TÜRK MUTFAK KÜLTÜRÜ

Maddi bakımdan sosyal teması sağlayan ticaret, yabancı ticarete açık liman şehirleri, iki kültür arasında aracı grupların varlığı, sürgün ve göç, din değiştirme veya yabancı uzman istihdamı gibi şartlar ve faktörler kültür aktarımında son derece önemlidir. Osmanlı’da yaşanan kültür değişimlerinde kapitülasyonlar, Galata, İzmir, Selânik, Beyrut gibi liman şehirlerinde Batılı tüccar grupların yerleşmesi, Levanten’ler, aracı Rum, Yahudi ve Ermeniler ve nihayet mühtedîler belirleyici bir rol oynamışlardır. Doğru cevap C’dir.

Osmanlı’nın ilk dönemlerinden itibaren birçok Osmanlı elçisi Bizans, Roma ve Paris saraylarını ziyaret etmişlerdir. Siyasi veya ticari sorunlara dair haber getirip götüren bu elçilerin kıyafetleri ile kültürel âdetleri saray çevrelerinde büyük merak uyandırmıştır. Osmanlı’nın çok güçlü ve yabancı bir kültür olmasının da etkisiyle bu merak sonucunda varlıklı kesimde  Türk modası (alla turca, turquerie) başlamıştır. 1721’de Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin elçiliği sırasında verdiği davetler Paris’te Türk modasının yayılmasında önemli bir aşamadır. Elçi Mehmed Efendi’nin giydikleri, verdiği ziyafetlerde ikram ettikleri, misafirlerine sunduğu kahveler o kadar büyük bir etki yaratır ki tüm Paris sosyetesi onun misafiri olmak için can atar. Doğru cevap B’dir.

İslam dünyasının çokça kullandığı baharatlardan olan safran, bugün Müslüman ülkeler dışında en çok İspanya’da kullanılmaktadır. Bunda İspanya’nın bir zamanlar Müslüman egemenliğinde (Endülüs Emevileri) kalmasının ve ortak bir baharat zevki oluşmasının da katkısı vardır. Doğru cevap C’dir.

Orta Çağ’da “Doğu” önceleri Arap dünyası demek olsa da sonraları tamamen Osmanlı’yı ifade eder hâle gelmiştir. Orta Çağ Avrupa mutfağı badem, narenciye, pirinç, gül suyu kullanımı bakımından Doğu’dan etkilenmiş, Doğu’dan gelen mallar ve yiyecekler bir statü sembolü olmuştu. Tek tanrılı dinlerin yeme içme konusunda koyduğu yasaklar da bu konuda belirleyici olur. Ünlü tarihçi Fernand Braudel’e göre, Akdeniz’deki besin ortaklığı 7. yüzyılda İslamiyet’in domuz etini yasaklaması ile son bulur. Avrupa Akdeniz’i ile Anadolu, Mezopotamya, Doğu ve Güney kıyılarını kapsayan Akdeniz ayrışır.  Doğru cevap D’dir.

Osmanlıların yönetimi altında olan ülkeler üzerindeki etkileri, günümüzde Ortadoğu mutfaklarında görülen benzerlikleri de açıklamaktadır. Değişik bölgelerde yer alan ülkeler, kendi yemek tarifleri ve pişirme yöntemleri ile övünseler de; yemeklerinde kullandıkları baharatlarda ve pişirme tekniklerinde benzerlikler görülmektedir. Bir diğer alan ise diğer kültürlerde bulunmayan, gül suyu ve asma yaprağı gibi ortak ürünlerin varlığıdır. Osmanlıların etkileri sayesinde yayılan diğer yiyecek ve içecekler ise yufkadan yapılan tatlılar, ballı tatlılar, asma yaprağı, kuzu kıymasından yapılan köfteler, patlıcanlı yemekler, pilavlar, düğün çorbası, gül suyu kullanımı, Antep fıstığı, rakı ve yoğurttur. Doğru cevap E’dir.

