TÜRK SİYASAL HAYATI - Deneme Sınavı - 2

Osmanlı İmparatorluğu tarihinde anayasal nitelikte ilk belge 1808 tarihli Sened-i İttifak olarak kabul edilir. Bir giriş, yedi şart (madde) ve bir zeyl’den (ek) oluşan bu belge, Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa’nın âyanları davet ettiği bir toplantıda, bu toplantıya katılanların/temsilci gönderenlerin bazıları tarafından imzalandıktan sonra, padişah II. Mahmut tarafından da imzalanmıştır.

1909 değişikliklerinde devletin monarşik ve teokratik yapısı korunurken, padişahın gerçekten sınırlanması yönünde adımlar atılmıştır. Artık en önemli kurum Meclis-i Mebusan’dır. Padişah Meclis-i Umumi önünde anayasaya bağlılık yemini etme yükümlülüğü altına girmiş ve ödenekleri yasaya bağlanmıştır. Meclis-i Mebusan’ın birinci ve ikinci başkanları padişah tarafından değil, bizzat meclis tarafından seçilecektir. Gerek Ayan Meclisi, gerekse Mebusan Meclisi kasım ayı başında padişahın herhangi bir daveti olmaksızın kendiliğinden toplanabilecektir. Yasa yapım süreci de tamamen değişmiştir. Meclis-i Mebusan padişah izni olmaksızın her konuda teklif verebilir hale gelmiştir. Teklif üzerine padişah oluru verilmesi ve teklifin Şuray-ı Devlette tasarı haline gelmesi usulü tamamen kaldırılmıştır. Son olarak, padişahın mutlak veto yetkisi geciktirici vetoya dönüştürülmüştür. Doğru cevap D'dir.

1921 Anayasasının en uzun bölümü 14 madde ile yerel yönetimlerin düzenlenmesine ilişkindir. Vilayet (İl), Kaza (İlçe) ve Nahiye (Bucak) biçiminde bir örgütlenmeyi öngören bu anayasa yerinden yönetim ilkesine ağırlık vermiş, illere ve bucaklara özerklik tanımasıyla dikkat çekmiştir. Ancak, Anayasanın öngördüğü yerinden yönetim kurumları ve mekanizmaları uygulamada işlerlik kazanmamıştır. Doğru cevap A'dır.

1961 anayasası devlet karşısında bireyi ön planda tutan bir anayasa özelliği ile ön plana çıkmıştır. Temel hak listesi bakımından evrensel standartları yakalamış olan Anayasanın, temel hak ve özgürlüklerin korunması yönünden de özgürlükçü bir yaklaşım benimsediği kabul edilmektedir. 1961 Anayasasının önceki anayasalardan en önemli farkı egemenliğin kullanımını tek bir organa değil, birden çok organa ait yetki ve görev olarak kabul etmesidir. Doğru cevap B'dir.

“Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.” Anayasanın 8. maddesinde yer alan bu düzenlemenin uygulanması etkili bir anayasa yargısını gerekli kılar. Nitekim 1961 Anayasanın en önemli yeniliklerinden biri de kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemekle görevli Anayasa Mahkemesinin kurulmasıdır. Doğru cevap E'dir.

1961 Anayasasının, önceki anayasalardan önemli bir farkı egemenliğin kullanımını tek bir organa değil, birden çok organa ait yetki ve görev olarak kabul etmesidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, sadece yasama yetkisini kullanmaktadır ve artık Millet Meclisi (450 üye) ile Cumhuriyet Senatosu (150 üye) adı verilen iki kanattan oluşmaktadır. Her iki meclis de genel oy ile aynı seçmen topluluğu tarafından seçilmekle birlikte, Millet Meclisi üyeleri için 30 yaş üstü okur-yazar olmak yeterli görülürken, senato için 40 yaş ve yükseköğrenim görme koşulu aranmıştır. Senato’da seçimle gelen üyeler dışında, cumhurbaşkanınca atanan 15 kontenjan üyesi, eski cumhurbaşkanları ve eski MBK üyeleri de bulunmaktadır. Bakanlar Kurulu, Millet Meclisi’ne karşı sorumludur.

