Avrupa’da Rönesans: Değişen Avrupa

Yüzyıl Savaşlarının sonu (1492) Avrupa’da yeni bir sosyal, ekonomik ve siyasi dönemin başlangıcı olarak kabul edilir. Ama feodal sistemin kalıntıları bir süre daha devam edecek, monarşi rejimleri güçlenecektir. Bununla birlikte kırılma noktası yaratan olaylar keşifler ve buluşlar vardır. Bunlar arasında, matbaa, keşifler, Rönesans, hümanizm ve reform hareketleri, düşünce sanat din ve siyasette yeni yapılanmalar getirir, laikleşme sistemi başlar; burjuvazi gibi yeni bir ticari sosyal sınıf oluşur ve güçlenir. Bütün bunlar köklü bir değişim olmasa da, kapitalizmi, milliyetçiliği, akılcılığı, devrimleri hazırlayacak yani sonraki yüzyılların esin kaynağı olacaktır. Ama unutmayalım bu çağ da savaşlar dönemidir, hatta silahlanma teknolojisi hızla ilerler, örneğin topçuluk bu dönemde gelişir.

Avrupa Ortaçağında ve tarihin birçok evresinde rastlanan ve toplumsal, siyasal ve ekonomik bir örgütlenme biçimi olan feodal sistem, Avrupa’nın diğer bölgelerinde kalıntılarını sürdürürken, feodalizmi yaşamayan İtalya, 13.yüzyılda Venedik gibi gelişkin kent devletlerine sahiptir. 13.yüzyılın sonunda Papa VIII. Boniface tarafından krallara vergilendirme yolunda tanınan yetkilerle İtalya’da ticarette yeni formlar gelişmiştir. Özellikle Floransa’da bankacılık alanında sabit kredi sistemi kurulmuş, sigortacılık organizasyonları sağlanmış, tüm İtalya’da krallık ve papalığın destekleriyle ticarette yeni yöntemler geliştirilmiştir. Bu ekonomik gelişme sosyal yaşama ve özellikle sanata yansır.

Yeni keşifler ve ticaretle gelişen Avrupa ekonomisi, keşfedilen yeni topraklardan sağlanan yeni gelirlerle genişlemiş ve kapitalist bir çağı başlatmıştır. Bu gelişmenin nedenleri İtalya’daki kent devletlerinin Akdeniz’deki diğer güçlerin egemen olduğu bölgelerle ticaret yapması, Osmanlı dünyasının Adriyatik ve Venedik yoluyla Avrupa ile bağlantılarıdır. Bu çağda, Çin’den ithal edilerek Avrupa’da kullanılan lüks ürünler (ipek, değerli taşlar, vb.) Bizans döneminden beri süregelen ticaretin devamıdır. Ayrıca kent devletlerinin gereksinimini oluşturan savaşa yönelik teçhizatın temini, deniz aşırı ticaret ve maden işletmeciliği çağın yenilikleridir. Avrupa’nın deniz aşırı ticareti İspanyol ve Portekiz krallıklarının liderliğinde sürdürülmüş, Doğuya ulaşan yeni ticaret yolları keşfedilmiştir. Bu keşiflerin entelektüel düşünceye etkilerinden biri Yeni Dünya’nın keşfiyle dünyanın yuvarlak olduğu görüşünün benimsenmesidir.

Bu çağda Avrupa’ya eklenen yeni topraklar geniş bir coğrafyaya yayılır: Portekiz, Madeira, Azor Adaları, Afrika’nın güney kıyıları, Yeni Gine’yi; İspanya, Kuzey Amerika kıtasının güneybatı bölümünü, Batı Hint Adaları, Orta Amerika, Brezilya dışında Güney Amerika’yı topraklarına katmış ve bu topraklardan Avrupa’ya yeni kaynaklar aktarılmıştır. İngiliz ve Fransızlar ise Kuzey Amerika’ya açılımı gerçekleştirmişlerdir.

Yeni Dünya ticaretiyle birlikte Avrupa’ya giren ürünler arasında değerli kumaşlar ve taşlar yanında, baharatlar, patates, tütün, mısır, şeker pekmezi, şeker bazlı alkollü içecekler, kakao, çikolata, kahve, pirinç, pamuk ve kinin bulunmaktadır. Bu yeni keşiflerle elde edilen ürünler arasında Avrupa bankalarında yeni standart gerektiren Inka ve Aztek uygarlıklarının altın ve gümüşü de bulunmaktadır.

Keşifleri, hem Doğu hem Amerika uygarlıklarına ve zenginliklerine ulaşma; Hıristiyanlığı yayma, bilme ve öğrenme arzusu olarak görmek gerekir. Avrupa artık yeni kıtalara yayılır, zenginlik kaynaklarını ele geçirir. Avrupa düşüncesi ve kültürü, evrensel bir değer olarak yayılmaya hatta egemen olmaya başlar. Bu sömürgeci anlayış yerli halkları ve yerel yaşamı dağıtmış ve hatta yok etmiştir. Örneğin 16. yüzyılda, Yeni Dünya’da, tarım ve ziraatta nüfusun imhasından kaynaklanan şaşırtıcı bir gerileme söz konusudur; örneğin Meksika’nın nüfusu azalır ve köle ticareti sonuç verinceye dek verimli topraklar işlenemez hale gelir; 1500’den sonra sömürgeci devletler hızla gelişir zenginleşir; İngiltere, sömürgeleri sayesinde en zengin ülkedir ve devrimler gerçekleştirir, ayrıca sanayi devriminin başlamasına öncülük edecek, Avrupa kültürünü egemen kılma sürecini şekillendirecek, ticaret yollarını açacaktır.

