TÜRK KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

Rönesans hümanistleri, klasik gelenekten kopan ve farklılaşan ortaçağı bir ara geçiş dönemi olarak görmüşler ve Antikçağ ile Rönesans arasındaki bin yıllık süreci bir “karanlık çağ” olarak değerlendirmişlerdir.

Roma İmparatorluğu’nun yıkılışına ve “ortaçağ” adı verilen tarihsel ayrımın baş-lamasına zemin hazırlayan istilalar ve göçler dizisi, M.S. 4. yüzyılın ortalarında, sebebi bilinmeyen bir kaynaşma sonucu Hunların batıya doğru göç etmeleri ve bu hareket sırasında önlerine çıkan çoğu Cermen kökenli pek çok kavmin yer değiştirmesine yol açmaları ile başlamıştır. Kavimler Göçü (Völkerwanderung) olarak adlandırılan bu süreçte, Romalıların “barbar” olarak nitelendirdiği Hunlar, Avarlar ve Slavların yanı sıra, Gotlar, Franklar, Vandallar gibi Cermen kökenli kavimler de Avrupa içlerine doğru hareket halindedir.

Roma împaratorluğu’nun yıkılışından önce Avrupa içlerine doğru ilerlemeye başlayan pagan Cermen kavim- leri, öncelikle, Katolik inancı ile ihtilaf içinde bulunan Ariusçuluk (4. yüzyılda İskenderiyeli Arius tarafından geliştirilen ve Isa’nın tanrısallığının inkarı üzerine ku¬rulan heterodoks Hıristiyan öğretisi) ile tanışırlar.

Farklı kökenlerden gelmekle birlikte benzer kültür belirtileri gösteren göçler çağı toplumlarının sanatlarını belirleyen ana eksen, hayvan üslubu olarak adlandırılan bezeme türüdür. Asya steplerinin göçebe halkları arasında yaygın olan bu üslupta hayvan tasvirleri, birbiri içine geçen soyutlaş¬ırılmış formlar halinde ele alınır; insan tasvirlerine ise nadiren yer verilir.

Dört İncil yazarınca nakledilen metinlerin resimler ve çeşitli bezemelerle zenginleştirildiği Lindisfarne İncili, kullanılan değerli malzeme ve tasarım özellikleri yönünden, döneminin en incelikli yazmalarındandır. Yazmalarda, genellikle dört İncil metninin her birinin başında, tamamen süsleme içerikli sayfalar bulunur; bu sayfalarda geometrik bezemeler, birbiri içine geçen karmaşık formlar ve tekrarlanan stilize hayvan tasvirleri işlenir. Stilize hayvan tasvirleri ile karmaşık geometrik tasarımlar, yüzyıllardır süregelen bir geleneğin uzantısıdır; buna karşılık, yeni inanç sis¬temiyle gelen figürlü tasvir anlayışı, erken ortaçağ sanatçısı için henüz tam olarak içselleşmemiştir. Yazmaların genellikle değerli taşlarla bezeli deri kılıflarda saklandığı bilinir; kuyumculuk ve maden işçiliğinde ulaşılan düzeye işaret edecek pek çok mücevher, haç, kutsal kap ya da kadeh gibi litürjik malzeme de mevcuttur.

Şarlman, hükümdarlığı boyunca, toplumsal yaşamın pek çok yönünü bütünleştiren yeni düzenlemeler getirmiştir ve bu yönden bakıldığında Karolenj dönemi, bütünleşik bir Avrupa fikri için prototip teşkil eder. Dönemin önde gelen entelektüellerini sarayı çevresinde toplayarak büyük bir kültürel atılım gerçekleştiren Şarlman’ın dönemi, “Karolenj Rönesansı” olarak adlandırılır.

Papalık ilk Haçlı Seferine katılanlara savaş meydanında ölürlerse “endüljans” (affedilmeyen günahların cezasının bağışlanması) sözü verir.

Şehirleşme ve skolastik felsefenin yükselişine paralel olarak, şehir tasarımında da estetik kaygısı ön plana çıkmaya başlar. Öncelikle ve özellikle mimaride belirginleşen Gotik sanat, 13. yüzyıldan itibaren Fransa’dan başlayarak tüm Avrupa’ya ya¬yılır. Daha kırsal nitelikli olan Romanesk üsluptan, anıtsallaşan boyutları ve yükselici etkisiyle radikal biçimde farklılaşır. Boyutları büyüyen ve nüfusu artan 13. yüz¬yıl şehirlerinde, hem daha büyük bir insan kitlesine hitap edebilecek kapasitede¬dir, hem de dönemin değişen estetik beklentilerine uygun olan büyük kiliseler ve katedraller yapılmıştır. Masif ve karanlık Romanesk yapılardan farklı olarak Gotik kiliselerde duvarlar daha fazla pencere açıklığıyla çözümlenir; bu açıklıklardan ve renkli vitraylardan süzülerek binanın içine yansıyan ışığın yarattığı etki, bu döne¬min kilise mimarisine getirdiği en önemli yeniliklerdendir.

Bilim adamları kültür kavramını tüm toplumsal grupları düzenleyen organik kuralları, düşünsel eğilimleri ve sanatları, gelenek, görenek, inanç ve adetleri, aletleri ve tüketim maddelerini, ahlaksal kuralları, insanların gerçekleştirdiği yetenek ve alışkanlıkları içine alan bütünsel bir olgu olarak tanımlarlar. Bu çerçevede, insanlar, kültürün değişik durumlarıyla, özellikleriyle sık sık karşı karşıya kalırlar: sanat etkinlikleri, yemek kültürü, dünya kültür mirası, dans kültürü, kostüm giysi kültürü, Doğu kültürü, kültürlü insan gibi. Bu kısa adlandırmalardan kültürün insanların hayatında hem maddi hem manevi öğeleri barındırdığını, hem geçmişten gelen hem günümüzde oluşan birikimleri içerdiğini, kısacası hayatımıza biçim anlam veren her şey olabileceğini düşünmemiz gerekiyor.

