TÜRK KÜLTÜR TARİHİ

Günümüzde, insanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bir bilim dalı olan Antropoloji bilimi bünyesinde, kültürün gelişimini etnolojik, dilbilimsel, sosyolojik, psikolojik ve psikanalitik analiz yöntemleriyle ele alan önemli bir bilim dalı vardır: Kültürel Antropoloji.

Kültür insanlığın yaradılışına kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğuna göre, hem süreklilik gösterir hem de değişimler yaşar. Örneğin töreler, gelenekler kültürün sürekliliğini gösterir. Kuşaklardan kuşaklara aktarılarak devam eder.

Bilimsel araştırmalar göstermektedir ki, bir kültür-uygarlığın oluşması için öncelikli olarak bir kentin varlığı, belli bir iş emek ve çabanın gerçekleştirilmesi, bir üretim olayına ulaşılması, bir yönetim sisteminin oluşturulması(devlet, ordu, kent yönetimi) ön koşuldur. Bunu komşu ülke ve kentlerle ticaret ilişkileri, yazı ve dil dolaşımı, bilimsel bilgilerin gelişmesi, sanatsal, dinsel anıt eserlerin, vb. yapımı izler.

Bütün kültürler tarih boyunca bir takım alışverişlerle, etkilenmelerle melez özellik kazanırlar. Bir başka deyişle, her toplum genelde çok kültürlü bir yapıya sahip olagelmiştir. Kültürü daha da geniş içerikli olarak düşünürsek, (sanat, edebiyat, bilim ama aynı zamanda davranışlar, değerler, nesneler, günlük hayatın akışı), kültürel etkileşimlerin uzun vadede yerleşik özellik kazandığını görürüz. Buna örnek, Osmanlıların Fars kültürünün etkisi altında kalmaları, hatta onu benimsemeleridir.

Bireylerin doğumundan ölümüne dek uzun vadede seyreden bu kültür etkisinin ne yön alacağına dair bir kural yoktur. Birey, kültürel durumları kendince yaşar, kendince yaşantılar oluşturur. Zaten, kültürel bir etkilenme sürecinde bir kültür öteki bir kültürün etkisiyle evrim ve değişim sürecine girerse bu kültürlenme olarak adlandırılır.

Bir topluluğun ya da bireyin kendi kültürünün değerlerini yüce ve tek kabul ederek farklı kültürleri kendi değer sistemiyle yargılaması (bu çoğu zaman küçümseme ya da tehlikeli görme şeklindedir) etnosentrizm (etnik merkezcilik) olarak adlandırılır.

İnsanların ve toplumların kendi tarihlerini özellikle kültür tarihlerini bilmeleri önem kazanmaktadır. Ancak resmi ideolojiler bu nesnel tarih öğrenimine çoğu kez engel olmuşlardır. Bu bir talihsizliktir. Oysa toplumların kültür tarihleri yazılmış olsaydı, belki bu kimlik kargaşası daha az yaşanacaktı.

Kültür tarihi, olayları tarih vererek incelemez, tarih biliminden farklı olarak, kültür incelemeleri, toplum, siyaset, ekonomi, felsefe yani düşünceler, toplumsal iletişim ve sanat alanlarını içerir. Kültür tarihinin bir bilim dalı olarak ortaya çıkışı ve yükselişi, 70’li yıllardan sonra olmuştur. Kültür tarihinde, siyasi olayların kendisi birincil planda yer almaz. Bugün artık iletişim kuramı, sanat kuramları, film çalışmaları ve kuramları, kültürel antropoloji, müze ve arkeoloji çalışmaları bir toplumda kültür hayatının ve haliyle kültür tarihinin konu alanı içindedir.

Kültür tarihçisi Peter Burke’ye göre, kültür tarihi kavramı, eskiden yüksek kültür anlamına geldiği halde, zamanla aşağıya doğru yayılmış ve aşağı ya da halk kültürünü de kapsamaya çalışmış, yakın dönemlerde ise, yanlamasına genişleyerek güzel sanatları ve bilimleri içine almıştır. Ama sonra güzel sanatların ve bilimlerin popüler karşılıklarını – halk müziği, halk tıbbı gibi- anlatmakta kullanılmaya başlanmıştır.