• 1487’de, Portekizli Vasco da Goma İspanyol bayrağıyla Hindistan’ı; • 1488’de Portekizli Bartolomeu Dias Ümit Burnu’nu; • 1492’de Cenovalı Kristof Kolomb ;İspanyol bayrağıyla bilmeden Amerika’yı keşfeder; 1521’de Portekizli Macellan yine İspanyol bayrağıyla dünya turu yapar.

Rönesans sözcüğü Fransızca renaissance kökenli olup yeniden doğuş anlamına gelir ve İtalya’da 14.yüzyılın sonunda ortaya çıkan bir yenilenme sürecidir. Bu çağ Yunan ve Roma dönemi kültür ve sanatının öğelerine geri dönüşle hem eğitim alanında, hem de bireyin yaşamını irdeleyen konularla Hümanizmin ortaya çıkmasını sağlar. Avrupa’da diğer bölgelere hızla yayılan bu uyanış ve uyanışın günümüze uzanan etkileri üzerinde önemle durmak gerekir. Çünkü Rönesans sadece sanat alanında değil, Avrupa coğrafyasında sosyal, kültürel, politik alanlarda da değişime yol açmış ve insana ilişkin değer kavramları yenilenmiştir.

Floransa, geliştirdiği loncalarla, yerel idarenin zenginliği sayesinde diğer kent devletlerine göre daha zengin üretim yapan bir kenttir. Bir süre Cumhuriyetle yönetilmiş, daha sonra Medici ailesinin bireyleri tarafından yönetilmiştir. Napoli krallıkla yönetilmektedir. Güney İtalya’da Papalık Eyaletleri olarak bilinen beş kent İtalya Birliğini oluşturma çabasının bir parçası olsa da bu birlik geçekleştirilememiştir. 15. yüzyılın sonunda Papalık, Roma’daki yapıların yenilenmesi kararını alır ve Floransa’nın başını çektiği bu yenilenmenin Roma’da da yaratılabilmesi amacıyla Floransalı sanatçıları Roma’ya davet etmiştir.

Venedik kent devletinin kökeni ise 9.ve 11.yüzyıllara dek uzanır. Şehrin aristokratları, ticarete dayalı bünyesiyle, kent konseyi ve oligarşik sistemle kenti yönetmekte idi. Avrupa’ya ihracatı yapılan tahıl, ipek ve baharat ticaretini elinde tutan Venedik tüccarları, 15. yüzyılda Doğuyla yaptıkları ticaret sonucunda oldukça güçlü konuma gelirler. Adriyatik’in kontrolünü Bizans döneminden beri elinde tutan Venedik, bu çağda bölgede hâkim olan Osmanlı İmparatorluğuyla Adriyatik’in kontrolü konusunda problemler yaşar.

Matbaa öncesi kitap ve kitap basımı (elyazmalı) kilisenin elinde olduğu için eğitim ve kültürlenme de kilisenin tekelindeydi. Matbaanın icadıyla, bilgi bir tekel olmaktan çıkıp bütün sosyal sınıflara açık hale gelir. Özellikle üniversiteler (Paris Sorbonne, İngiltere Oxford ve Cambridge, Bologna Üniversiteleri) bundan geniş çaplı olarak yararlanır; ilk basılan metinler dinsel olsa da zaman içinde hızla başka alanları da içerir ve yayınlanan metinler, bazı değerler anlayışlarını ve sosyal sınıfların bilgilenme hiyerarşisini altüst eder. Kütüphaneler açılır, denizciliğin gelişmesine bağlı olarak Haritacılık gelişir ve bir disiplin olur.

İlk matbaa, ağaç oyma tekniği kullanılarak, M.S. 593’te Çin’de kurulmuştu: 1450’de Gutenberg, kurşun alaşımından yapılan dökme harfleri hazırlayarak, (baskıdan sonra başka bir yazıda kullanılmak üzere bunlar saklanacaktır) bir basım yöntemi icat eder. Bu tipo baskı metal harflerle yapılır; uzun ve zahmetli bir baskı süreci gerektirir. Metal harflerin tek tek sayfa oluşturacak bir biçimde düzenlenmesi yöntemi kullanılır. Hollanda bu yüzyılda basım merkezidir. 19. yüzyılda modern matbaa makineleriyle sanayi devrimi, kültür iletişim ortamı yaratılmasında ve enformasyona ulaşımda temel bir işlev yüklenecektir.