Günümüzde, insanın kökenini, evrimini, biyolojik özelliklerini, toplumsal ve kültürel yönlerini inceleyen bir bilim dalı olan Antropoloji bilimi bünyesinde, kültürün gelişimini etnolojik, dilbilimsel, sosyolojik, psikolojik ve psikanalitik analiz yöntemleriyle ele alan önemli bir bilim dalı vardır: Kültürel Antropoloji. Kültürlerin yayılmasında ve etkileşiminde dilin önemi her zaman çarpıcı olmuştur. Kültür, dille ve diller arası alışveriş zenginliğiyle biçimlenir.

Dile bağlı olarak, yazı kültürüyle gelen değişim de şaşırtıcıdır. Son yılların gelişen bilim dallarından arkeolojik araştırmalar bugün önemli ipuçları vermekte, insanlık kültürünün geçmişteki kökleri keşfedilmektedir. Örneğin çömleklerin üzerine yazılmış yazılar Anadolu’da en eski kültürünün Yunan Helen kültürü olmadığını göstermektedir. Bir kültürden öteki kültüre geçişler bazı alanlarda çok hızlı olduğu halde, bazı alanlarda belli bir eğitim düzeyi ve teknolojik olanaklar yani yoğunlaşma gerektirmektedir. Örneğin, bilimsel alandaki bulguların ve yeni teknolojilerin yaygınlık kazanabilmesi için, önce felsefe ve düşünce alanındaki kültürel değişikliklerin yaygınlık kazanması gerekmektedir. Şöyle ya da böyle, bu geçişler zaman gerektirir, tepkiler oluşturabilir, krizlere bunalımlara mal olabilir.

: Dünyanın en büyük uygarlıkları binlerce yıl devam eden gelişmeler sonunda gerçekleşmiştir. Bilimsel araştırmalar göstermektedir ki, bir kültür-uygarlığın oluşması için öncelikli olarak bir kentin varlığı, belli bir iş emek ve çabanın gerçekleştirilmesi, bir üretim olayına ulaşılması, bir yönetim sisteminin oluşturulması ön koşuldur. Bunu komşu ülke ve kentlerle ticaret ilişkileri, yazı ve dil dolaşımı, bilimsel bilgilerin gelişmesi, sanatsal, dinsel anıt eserlerin, vb. yapımı izler. Örneğin Mezopotamya uygarlıkları birçok farklı kültür ve halkın karıştığı bir bölge olmuştur. Sümerler, Akadlar, Asurlular gibi. Oysa aynı topraklarda yükselen bu kültürler farklı ırk, din ve dile sahiptirler.

Kültürel etkileşimin kökeninde göç olayı her zaman önemli rol oynamıştır. Bunun zorunlu ya da kendi isteğiyle olması çatışmaları da beraberinde getirir. Kültürü daha da geniş içerikli olarak düşünürsek, kültürel etkileşimlerin uzun vadede yerleşik özellik kazandığını görürüz. Bu değişimin de sosyal, siyasal ve ekonomik bir çerçevede yer aldığını fark ederiz.

Soru kitaptaki metni aynen sorduğu için hatırlama düzeyindedir.

Görüldüğü gibi, kültür tarihi genel tarih anlayışından farklı bir yöntemi benimsemiştir. Bu da onun diğer bilim dallarıyla özel bir ilişki kurmasına neden olmuştur. Bu bilimlerin başında, elbette önce tarih gelmektedir. Ama kültür tarihi olayları tarih vererek kronolojik bir sıra izlemeyeceğine göre, doğrudan başta antropoloji ve sosyoloji olmak üzere coğrafya, psikoloji gibi bilim dallarıyla kurduğu yakın ilişki önem kazanmaktadır. Bu nedenle kültür tarihçileri olayların tarihsel özelliklerinin ötesinde, olayların psiko-sosyal boyutunu, olayların gerçekleştiği günlerde her kesimden dile getirilen tasvirlerin oluşturduğu yazılı metinleri, resimleri ve diğer görsel malzemeleri de yukarıda andığımız bilimlerin verileri ışığında analiz etmeye çalışarak bunların aynı zamanda sembolik anlamlarını sorgulamışlardır.

Soru kitaptaki metni aynen sorduğu için hatırlama düzeyindedir

Dünyamız bugün iletişim araçlarının küresel çapta yaygınlaşmasıyla, ticari ve ekonomik ilişkilerini daha doğrusu stratejilerin hız kazanmasıyla yeni kültürel biçimlere tanık olmaktadır. Böylesi bir gelişme, hem kültürleşmeyi sağlamakta hem de kültür yitimine neden olmaktadır. Bütün küresel hareketlenmelerin dünya tarihine ne tür yön vereceği önemli bir araştırma alanıdır. Belki uluslararasındaki kültürel farklılıkları inceleme dönemi tamamlanmış, küresel etkileşimlerin ve aktarımların tarihi oluşturulmaya başlamıştır. Küresel boyuttaki farklılıklar, benzemezlikler ve istisnalar, küresel çapta gelişmiş ülkeler ve geri kalmış ülkeler sorunu, bu küresel tarih anlayışının içinde işin kültürel boyutuyla ilgilidir.