TÜRK KÜLTÜR TARİHİ

Rönesans döneminde gramer, retorik, tarih ve felsefe konularında eğitim aracılığıyla bilinçli birey ve vatandaş yetiştirmenin hedeflendiği düşünce hümanizmdir. Hümanizmin bir eğitim reformu olduğu söylenebilir.

Yüzyıl Savaşlarının sonu (1492) Avrupa’da yeni bir sosyal, ekonomik ve siyasi dönemin başlangıcı olarak kabul edilir. Ama feodal sistemin kalıntıları bir süre daha devam edecek, monarşi rejimleri güçlenecektir. Bununla birlikte kırılma noktası yaratan olaylar keşifler ve buluşlar vardır. Bunlar arasında, matbaa, keşifler, Rönesans, hümanizm ve reform hareketleri, düşünce sanat din ve siyasette yeni yapılanmalar getirir, laikleşme sistemi başlar; burjuvazi gibi yeni bir ticari sosyal sınıf oluşur ve güçlenir. Bütün bunlar köklü bir değişim olmasa da, kapitalizmi, milliyetçiliği, akılcılığı, devrimleri hazırlayacak yani sonraki yüzyılların esin kaynağı olacaktır. Ama unutmayalım bu çağ da savaşlar dönemidir, hatta silahlanma teknolojisi hızla ilerler, örneğin topçuluk bu dönemde gelişir.

Bu çağda, Çin’den ithal edilerek Avrupa’da kullanılan lüks ürünler (ipek, değerli taşlar, vb.) Bizans döneminden beri süregelen ticaretin devamıdır. Ayrıca kent devletlerinin gereksinimini oluşturan savaşa yönelik teçhizatın temini, deniz aşırı ticaret ve maden işletmeciliği çağın yenilikleridir. Avrupa’nın deniz aşırı ticareti İspanyol ve Portekiz krallıklarının liderliğinde sürdürülmüş, Doğuya ulaşan yeni ticaret yolları keşfedilmiştir. Bu keşiflerin entelektüel düşünceye etkilerinden biri Yeni Dünya’nın keşfiyle dünyanın yuvarlak olduğu görüşünün benimsenmesidir. Ortaçağ görüşüne zıt olan bu görüş, aslen İslam bilim düşünürleri tarafından 12. yüzyılda Çin’den alınmış olan pusula ve usturlap sayesinde bilinse de, bu çağdan önce Avrupa’da kabul görmemiştir.

Keşifleri, hem Doğu hem Amerika uygarlıklarına ve zenginliklerine ulaşma; Hıristiyanlığı yayma, bilme ve öğrenme arzusu olarak görmek gerekir. Avrupa artık yeni kıtalara yayılır, zenginlik kaynaklarını ele geçirir. Avrupa düşüncesi ve kültürü, evrensel bir değer olarak yayılmaya hatta egemen olmaya başlar. Bu sömürgeci anlayış yerli halkları ve yerel yaşamı dağıtmış ve hatta yok etmiştir. Örneğin 16. yüzyılda, Yeni Dünya’da, tarım ve ziraatte nüfusun imhasından kaynaklanan şaşırtıcı bir gerileme söz konusudur; örneğin Meksika’nın nüfusu azalır ve köle ticareti sonuç verinceye dek verimli topraklar işlenemez hale gelir; 1500’den sonra sömürgeci devletler hızla gelişir zenginleşir; İngiltere, sömürgeleri sayesinde en zengin ülkedir ve devrimler gerçekleştirir, ayrıca sanayi devriminin başlamasına öncülük edecek, Avrupa kültürünü egemen kılma sürecini şekillendirecek, ticaret yollarını açacaktır. Venedikli Marco Polo’nun (1254-1324) ünlü dünya seyahati Avrupa’da bir Doğu efsanesi yaratır; 1487’de, Portekizli Vasco da Goma İspanyol bayrağıyla Hindistan’ı; 1488’de Portekizli Bartolomeu Dias Ümit Burnu’nu; 1492’de Cenovalı Kristof Kolomb İspanyol bayrağıyla bilmeden Amerika’yı keşfeder; 1521’de Portekizli Macellan yine İspanyol bayrağıyla dünya turu yapar.