İtalya’da yeniden doğuşun yaşandığı ilk kent Floransa’dır. Floransa, 15. yüzyılda Ortaçağda sanatı destekleyen ve çoğu kiliseye hizmet veren belli alanda uzmanlaşmış kişilerden oluşan zanaatkârların korunduğu lonca sistemini ticari loncalar (arti) olarak sürdüren bir kenttir. Ekonomik gücünü Ortaçağdan beri elinde tuttuğu yün loncasıyla sağlar. 15.yüzyılla birlikte bankacılık sistemiyle güçlenen kentte, yönetimde de etkin olan zengin Floransalı aileleler (Strozzi, Bardi, Tornabuoni, Pazzi ve Medici aileleri) önemli katkılarda bulunurlar. Bu aileler hem kentlerini hem de Floransa sanatının icracısı olan sanatçılarını korumuşlardır. Bu yıllarda İtalya’da sanatçıları himayesine alan mesenler yaygındır. Floransalı Medicis ailesi Verrocchio ve Boticelli’yi; Milan dükü Leonardo da Vinci’yi; Papalık Michelangelo’yu desteklemiştir. Ayrıca Fatih Sultan Mehmet Bellini’yi davet ettiği gibi, Avrupa kralları da ünlü İtalyan sanatçıları (Michelangelo, da Vinci) davet etmişlerdir.

Rönesans dönemiyle birlikte sanatçı kavramının ortaya çıktığını usta-çırak ilişkisinin geliştiğini, kendi birikim ve duygusuyla sanatını üreten kendine has üslup geliştiren sanatçıların ortaya çıktığını görürüz. Sanatçılar çalıştıkları atölyelerde tüm yapılan işleri izleyerek öğrenme becerilerini geliştirmektedirler. Ortaçağın durağan, çizgisel ve derinlikten yoksun sanatına karşı, klasik sanat üsluplarına uygun formlar ve buna bağlı gelişen perspektif anlayışı bu çağ sanatının özellikleridir. Klasik sanatın perspektifte ölçü (kanon) kavramı yeniden uygulanmıştır. Yine Klasik Çağda, sanatın kendine özgü, içinde matematiği barındıran düzen ve harmoni birlikteliğinin var olduğu eserler üretilmiştir. Dönemin başkaldırıcı düşüncesini de sembolize eden bu formlar, çizgi, biçim, ifade olarak insanı sembolize etmiş ve Ortaçağ sanatına zıt olarak insanı ön plana çıkarmıştır. Bu çağ bireyin ortaya çıkışıdır, özellikle sanat bunu toplumun her kesimine ulaştıran bir araçtır. Doğanın ve insanın detayları desenle işlenmiştir. Bu çağda yeni perspektif anlayışı, resimde derinlik ve renk, heykelde ışık ve gölge, mimaride ise farklı malzeme ve form öne çıkmıştır. Teknik konularda geliştirilen bilgi ve becerilerin temeli, matematik, geometri gibi alanlarda antik Yunan’a geri dönüş ilkesine, Euklid, Pitagoras’ın görüşlerinin yeniden uygulanmasına dayanmaktadır. Varoluşta doğada her canlıda ortak olan ve değişmeyen bir prensip olan altın oranın uygulanmasında Fibonacci’nin Liber Abaci’de (1202) sayısal dizini ile vurguladığı gerçekliğin önemi büyüktür. Bu ilkenin matematiksel açıklaması sanat eserlerinde ölçünün gücü olarak yansır. Bu çağda edebiyat, felsefe ve retorik alanında antik klasik eserlerin çevirileri ve yorumları yapılmıştır. Rönesans dönemi sanatçıları, her konuya vakıf, sadece kendi alanında uzman değil, güzel sanatların her alanında uygulama yapma becerisine sahip, bilgisini sanatına katmayı becermiş Rönesans insanı kavramının ortaya çıkmasına katkıda bulunan ve tüm bilgi ve becerisini ürettiği nesnede bütünleştiren sanatçılardır.

Hümanizm, 14.yüzyılın sonu ve 15. yüzyılın başında Ortaçağın skolastik eğitimine tepki olarak Floransa ve Napoli’de ortaya çıkan, bireyin eğitimini ön planda tutan, özellikle kendisini güzel ifade etme becerilerini geliştiren studia humanitas olarak özetlenen gramer, retorik, tarih, felsefe, ahlak felsefesi konularında eğitim ve öğretimle bilinçli birey ve vatandaş yetiştirmenin hedeflendiği bir düşüncedir. Hümanizmi bir eğitim reformu olarak değerlendirmek gerekir. Avrupa’da kadınların da toplum yaşantısına katılması ve okuryazarlığın artırılmasına yönelik çabalar bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Bu sayede toplumsal örgütlenmelerde kadınlar da yer alacaktır.

