TÜRK KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Venedikli sanatçı Gentile Bellini (1429-1507) İstanbul’a, 1479’da, Osmanlılarla diplomatik ilişkilerin güçlendirildiği dönemde gelmiş ve Fatih Sultan Mehmet’in portresini yapmıştır.

İngiliz filozof, bilim adamı, hukukçu, Francis Bacon (1561-1626), bilimsel metodolojinin temellerini atmıştır. Başsavcı olarak görev yaptığı dönemde yazdığı eserler nedeniyle kariyeri sona ermiştir. Bilimsel yöntem, şüphecilik üzerine savları günümüze dek etkili olmuştur.

İlk kez Adam Smith (1723-1790) tarafından adlandırılan Merkantilizm kavramı 16. yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18.yüzyılın sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletlerin kurulmasına etkileri olmuştur.

Alman rahibi ve Wittenberg Üniversitesi’nde felsefe ve ilahiyat (teoloji) profesörü Martin Luther (1483-1546) Protestan Reform Hareketini başlatan kişidir.

Fransa’da hukuk okuyan John Calvin (1509-1564) görüşleri nedeniyle ülkesinden ayrıldıktan sonra Luther’in savlarını İsviçre Kilisesi için uyarlayarak Kalvinizmin temellerini atmıştır. Cenevre’de 1536’da yazdığı Hıristiyanlığın Kuramları adlı eseriyle Tanrı’nın mutlak hâkimiyetinin kabul edilmesini önermiştir. Kalvinizm bir mezhep olarak ilkin Cenevre’de daha sonra Hollanda, İskoçya, Almanya ve Fransa’da kabul görmüştür.

15. yüzyıl Avrupa’nın iç dengelerinin değiştiği ve şekillendiği, modern dünyaya doğru ilk adımların atıldığı bir dönemdir. Ortaçağdan sonra ilk dini ve entelektüel gelişimlerin olduğu bu süreç 1400’lerde ticari devrimle başlar.

Venedikli Marco Polo’nun (1254-1324) ünlü dünya seyahati Avrupa’da bir Doğu efsanesi yaratır; 1487’de, Portekizli Vasco da Goma İspanyol bayrağıyla Hindistan’ı; 1488’de Portekizli Bartolomeu Dias Ümit Burnu’nu; 1492’de Cenovalı Kristof Kolomb İspanyol bayrağıyla bilmeden Amerika’yı keşfeder; 1521’de Portekizli Macellan yine İspanyol bayrağıyla dünya turu yapar.

Kendilerini Roma İmparatorluğu’nun, Romalı halkın ve kültürün bir devamı gibi algılayan İtalyanlar, laik düşünce ve dünyaya ulaşma yollarını aramıştır. Matbaanın bulunması da (1450), İtalya Rönesans’ının etkilerinin kuzeye yayılmasını ve

Kuzey Rönesans’ının genişlemesini sağlamıştır.

Avrupa’da ortaçağın başlangıcı için, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılış tarihi (M.S. 476), bitişi ise, İstanbul’un fethi olan 1453 yılı genelde kabul görmekle birlikte, Gutenberg’in matbaayı keşfi, İspanya’da Müslüman hâkimiyetinin sona ermesi ve Amerika’nın keşfi de, yeniçağın başlamasına zemin hazırlayan çığır açan tarihsel olaylardır.

Ortaçağda tüm Avrupa’yı etkileyen ve yeniden biçimlendiren göç dalgaları ile 9. yüzyılda Balkanların kuzeyine yerleşen Slav halkları, Avrupa kültür sahasının dışında kalmış ve Bizans’a yakınlıkları dolayısıyla Ortodoks kültür ortamına dâhil olmuşlardır.

Göçlerle birlikte eski Roma şehirlerinin dağılması, buralarda kökleşen eğitim kurumlarının da sonunu getirmiş ve eğitim faaliyetleri, sadece Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte yeni oluşmaya başlayan manastır çevreleriyle sınırlı kalmıştır. Dolayısıyla, erken ortaçağda Avrupa’nın okuma-yazma bilen “elit” tabakası, manastır çevrelerinde yetişen din adamlarından ibarettir. Bu da eğitimin neredeyse tümüyle İncil çalışmaları ekseninde yürütülmesi sonucunu doğurmuştur.

Siyasi ve kültürel bölünmüşlük içindeki Avrupa’da, bir yandan Viking akınları ve yıkımlar sürerken, bir yandan da toparlanma ve yeni bir bütünlük kurma çabaları belirmiştir. 5. yüzyılda yerleşik yaşama geçen ve 6. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul eden Cermen kökenli bir kavim olan Franklar, 8. yüzyıldan itibaren güçlenerek, büyük bir Hıristiyan imparatorluğu kurarlar. O çağın karmaşık ortamında, bütünleşmiş ve tek parça halindeki bir Avrupa hayal eden Frank kralı Şarlman’ın (yaklaşık 742-814) bu girişimi, aslında, Bizans İmparatorluğu’nun başkenti ve Doğu’da Ortodoks Hıristiyanlığın merkezi olan Konstantinopolis’e karşılık, Batı’da Roma İmparatorluğu’nun mirasını sahiplenerek, en azından sembolik düzlemde onu yeniden canlandırma çabası olarak yorumlanabilir. Şarlman, kültürel birlik idealini gerçekleştirmek için öncelikle dil ve eğitim sistemini yeniden düzenlemeye girişmiştir. Yeni emperyal düzenin öngördüğü ideallere uygun olarak, sanat anlayışında da köklü değişimler belirir. Politik ideallerini daha geniş kitlelere yayma misyonunu üstlenen en belirgin sanatsal gösterge, mimaridir.

Öncelikle ve özellikle mimaride belirginleşen Gotik sanat, 13. yüzyıldan itibaren Fransa’dan başlayarak tüm Avrupa’ya yayılır. Daha kırsal nitelikli olan Romanesk üsluptan, anıtsallaşan boyutları ve yükselici etkisiyle radikal biçimde farklılaşır.

İtalyan edebiyatının öncü bir başyapıtı olan İlahi Komedya’yı, Ünlü yazar Dante Alighieri (yaklaşık 1265-1351) yazmıştır.