Matbaa öncesi kitap ve kitap basımı (elyazmalı) kilisenin elinde olduğu için eğitim ve kültürlenme de kilisenin tekelindeydi. Matbaanın icadıyla, bilgi bir tekel olmaktan çıkıp bütün sosyal sınıflara açık hale gelir. Özellikle üniversiteler (Paris Sorbonne, İngiltere Oxford ve Cambridge, Bologna Üniversiteleri) bundan geniş çaplı olarak yararlanır; ilk basılan metinler dinsel olsa da zaman içinde hızla başka alanları da içerir ve yayınlanan metinler, bazı değerler anlayışlarını ve sosyal sınıfların bilgilenme hiyerarşisini altüst eder. Kütüphaneler açılır, denizciliğin gelişmesine bağlı olarak Haritacılık gelişir ve bir disiplin olur. İlk matbaa, ağaç oyma tekniği kullanılarak, M.S. 593’te Çin’de kurulmuştu: 1450’de Gutenberg, kurşun alaşımından yapılan dökme harfleri hazırlayarak, (baskıdan sonra başka bir yazıda kullanılmak üzere bunlar saklanacaktır) bir basım yöntemi icad eder. Bu tipo baskı metal harflerle yapılır; uzun ve zahmetli bir baskı süreci gerektirir. Metal harflerin tek tek sayfa oluşturacak bir biçimde düzenlenmesi yöntemi kullanılır. Hollanda bu yüzyılda basım merkezidir. 19. yüzyılda modern matbaa makineleriyle sanayi devrimi, kültür iletişim ortamı yaratılmasında ve enformasyona ulaşımda temel bir işlev yüklenecektir.

Dante’nin İlahi Komedya (Divina Commedia) adlı eseri dünya edebiyatının başyapıtlarındandır. Eser bir komedi değil, bireyin evrendeki konumu üzerine Dante’nin bakış açısıdır. Cehennem (İt. Inferno), Cennet (İt. Paradiso), Araf (İt.Purgatorio) bölümlerinden oluşan epik tarzda yazılmış eserde, Dante’nin Aristoteles’den etkilenerek evren kurgusunu ortak merkezli küreler dizgesi şeklinde anlatması ve dış merkezli kürelerin olmadığını vurgulaması önemlidir. Yerkürenin merkezinde yer alan cehennemi dehliz şeklinde tasvir etmiş, merkezde de şeytanın yer aldığını ifade etmiştir. Varoluşun insana ait olduğunun anlatıldığı metinde, Cennet gökyüzüdür, Araf dağı dünyanın ortasından, cehennemin içinden çıkar. Araf Dağının zirvesinde yer alan Cennet, Adem ve Havva’nın kovulduğu yer olarak anlatılmıştır.

Soru kitaptaki metni aynen sorduğu için hatırlama düzeyindedir.

Gelişen ticaretle liman kentlerinin önemi artmış ve Avrupa limanlarında ürünlerin depolanacağı mekânlar inşa edilmiştir. İthal ürünlerde uygulanan yüksek vergilendirme bazı ürün alımlarını durdurmuş, dış ülkelere ihracatı yapılacak ürünlerin yerel üretimleri teşvik edilmiştir. Bu ekonomi politikası, hem milliyetçi, hem emperyalist hem de, belli otoritelere üstünlük sağlayan bir sistem haline gelmiştir. Sosyal ve toplumsal boyutu ise, evliliğin teşvikiyle işgücü kaynaklı nüfus kontrolünün garantiye alınması, işçi ücretlerinin yapılan işe göre ücretlendirilmesi olarak kendini gösterir. Yoksullara özel yardım politikalarının içerisinde sağlık yardımları da söz konusudur. Kent devletlerine eklenen yeni koloniler ve bunlardan sağlanan gelirlerle, kent yaşamı farklı bir biçimde değişmiştir. Kolonilerin özerk ticaret yapma hakları yoktur; işlenecek hammaddeyi bağlı olduğu kent devletine sağlamak, üretilmiş ürünleri de tüketmekle yükümlüdürler.