Dante’nin İlahi Komedya (Divina Commedia) adlı eseri dünya edebiyatının başyapıtlarındandır. Eser bir komedi değil, bireyin evrendeki konumu üzerine Dante’nin bakış açısıdır. Cehennem (İt. Inferno), Cennet (İt. Paradiso), Araf (İt.Purgatorio) bölümlerinden oluşan epik tarzda yazılmış eserde, Dante’nin Aristoteles’den etkilenerek evren kurgusunu ortak merkezli küreler dizgesi şeklinde anlatması ve dış merkezli kürelerin olmadığını vurgulaması önemlidir. Yerkürenin merkezinde yer alan cehennemi dehliz şeklinde tasvir etmiş, merkezde de şeytanın yer aldığını ifade etmiştir. Varoluşun insana ait olduğunun anlatıldığı metinde, Cennet gökyüzüdür, Araf dağı dünyanın ortasından, cehennemin içinden çıkar. Araf Dağının zirvesinde yer alan Cennet, Adem ve Havva’nın kovulduğu yer olarak anlatılmıştır.

Seçkin ailelerden Lorenzo Medicis, bu çağda Floransa sanatının destekleyicisidir ve antik felsefe ve edebiyata olan tutkusundan dolayı, Galileo’nun da ders verdiği Pisa Üniversitesi’nin (1343) yapılanmasına destek vermiştir. Floransa’da oluşan bu Yunan eserlerine dönüş ve eğitimde yenilik, Avrupalı gençlerin gelip eğitim almasını da sağlamıştır. Floransa etkilerinin kuzeye yayılmasını sağlayan bu girişimler İngiltere’de Thomas Linacre (1460-1524)’nin tıp eğitimi alması ve Krallığa Bağlı Tıp Okulu’nu kurması, William Grocyn (1446- 1519)’nin Oxford’da eski Yunancayı öğretmesi, John Colet (1467-1519)’in Londra’da, İncil’i inceleyen teoloji ağırlıklı St. Paul Okulu’nu kurmasıyla sonuçlanır.

Platon’un din felsefesi konusundaki yeni çözümlemeleri, yani Neoplatonizm düşüncesi bu çağda özellikle Floransa’da Medici ailesi tarafından ön plana çıkarılmış ve üniversitelerde eğitimin bir parçası haline gelmiştir. Marsilio Ficino (1433-1499, Platon’nun eserlerini Latince’ye çevirmiş, Floransa Akademisi’nde Platon okulu açmaya çalışmıştır. Ficino, Avrupa’da felsefe eğitiminin gelişimine de katkı-da bulunmuştur. Ruhun ölümsüzlüğü üzerine yazdığı Platon Teolojisi Ruhun Ölümsüzlüğü (Theologia Platonica de immortalitate animae) adlı eseri Katolik kilisesi tarafından hoş karşılanmamışsa da, Katolik kilisesi daha sonra Protestanlar tarafından kabul gören ruhun ölümsüzlüğünü düşüncesini kabul etmiştir. Yaşam Üzerine Üç Kitap adlı eserinde birey sağlığının önemi, yaşamın insan bedeninde varlığı ve ruhun bedenle ilişkisini incelerken neoplatonist düşüncelerini yansıtır. Aynı zamanda insan davranış ve sonuçları üzerinde durur. Protestan Reformunun yaygınlaşmasını sağlayan, bireyin kendi dilinde okuyabileceği kitapların basımları İtalyan hümanizminin kısa bir süre içinde kuzeyde Fransa, Almanya, Hollanda ve İngiltere’de yayılmasını sağlar. Protestan Reformunu tetikleyen önemli etkenlerden biri de klasik çağ eserlerinin her dilde yazılı kopyasının basılmasıdır.

İtalyan Nicola Machiavelli (1469-157) bu ünlü, kitabında iyi bir prensin yönetimde etkin olması için neleri yapması gerektiğini tartışır; kamu yönetimi ve siyasetbilim konusunda sunduğu önerilerle Platon ve Aristoteles’in hayali toplum ve idare kavramlarından çok, çağın yaşanan gerçekliğinden örnekleriyle dikkat çeker. İtalya’da siyasal birliğin sağlanamadığı yıllarda (bir tarafta Papalık, diğer tarafta Venedik, Ceneviz, Floransa gibi güçlü kent devletleri ve Napoli Krallığı) yazılan bu kitap, İtalya birliğini sağlayabilme düşüncesiyle kaleme alınmıştır. Kitap, yönetim biçimi olarak mutlak monarşiyi savunarak, Prens’i onun temsilcisi kılar ve Devletin gücünü her şeyin üstünde bir güç olarak tanımlar. Siyasi edebiyata yerleşmiş olan Makyavelizm terimi, amaca ulaşmak için her tür araç ve gücü meşru sayan ve bireyi araç olarak gören ideolojik bir rejim anlayışını dile getirmektedir.