1987 yılında yapılan ilk değişiklikte (RG.18.05.1987) seçmen yaşı indirilmiş, milletvekili sayısı dört yüzden dört yüz elliye çıkarılmış, anayasayı değiştirme usulü nispeten kolaylaştırılmış ve en önemlisi 1980 öncesi dönemde siyaset yapmış olan birçok kişiye siyaset yasağı getiren hüküm yürürlükten kaldırılmıştır. Doğru cevap A'dır.

1993 yılında halk oylamasına gerek duyulmadan yapılan ikinci değişiklik ile özel radyo ve televizyon kurulmasına engel olan hüküm değiştirilmiştir (RG.10.07.1993). Aslında, o dönem TBMM’de daha geniş kapsamlı bir anayasa değişikliği çalışması yapılmışsa da, diğer hükümler bakımından sonuca ulaşılamayınca acil olması nedeniyle bu hüküm paketten ayrılmış ve uzlaşma ile kabul edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

2001 yılında, Avrupa Birliği’ne uyum sağlama amacıyla kabul edilen 6. değişiklik paketi o güne kadar yapılan en kapsamlı değişikliktir. Anayasanın başlangıç dahil 33 maddesinin (13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 87, 89, 94, 100, 118, 149 ile geçici 15. madde) değiştirildiği bu paketin amacı Avrupa Birliği’ne uyum doğrultusunda Kopenhag kriterlerini sağlamaktır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı-Türk anayasal gelişmelerinde ciddi bir kırılmaya işaret eden bu değişiklik, bir tür başkanlık sistemi olarak nitelendirilen “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini” getirmek amacıyla yapılmıştır. Bu anayasa değişikliği 2017 yılında gerçekleştirilmiştir. TBMM’de yeterli çoğunluğa ulaşılamaması nedeniyle zorunlu olarak halk oylamasına sunulmuştur. YSK tarafından açıklanan resmî sonuçlara göre, 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan ve katılımın %85,43 olduğu halk oylaması %51,41 evet oyuyla kabul edilmiştir. Bu kadar önemli bir değişikliğin olağanüstü hâl döneminde yapılması içeriğinden bağımsız olarak eleştirilmiştir.

1787 tarihi doğrudur.

Bu belge ile padişahın gücü belli ölçüde sınırlanmış olmaktadır.

Islahat Fermanı bir anayasa metnin hazırlığı olarak görülemez.

Padişahın siyasi sorumluluğu yoktur.

Padişahın veto yetkisi vardır ve sınırsızdır.

Devlet başkanlığı makamı yoktur.

Kadınlara seçme ve seçilme hakkı 1924 anayasasına 1934 yılında konmuştur. Seçme hakkı 18, seçilme hakkı ise 30 yaşını bitiren erkek Türk vatandaşlarına tanınmıştır (m.10-
11). 1934’de kadınlara da seçme ve seçilme hakkı
tanınmasıyla birlikte, seçme yaşı 22’ye çıkarılmıştır. (s.97)

1937 yılında yapılan bir değişiklikle  devletin laik yapısı anayasa hükmü haline getirilmiştir.

Özerk kurumların yetkileri daraltılmıştır.  Yürütmenin güçlendirilmesi, özerk kurumların yetkilerinin daraltılması ya da kaldırılması, temel hak ve özgürlüklerin daha kolay sınırlanabilir
hale gelmesi, bu haklara ilişkin bazı güvencelerin
kaldırılması, askeri yargının ve askerin siyasi hayattaki konumunun güçlendirilmesi, yargı bağımsızlığı ve hukuk devleti ilkelerinden ödün verilmesi
bu değişikliklerin ana çizgisini oluşturur. (s.100)

Vatandaşların kendi adlarına beyanda bulunmaları  yasaklanmamıştır.