16. yüzyılın ortalarında Katolik kilisesinin kendini yenileme çabaları, ruhban sınıfı, kilise ve manastır yönetim ve örgütlenmesinin yenilenmesiyle kendini gösterir. Ayrıca bu yeni yapılanmaların politik olarak etkileri de karşı reform hareketlerini oluşturur. Trent Konsülü (1545-1563)’nde alınan kararlarla başlayan bu süreç, Otuz Yıl Savaşları ile sona erer. Özellikle ruhban sınıfının eğitimi, İsa’ya inanış sisteminin sorgulanması, engizisyon gibi konulara odaklanan yeni düzen, Katolik Kilisesi’nin temelden değişimine yol açmıştır.

Yeni çağ, savaşlar dönemidir. Topçuluk, yeniçağ döneminde gelişmiştir.  Floransa’da ekonomik anlamda yeni yöntemler geliştirilmiştir.

Yeni keşif ve ticaret, kapitalist bir çağı başlatmıştır.  Deniz aşırı ticaret, İspanyol ve Portekiz krallıklarının liderliğinde sürmüştür. Yeni toprakların ve kaynakların deniz aşırı ticaretle sağlanması, kilisenin otoritesini azaltmıştır.

İtalya’da 14.yy sonunda ortaya çıkan bir yenilenme sürecidir. Avrupa’da hızla yayılmıştır. Sadece sanat alanında değil, Avrupa coğrafyasında sosyal, kültürel, politik alanlarda da değişime yol açmış ve insana ilişkin değer kavramlarını yenilemiştir.

İtalya, farklı yönetim ve üretim güçlerine sahipti. Katalokin merkezi konumda Roma vardı. Napoli, krallık ile yönetilmekteydi.

İtalya’da Rönesans’ın yaşandığı ilk kent, Floransa’dır. Leonardo da Vinci bu dönemde yaşamıştır. Doğanın ve insanın detayları desenle işlenmiştir.

Floransa ve Napoli’de ortaya çıkmıştır.  Bir eğitim reformu olarak değerlendirmek gerekir. Toplumsal örgütlerde kadınların da yer almasının yolunu açmıştır.

Masaccio, eserlerinde perspektif ve chiaroscura tekniğini kullanmıştır. Botticelli ve Donetolle, bu dönemde yaşamıştır. İnsan vücudunun anatomisi daha gerçekçi ifadeyle anlatılmıştır

Polonya bilim ve astronomi konusunda Kopernik’le dünyanın evrenin, merkezi olmadığı teorisini ortaya atmıştır. Ticarette etkin kentler, Antwerp ve Bruges’dir. Bankacılık sistemi, bölgenin ekonomik açıdan gelişmesini sağlamıştır.

İngiliz filozof, bilim adamı, hukukçu, Francis Bacon (1561-1626), bilimsel metodolojinin temellerini atmıştır.  Thomas More, bağımsız olarak İngiliz Kilisesini başına geçmesini eleştirdiği için idam edilmiştir. William Shakespeare, bu dönemde yaşamıştır.

Merkantilizm kavramı 16. Yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Avrupa’da yaygınlaşması, devletlerin ticaretten sağladıkları gelire ve güçlerine göre değişkenlik gösterir. Merkantilizm, dış üreticileri yüksek vergilendirme ve Fransız ticaretini desteklemek adına gemicilerin teşviklendirilmesi gibi özellikler içerir.

Avrupa’nın güç dengelerinin değişmesiyle ortaya çıkan yeni kapitalist anlayışın etkileri yeni iş kolları, işçi kesimi, çalışma koşulları ve ticarette görülür. İlk kez Adam Smith (1723-1790) tarafından adlandırılan Merkantilizm kavramı 16. yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18. yüzyıl sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletlerin kurulmasına etkileri olmuştur.