Dönemin sanatına bakıldığında çağın ilklerini icra eden sanatçılardan biri Masaccio (1401- 1428)’dur. Eserlerinde gerçekliği perspektif ve chiaroscuro tekniğini kullanarak verir. Rönesans sanatında koyu ve açık renklerin ışık-gölge oyunlarıyla verildiği chiaroscuro tekniği, aynı zamanda insan bedeninde hacimsel olarak üç boyutluluk yaratmak için ışığın kontrast renk ve tonlarla verilmesidir. Masaccio, Floransa, Santa Maria Novella Kilisesi’ndeki fresko tekniğinde yaptığı duvar resminde (1426-1428) ünlü eseri Kutsal Üçlü (baba-oğul-kutsal ruh)’de çağın derin perspektif anlayışını mimari kompozisyon içinde verir. Klasik Çağ, Roma dönemi mimari elemanları olan tonoz, kaset teknikli tavan süslemesi, sütunları Korint üslubunda kullanarak çağın eskiye dönüş idealini yansıtır. Eserde linear perspektif, tüm alanın gerçek kişilerden oluşan tarzda doldurulması Floransa erken resim sanatının özelliklerindendir. Vasari, Masaccio’nun bu eserinde kullandığı renkler, elbise detayları ve derinlik etkileri hakkında da yorumlarda bulunur.

Botticelli (1445-1510) Venüs’ün Doğuşu (1480) adlı eserinde, Venüs’ün denizden köpükler içinden çıkışını betimlemiş, idealize edilmiş bir güzelli-ği sembolize etmiştir. Venüs, rüzgârın etkisiyle dağılan saçları ve hüzünlü bakışlarıyla anıtsal bir güzelliği barındırır. Resmin bütününde çağın neoplatonist idealizmi egemendir. Ünlü sanat tarihçisi Gombrich’e göre, çizgilerin zarifliği ve uyumluluğu, boynunun doğal olamayan uzunluğu, sol kolun alışılmadık tarzda vücuda bağlanması, eseri kutsal bir öyküyü iletmenin ötesinde cıvıl cıvıl bir gösterime dönüştürür.

Leonardo ise doğada tüm canlılarda ortak olan düzeni keşfetmeye çalışırken eserlerinde mükemmel ölçüyü uygular. Her iki sanatçı da ortak olan özellik, Rönesans insanı kavramının ölçüsü olabilecek her sanat kolunda uzman, felsefe, edebiyat konularında da yetkin olmalarıdır. Sanatçılığı yanısıra mimar, mühendis, müzisyen, anatomist, heykeltraş ve ressam olan sanatçı kendisinden sonraki çağlara derin bilgisinin ürünlerini bırakmıştır. Çağımızda kullandığımız yaşamımızı kolay hale getiren makinaların öncülerinden (uçan makinalar, mekanik aletler, tank, vb.) biri de Leonardo’dur. Bir başyapıt sayılan Son Akşam Yemeği (1495-1498) adlı eserinde İsa’yı ana figür olarak betimleyen sanatçı, havarileri İsa’ya doğru dönmüş veya ona bakan şekilde ifadelerini resmederek, o anda yaşanan duyguyu yakalamaya çalışmıştır. Genel kompozisyon, figürlerin yerleştiriliş şekli, mimari kompozisyonun tümü ve ışığa göre belirlenen detaylar çağın matematiksel anlayışını vermektedir.

Bilimsel ve teknolojik yenilikler bu dönemde önemli gelişme gösterir: kaldıraç, mekanik ve metal işleme sisteminde yenilikler görülür; matkaplar, tornalar, vidalar, çeşitli kesici aletler, helezon yay, tüfekler ve tüketim nesnesi mekânik saatler yapılır; vitray sanatı oluşur; tuz, meyve sebze, kömür petrol kullanımı başlar; haritacılık gelişir; yağlı boya ve tuval kullanılmaya başlar; perspektifin keşfi zanaata da yansıyacaktır. Kopernik’in (1463-1543) gezegenlerin güneşin etrafında döndüğü teorisi (heliosantrik teori) bir devrimdir; Leonardo da Vinci (1452 -1519), şaşırtıcı makine planları ve çizimleri yapar; Alman Georgius Agricola (1494 -1552), yazdığı kitapla mineralojinin babasıdır; ilk teleskop (1609), eşzamanlı sarkaç (1635)bu dönemdedir; Newton (1642- 1727) Principia Mathematica’yı yazar (1687); Torricelli (1608 -1647) havanın ağırlığını hesaplar ve bunu Thomas Savery ve Denis Papin’in itici güç sağlayan ilk buhar motoru inşası (1687, 1707) izler. 1662’de Londra Royal Society (Kraliyet Bilim Akademisi), 1666’da Paris Bilim Akademisi, 1675’de Greenwich Rasathanesi kurulur.

VIII. Henry’nin varisi kraliçe I. Elizabeth’in, sanatı ve sanatçıları destek vermesiyle gelişen süreçte en önemli isimlerden biri William Shakespeare (1564- 1616)’dir. İngiliz edebiyatını bugüne taşıyan şair ve oyun yazarı Shakespeare’in eserlerinin çoğu birçok dünya diline çevrilmiştir. İnsan yaşamı ve zaaflarını farklı biçimlerde oyunlarında işlemiştir. Macbeth’de hırs, Othello’da kıskançlık, aşk Romeo Juliet’de aşk, Hamlet’de vicdan ve Kral Lear’da aile bağları çağımızda güncelliğini koruyacak boyutlarda ustalıkla işlenmiştir. 19. yüzyılda Romantizm akımıyla Shakespeare’n eserlerine yoğun bir dönüş yaşanmıştır. Eserleri bugün bile kültürel ve politik bağlamda vurgulanan çarpıcı düşünce ve temalarıyla, her zaman yeni yorum ve okuma yöntemlerine açıktır. Shakespeare aynı zamanda VIII. Henry döneminin tarihini de yazmıştır. As You Like It (2. Bölüm, Sahne 7, 139-42) adlı eserinde vurguladığı şu sözler unutulmazdır: Tüm dünya bir sahnedir, herkes oyuncudur, biri girerken diğeri çıkar; insan yaşamı süresince birden fazla rol oynar.