Herkesin kulak aşinası olduğu misk-i amberi zenginler şerbetlerine kattırır, böylece daha hoş bir rayiha sağlarlar. Misk-i amber, bir cins erkek geyiğin organlarından üretilen misk ile ispermeçet balinasından üretilen amber hoş kokulu maddelerdir. Oldukça pahalı olan bu maddeler üst düzey gelire sahip insanlar tarafından kullanılmaktaydı. Doğru cevap E’dir.

Saray ve çevresinin tanıyıp severek tükettiği kahvenin Avrupa’da gerçek anlamda yayılması, Osmanlı İmparatorluğu’nun İkinci Viyana Bozgunu ile olur. Savaş alanını terk eden Osmanlı ordusunun ardında bıraktığı eşyaların arasında çuvallarla kahve çekirdeği de bulunmaktadır. Kahvenin ne olduğunu bilmeyen Viyana halkı, bu çekirdekleri Tuna Nehri’ne dökmeye karar verir. Daha önce Osmanlı ülkesinde görev yapan Kolschitzky isimli bir Polonyalı onları engeller. Kolschitzky bu kahveleri kullanarak Viyana’da bir café açar fakat Viyanalılar kahvenin tadını acı bularak beğenmezler. Böylece süt, krema ve şeker benzeri ilaveler yapılarak günümüz kahvelerine benzer kahveler yapılmaya başlanır. Doğru cevap C’dir.

Yoğurt, Orta Asya steplerinde doğup tüm dünyaya yaygınlaştırdığımız yiyeceklerden biridir. Yoğurdu ve kımızı Asya steplerinden göçtükleri her yere taşıyan atalarımız yaşamlarını devam ettirebilmek için sürülerin sütünü tüketip zamanla sütü işlemeyi öğrenmişlerdir. “Yoğurt” kelimesi hemen hemen tüm dünya lûgatlarında aynen geçer. Oğuzlar, Selçuklular, Osmanlılar hüküm sürdükleri ülkelere kültürleri ile birlikte yoğurdu da taşırlar. Doğru cevap D’dir.

Lohuk, ilk olarak 1835 yılında doğunun şekerlemelerini araştırmak için İstanbul’a gelen, Yunan Kralı I. Otto’nun şekercibaşısı Friedrich Unger tarafından 19. yüzyılın ortalarında Avrupa’ya tanıtılır. Unger, 1837 yılında yayınlanan doğuya özgü şekerlemeler konusundaki kitabında şöyle der: “Okuyucularım, bazı yöntemlerini anlayınca, her türlü lohuk şerbetini kolaylıkla yapabileceklerini göreceklerdir.” Bu fikir doğru çıkar ve yaklaşık yirmi yıl içinde lohuk, fondant adıyla Fransa’da aranır olur, İngiltere’ye de hızla yayılır. Fondant, içinde likör, tatlı veya hoş kokulu maddeler bulunan, ağızda kolayca eriyen bir tür şekerlemedir. Doğru cevap B’dir.

Amerika kökenli bir tahıl olan mısır, yemek tarihi içerisinde yayılması ve adlandırılması bakımından ilginç bir üründür. Amerika’yı keşfeden kâşifler mısırı Avrupa’ya getirdiklerinde İspanya ve Portekiz’de ekseler de sadece hayvan yemi olarak kullanmışlardır. Kolomb’un kıtayı keşfinin üzerinden elli yıl geçmeden 1520-1530’larda bugünkü Mısır, Suriye ve Lübnan’ı kapsayan coğrafyada mısır ekimi yaygınlaşmıştır. Doğru cevap C’dir.

