partinin altı ilkesinin (cumhuriyetçilik, milliyetçilik,
halkçılık, devletçilik, laiklik, inkılapçılık)
devletin nitelikleri olarak anayasallaştırıldığı bu
değişiklik, parti-devlet bütünlüğünün önemli bir
göstergesidir.

1961 Anayasanın en önemli yeniliklerinden biri de kanunların anayasaya
uygunluğunu denetlemekle görevli Anayasa Mahkemesinin kurulmasıdır. 15 asıl 5 yedek üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi üyeleri, Yargıtay, Danıştay gibi yüksek mahkeme yargıçları tarafından kendi üyeleri arasından ve cumhurbaşkanı ile
TBMM tarafından seçilmekteydi.