Kontrpuan, armoni konusunda bestecilerin katkıları, çoksesliğinin (polifoni) müzik koroları için yazılan eserlerle gelişimi, çalgıların gelişimiyle (kemanın atası ilk kez 1520’lerde ortaya çıkacak ve popülerlik kazanarak hızla tüm Avrupa’ya yayılacaktır; viola da gamba tipik bir Rönesans çalgısıdır; arp’ın tel sayısı artar; org hızla gelişir; lavta ve lut dönemin gözde çalgılarıdır), çalgı müzi-ği yeni boyutlar kazanır, artık eşlik müziği (soyluların dans müziği gibi) olmanın ötesinde bağımsız bir çalgı müziği türü doğar ve yeni bestelerle beslenir. Bu da Ortaçağ müziğinden net bir kopuştur. İtalyan besteci Giovanni Luigi da Palestrina (1525- 1594) bu konuda öncüdür. Ayrıca, ilk opera eseri olarak bilinen Jacopo Peri ve Corsi’nin eseri Dafne (1589) söz ve müziğin armonik ve dramatik birlikteliğinin örneği olarak sahnelenir. Opera tarihinin ritm, melodi, armoni buluşlarıyla, çalgısal tekniği ve şarkı türlerinde (madrigal, canzonetta gibi) yenilikçi besteleriyle İtalyan Monteverdi (1567-1643) opera temsilinde bir devrim ve bir başlangıçtır.

Avrupa’nın güç dengelerinin değişmesiyle ortaya çıkan yeni kapitalist anlayışın etkileri yeni iş kolları, işçi kesimi, çalışma koşulları ve ticarette görülür. İlk kez Adam Smith (1723-1790) tarafından adlandırılan Merkantilizm kavramı 16. yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, ticari sistem ya da sınırlayıcı sistem olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18.yüzyılın sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletlerin kurulmasına etkileri olmuştur.

Alman merkantilizmi devletin iç kargaşasını çözmede bir araç gibi işlev görmüştür. Hazine gelirlerinin artırılması hedeflenmiştir. Alman merkantilizminin yöneticilerine krallık hazinesi anlamına gelen kammer sözcüğünden türeme kameralistler denmiştir. Çoğu finansal konularda uzman eğitimciler, hukukçulardan oluşan bu grup, vergilenebilir gelir ve zenginliklerin hazineye katkısı konusunda çalışmalar yapmıştır. Devletin katkısıyla altyapı çalışmaları yapılmış, bataklıklar kurutulmuş, çiftçiler eğitilmiş, hammadde ve ithal ürün ihracatı yasaklanmıştır. Bu yeniliklerden sağlanan gelir, daha sonra Büyük Frederik (1740-1786)’in yetkin bir orduya sahip olmasını sağlamıştır.

Alman rahibi ve Wittenberg Üniversitesi’nde felsefe ve ilahiyat (teoloji) profesörü Martin Luther (1483- 1546) Protestan Reform Hareketini başlatan kişidir. 1517’de yayınladığı Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum adlı Doksan Beş Madde’den oluşan tezinde, Katolik dininde bireyin cezalandırılması ve günahlarından arınması ilkesine bağlı konular önemli eleştiri konusudur. Özellikle, bireyin para ödeyerek günahlarından arınması ilkesi ve uygulaması, dindar ve teoloji okumuş bireylerin karşı çıkmasıyla Reform Hareketi başlar ve bu süreç Luther’in tezinin haklılığını gösterir. Sonuçta, bireyin Tanrı ile olan bağının İsa’ya inanmakla olabileceğini, araya başka bir aracının girmesinin gerekli olmadığı ve İncil’in yeniden okunması ve yorumlanması gerektiği düşüncesi haklılık kazanır. Bunun yanında, bu hareketin, halkın dini görüşlerinden beslenen ve bundan yararlanan otoritelere karşı çıkışı, kiliseyi öncesinde tepki göstermeye yöneltse de bir süre sonra reform yapmaya ve Papa’nın iktidarının sınırlarını çizmeye zorlamıştır. Artık kiliseye ait mal varlıklarına el konulacak, katı dini eğitimden daha laik bir eğitim sistemine doğru yol alınacak, papanın krallar üzerindeki etkisi yok olacak ve nihayet rahiplere evlilik hakkı tanınacaktır. Örneğin Almanya’da, ilahiler Almanca okunmaya başlanır, manastırlar kapatılır ve ruhban sınıfının imtiyazlarına son verilir.