Yeni bir tarihsel alan olan küresel tarih, dünya tarihinden farklı olarak, küresel eğilimlerin, küresel kurumların, küresel hareketlerin, küresel kriz ve sarsıntıların tarihini esas alır.

Bilim adamları kültür kavramını tüm toplumsal grupları düzenleyen organik kuralları, düşünsel eğilimleri ve sanatları, gelenek, görenek, inanç ve adetleri, aletleri ve tüketim maddelerini, ahlaksal kuralları, insanların gerçekleştirdiği yetenek ve alışkanlıkları içine alan bütünsel bir olgu olarak tanımlarlar.

Günümüzde, insanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bir bilim dalı olan Antropoloji bilimi bünyesinde, kültürün gelişimini etnolojik, dilbilimsel, sosyolojik, psikolojik ve psikanalitik analiz yöntemleriyle ele alan bilim dalı Kültürel Antropoloji’dir. İnsanlığın ilkel dönemlerinden günümüze kadar çeşitli aşamalardan geçerek nasıl sürekli bir gelişme ve ilerleme gösterdiğini konu edinir.

Bir kültür-uygarlığın oluşması için öncelikli olarak bir kentin varlığı, belli bir iş emek ve çabanın gerçekleştirilmesi, bir üretim olayına ulaşılması, bir yönetim sisteminin oluşturulması (devlet, ordu, kent yönetimi) ön koşuldur. Neolitik Çağ’da evlerin, yerleşmelerin bu dönemde kurulduğunu, tarıma geçilerek yiyeceklerin üretildiğini ve hatta çömlekçiliğin başladığını ve yemeklerin pişirildiğini biliyoruz. Bu nedenle dünya uygarlığının temeli Neolitik Çağa ya da Yeni Taş Çağına dayanmaktadır.

Kültürü daha da geniş içerikli olarak düşünürsek, (sanat, edebiyat, bilim ama aynı zamanda davranışlar, değerler, nesneler, günlük hayatın akışı), kültürel etkileşimlerin uzun vadede yerleşik özellik kazandığını görürüz. Ve bu değişim de sosyal, siyasal ve ekonomik bir çerçevede yer almaktadır.

Bir topluluğun ya da bireyin kendi kültürünün değerlerini yüce ve tek kabul ederek farklı kültürleri kendi değer sistemiyle yargılaması çoğu zaman küçümseme ya da tehlikeli görme şeklinde olur ve etnosentrizm (etnik merkezcilik) olarak adlandırılır. Bunun sonucunda korku kültürü egemen olur: Zenofobi (yabancı korkusu, yabancı düşmanlığı başlar.

Kalkolitik Çağ (Bakır Çağı) köylerin kentlere dönüşmeye ve kent devletlerinin doğmaya başladığı dönem

Temel başlıklar altında toplamaya girişirsek, kültür incelemeleri, toplum, siyaset, ekonomi, felsefe yani düşünceler, toplumsal iletişim ve sanatın alanlarını içermektedir. Bu durumda “Kültür tarihi incelemeleri siyaset ve ekonomi alanlarını dışlar.” İfadesi yanlış olmaktadır

Kültür tarihçileri olayların tarihsel özelliklerinin ötesinde, olayların psiko-sosyal boyutunu, olayların gerçekleştiği günlerde her kesimden dile getirilen tasvirlerin oluşturduğu yazılı metinleri, resimleri ve diğer görsel malzemeleri de analiz etmeye çalışarak bunların aynı zamanda sembolik anlamlarını sorgulamışlar ve bu şekilde bireysel davranışları ya da kolektif ritüelleri anlamaya çalışmışlardır. Kültür tarihinin kökeninde, düşüncelerin tarihini, yani kültürün yaşandığı ortamı tasvir etme anlayışı egemendir.

Küresel tarih, dünya tarihinden farlı olarak, küresel eğilimlerin, küresel kurumların, küresel hareketlerin, küresel kriz ve sarsıntıların tarihini esas almalıdır.

Kültür sözcüğü Latincede ekip ürün almak, üretmek anlamına gelen “cultura” sözcüğünden gelmektedir ve birçok dünya dilinde aynı sözcük kullanılmaktadır.