Osmanlı’da yaşanan kültür değişimlerinde kapitülasyonlar, Galata, İzmir, Selânik, Beyrut gibi liman şehirlerinde Batılı tüccar grupların yerleşmesi, Levanten’ler, aracı Rum, Yahudi ve Ermeniler ve nihayet mühtedîler belirleyici bir rol oynamışlardır. Siyasi karışıklıkların kültür değişimiyle ilgisi yoktur. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı’nın ilk dönemlerinden itibaren birçok Osmanlı elçisi Bizans, Roma ve Paris saraylarını ziyaret etmişlerdir. Siyasi veya ticari sorunlara dair haber getirip götüren bu elçilerin kıyafetleri ile kültürel âdetleri saray çevrelerinde büyük merak uyandırmıştır. Osmanlı’nın çok güçlü ve yabancı bir kültür olmasının da etkisiyle bu merak sonucunda varlıklı kesimde Türk modası (alla turca, turquerie) başlamıştır.

İslam dünyasının çokça kullandığı baharatlardan olan safran, bugün Müslüman ülkeler dışında en çok İspanya’da kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Balkanlarda Türk kahvesi içme geleneği ile lokum ikram edilmesi alışkanlığı günümüzde de devam etmektedir. Aslı rahatü’l-hulkum yani boğaz rahatı olan lokuma Balkanlarda rahat lokum adı verilir. Bizde de yakın zamana kadar latilokum diye adlandırılırdı. Doğru cevap B'dir.

Ünlü tarihçi Fernand Braudel’e göre, Akdeniz’deki besin ortaklığı 7. yüzyılda İslamiyet’in domuz etini yasaklaması ile son bulmuştur. Doğru cevap E'dir.

Bitki, çiçek, meyve özleri, bazı baharatlar gibi çeşitli malzemenin şeker ya da balla tatlandırılmasına şerbet, kaynatılarak özlendirilmesine şu- rup, şekerli suyla pişirilip taneleriyle ikram edilmesine de hoşaf elde edilir. Misk-i amber ise bir cins erkek geyiğin organlarından üretilen misk ile ispermeçet balinasından üretilen amber hoş kokulu maddelerdir. Zenginlerin şerbetlerine eklenirdi. Doğru cevap A'dır.

Katip Çelebi kahvenin Osmanlı'ya Yemen'den gemilerle geldiğini belirtmiştir. Kahve Avrupa'da Türk içeceği olarak anılır ve Avrupa'da yayılması Osmanlı etkisiyle olmuştur. İkinci Viyana Bozgunundan sonra savaş meydanında kalan kahve çuvalları Viyananlılar tarafından ele geçirilir ve açılan cafelerde bu kahveler tüketilir. Kahve Orta Avrupa, Fransa ve İngiltere'de yayıldıktan sonra ticari malzeme olarak daha değerli hale gelir. Doğru cevap E'dir.

Yoğurdun konulduğu hayvan derisine tuluk adı verilir. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler ise doğrudur. Doğru cevap D'dir.

Pirincin ana vatanı Uzakdoğu, mısırın ana vatanı Amerika, hindinin ana vatanı Güney Amerika, köftenin ana vatanı ise İsveç'tir. Salep ilkçağlarda özellikle sağlık amaçlı kullanılmış, 17.yüzyıldan itibaren içerisine çeşitli baharatlar ve gül suyu eklenerek içecek haline getirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Amerika’yı keşfeden kâşifler mısırı Avrupa’ya getirdiklerinde İspanya ve Portekiz’de ekseler de sadece hayvan yemi olarak kullanmışlardır. Kolomb’un kıtayı keşfinin üzerinden elli yıl geçmeden 1520-1530’larda bugünkü Mısır, Suriye ve Lübnan’ı kapsayan coğrafyada mısır ekimi yaygınlaşmıştır. Türkler üretildiği ilk dönemlerde mısırdan vergi almamışlardır ve dolayısıyla Balkanlarda mısır üretimi hızla yayılmıştır. Böylece, mısır Avrupa’nın birçok bölgesine Osmanlı topraklarından yayıldığından Osmanlı kaynaklı olduğu fikri yerleşmiştir. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler ise doğrudur. Doğru cevap C'dir.