15. yüzyıl Avrupa’nın iç dengelerinin değiştiği ve şekillendiği, modern dünyaya doğru ilk ad›adımların atıldığı bir dönemdir. Ortaçağ'dan sonra ilk dini ve entellektüel gelişimlerin olduğu bu süreç 1400'lerde ticari devrimle başlar.

Rönesans sözcüğü Fransızca renaissance kökenli olup “yeniden doğuş” anlamına gelir ve İtalya'da 14. yüzyılın sonunda ortaya çıkan bir yenilenme sürecidir. Bu çağ Yunan ve Roma dönemi kültü ve sanatınını öğelerine geri dönüşle hem eğitim anlamında, hem de bireyin yaşamını irdeleyen konularla Hümanizmin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Özellikle 15. yüzyılda İtalya'da ticaretin de etkisiyle gelişen kent devletleri farklı yönetim ve üretim güçlerine sahiptir. Floransa, geliştirdiği loncalarla, yere idarenin zenginliği sayesinde diğer kent devletlerine göre daha zengin üretim yapan bir kenttir. Papalık Eyaletleri olan beş kent, yıllar süren çalışmalara rağmen resmi bir birlik gerçekleştirememiştir. Napoli krallıkla yönetilmektedir. Venedik tüccarları ise Avrupa'ya ticareti gerçekleştirmişlerdir.

İlk matbaa, ağaç oyma tekniği kullanılarak, M.S. 593’te Çin’de kurulmuştu: 1450’de Gutenberg, kurşun alaşımından yapılan dökme harfleri hazırlayarak, (baskıdan sonra başka bir yazıda kullanılmak üzere bunlar saklanacaktır) bir bas›m yöntemi icad eder. Bu tipo baskı metal harflerle yapılır; uzun ve zahmetli bir baskı süreci gerektirir. Metal harflerin tek tek sayfa oluşturacak bir biçimde düzenlenmesi yöntemi kullanılır. Hollanda bu yüzyılda bas›m merkezidir. 19. yüzyılda modern matbaa makineleriyle sanayi devrimi, kültür iletişim ortamı yaratılmasında ve enformasyona ulaşmada temel bir işlev yüklenecektir.

İtalya’da yeniden doğuşun yaşandığı ilk kent Floransa’dır. Floransa, 15. yüzyılda Ortaçağda sanatı destekleyen ve çoğu kiliseye hizmet veren belli alanda uzmanlaşmış kişilerden oluşan zanaatkarların korunduğu lonca sistemini ticari loncalar olan sürdüren bir kenttir. Ekonomik gücünü Ortaçağdan beri elinde tuttuğu yün loncasıyla sağlar. 15. yüzyılla birlikte bankacılık sistemiyle güçlenen kentte, yönetimde de etkin Floransalı aileler önemli katkıda bulunurlar. Bu aileler hem kentlerini hem de Floransa sanatının icracısı olan sanatçılarını korumuşlardır.

Hümanizm, 14. yüzyılın sonu 15. yüzyılın başında Ortaçağın skolastik eğitimine tepki olarak Floransa ve Napoli'de ortaya çıkan, bireyin eğitimini ön planda tutan, özellikle kendisini güzel ifade etme becerilerine geliştiren studia humanitas olarak özetlenene gramer, retorik, tarih, felsefe, ahlak felsefesi konularında eğitim ve öğretimle bilinçli birey ve vatandaş yetiştirmenin hedeflendiği bir düşüncedir.

Italyan hümanizminde yazar Dante Alighieri (1265-1321) bir başlangıçtır. Bu nedenle Ortaçağdan çok Rönesans düşüncesine yakındır. İnsanın tutku, çelişkilerini, toplumdaki sıkıntılarını eserlerinde işlemiş ve skolastik eğitime ve ruhban sınıfının liderlerine eleştirel bakış açısıyla bazı çevrelerden tepki almıştır. Toskana dilinde yazan Dante’nin İtalyan diline katkısı büyüktür.

Hümanizm bir başka önemli etkin ismi Francesco Petrarca ve öğrencileridir. Aslen şair ve dilbilimci olan Petrarca'ın da İtalyan dili ve gramerine katkısı büyüktür. Şairin, Homeros'dan etkilendiği gözlemlenmektedir. Eserlerinde iyi bir yaşamın ve insanın bu yaşamda kendisinin farkındalığında olması düşüncesi egemendir.

Bir diğer önemli hümanist isim, İtalyan şair, yazar Giovanni Boccaccio, Decameron adlı eserinde 1348'de kara veba ile yıpranan Floransa'da asil ve zengin ailelerin hayatlarını kaleme almıştır.

Protestan Reformunun yaygınlaşmasını sağlayan, bireyim kendi dilinde okuyabileceği kitapların basımları (incunabula) İtalyan hümanizminin kısa bir süre içinde kuzeyde Fransa, Almanya, Hollanda ve İngiltere'de yayılmasını sağlar. Protestan Reformunu tetikleyen önemli etkenlerden biri de klasik çağ eserlerinin her dile yazılı kopyasını basılmasıdır. 

Dönemin sanatına bakıldığında çağın ilklerini icra eden sanatçılardan biri Masaccio'dur. Eserlerinde gerçekliği perspektif ve chiaroscuro tekniğini kullanarak verir. Rönesans sanatında koyu ve açık renklerin ışık-gölge oyunlarıyla verildiği chiaroscuro tekniği, aynı zamanda insan bedeninde hacimsel olarak üç boyutluluk yaratmak için ışığın kontrast renk ve tonlarla verilmesidir. 

Botticelli Venüs'ün Doğuşu adlı eserinde, Venüs'ün denizden köpükler içinden çıkışını betimlemiş, idealize edilmiş bir güzelliği sembolize etmiştir. Venüs, rüzgarın etkisiyle dağılan saçları ve hüzünlü bakışlarıyla anıtsal bir güzelliği barındırır. Resmin bütününde çağın neoplatonist idealizmi egemendir.

Ortaçağdan sonra ilk kez çıplak olarak yaptığı Davut Heykeli'nde çağın yeniliği olan realizm, naturalizm ve hareketlilik gözlenir. Eser her açıdan görülebilecek tarzda tasarlanmıştır. Davut Toskana tipi çoban şapkası, bacaklarında işlenmiş askeri donanımıyla, Golyat'ı öldürürken tasvir edilmiştir.

Sanatçının sipariş üzerine yaptığı bu eser, sanat tarihinde birçok yoruma konu olmuştur. Öncelikle kadının ellerinin yumuşaklığı, dudaklarındaki gülümseme ve bakışları çarpıcıdır. Kadın tüm doğallığı ve sadeliğiyle bakmaktadır izleyiciye. Eser mutlaka uzun uğraşlar, sorgulamalar ve teknik arayışlar sonucu ortaya konmuştur. 

İtalyan Rönesansı, 15. ve 16. yüzyıllarda etkisini kuzey Avrupa ülkelerinde gösterir ve bu nedenle Kuzey Rönesans› olarak tan›mlan›r. Kuzey Rönesansının gelişimini Protestan Reform Hareketiyle birlikte düşünmek gerekir. İngiltere, Fransa, Hollanda bu etkileri resim, edebiyat ve müzikle yansıtmıştır. Polanya bilim ve astronomi konusunda Kopernik’le dünyan›n evrenin merkezi olmadığı teorisini ortaya atmıştır. Kuzeyde ticarette etkin kentler Antwerp ve Bruges’dur

Fransa’da edebiyat alanında Montaigne (1533-1592) Fransız Rönesansına Denemeler’iyle katkıda bulunmuştur. Kitaplarının konusu kendisi yani insandır. Yazar, dünyayı algılama ve değerlendirme biçiminin insanın kendisiyle kısıtlı ve değişken olduğunu vurgular. Diğer önemli kişiler arasında Francis Bacon, William Shakespeare, Desiderius Erasmus ve Thomas More gelir.

İtalyan Rönesansının etkileri önce Flemenk bölgesinde görülür. Jan Van Eyck (1389- 1441) kuzey resim sanatında gerçekçiliğin uygulayıcısıdır. Arnolfini’nin Evlenmesi adlı eserinde gerçekliği detaylarda vererek yağlı boya tekniğini geliştirdiği gözlemlenir. Eserde tüccar Alnolfini ve karısının evlenmelerinin temsili dışında odada bulunan her detay tuvale yansıtılmıştır.

16. yüzyılın başında Alman sanatında İtalyan sanatının etkilerinin görüldüğü bir başka isim Albrecht Dürer'dir. Ahşap gravür tekniğinin iyi bir uygulayıcısı olan Dürer'in eserlerinde kendine has geliştiği teknik karmaşık çizgisel çizimlerinde görülür. Dürer'in Apolcalypse serisi, iyi ve kötünün kavramsal karşıtlığını zaman içinde vermeye çalışan ahşap gravür bir seridir. 

Hans Holbein çağın önemli lider ve sanatçılarının portresinin yapmış bir Alman sanatçıdır. Rotterdam'lı Erasmus'un Deliliğe Övgü adlı kitabının kara kalem eskizlerini ve ayrıca sanatçının portresinin yapmıştır. İngiltere Rönesansında kral VIII. Henry ve hümanist yazar Thomas More'un da portrelerini yapmıştır. 

16. yüzyılın ortalarında Katolik kilisesinin kendini yenileme çabaları, ruhban sınıfı, kilise ve manastır yönetim ve örgütlenmesinin yenilenmesiyle kendini gösterir. Ayrıca bu yeni yapılanmanın politik olarak etkileri de karşı reform hareketlerini oluşturur. Trent Konsülü'nde alınan kararlarla başlayan bu süreç, Otuz Yıl Savaşları ile sona erer. Özellikle ruhban sınıfın eğitimi, İsa'ya inanış sisteminin sorgulanması, engizisyon gibi konulara odaklanan yeni düzen, Katolik Kilisesi'nin temelden değişimine yol açmıştır.