TÜRK KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

Peter Burke’ye göre, “ kültür tarihi kavramı eskiden “yüksek kültür” anlamına geldiği halde, zamanla “aşağıya doğru” yayılmış ve “aşağı” ya da halk kültürünü de kapsamaya çalışmış; yakın dönemlerde ise yanlamasına genişleyerek güzel sanatları ve bilimleri içine almıştır.

1990’larda, “girişim kültürü”, “aşk kültürü”, “protesto kültürü”, “nezaket kültürü” gibi konularda kitaplar yayınlayan düşünür Peter Burke’dir.

Kültür tarihinin bir bilim dalı olarak ortaya çıkışı ve yükselişi 70’li yıllardan itibaren olmuştur.

Sosyal-Kültürel tarihlerin yazılabileceğini araştırmalarıyla kanıtlayan Fransız tarihçi Fernand Braudeldir.

Bilim adamları kültür kavramını tüm toplumsal grupları düzenleyen organik kuralları, düşünsel eğilimleri, sanatları, gelenek, görenek, inanç ve adetleri, aletleri ve tüketim maddelerini, ahlaksal kuralları, insanların gerçekleştirdiği yetenek ve alışkanlıkları içine alan bütünsel bir olgu olarak ele alırlar. Irksal özellikler bu olgular arasında yer almaz.

Kültürün gelişimini etnolojik, dilbilimsel, sosyolojik, psikolojik ve psikanalitik analiz yöntemleriyle ele alan bilim dalı kültürel antropolojidir.

Dil, kültürün ve düşüncenin taşıyıcısıdır ve Slav dillerinden Batı dillerine dek yayılan Türkçe ‘yoğurt’sözcüğü dil –kültür ilişkisi çerçevesinde ele alınabilir.

Kültür emperyalizmi egemen kültürlerin varlığı ve etkisinin geniş boyutlu olması, egemen kültürlerin sahip oldukları yeni teknolojilerle farklı topraklardaki yaşam tarzlarını değiştirmeleri ve kendi kültürünü yayma eğilimi olarak tanımlanabilir.

Bütün kültürler tarih boyunca bir takım alışverişlerle, etkilenmelerle melez özellik kazanırlar. Kültürel etkileşimin kökeninde göç olayı her zaman önemli rol oynamıştır.  Kültürel etkileşim sosyal, siyasal ve ekonomik bir çerçevede yer alır. Her toplum genelde tek kültürlü değil; çok kültürlü bir yapıya sahip olagelmiştir.

Yeni kültür anlayışlarında kültürü merkezileştirerek iktidarların güdümünde egemen kültüre dönüştürme eğilimleri eleştirilmektedir. Dünya kültür belleğini yaşatma esastır.

Zenofobi başka kültürleri ötekileştirme ve zaman zaman aşağılama, yabancı korkusu, yabancı düşmanlığı olarak tanımlanabilir.

Kültür tarihi bilimsel bir inceleme alanı olarak 70’li yıllarda ortaya çıkmış ve yükselmiştir. Araştırma alanı olarak çeşitlilikler arz etmektedir. Dönemlere özgü popüler kültür geleneklerini konu edebilir. Kültür tarihi genel tarih anlayışından farklı bir yöntemi benimsemiştir. Kültğr olkgusu kültür tarihi bilim dalının doğmasına vesile olmuştur.

Avrupa’da ortaçağın başlangıcı için, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılış tarihi (M.S. 476), bitişi ise, İstanbul’un fethi olan 1453 yılı genelde kabul görmekle birlikte, Gutenberg’in matbaayı keşfi, İspanya’da Müslüman hâkimiyetinin sona ermesi ve Amerika’nın keşfi de, yeniçağın başlamasına zemin hazırlayan çığır açan tarihsel olaylardır.

Roma İmparatorluğu’nun yıkılışına ve “ortaçağ” adı verilen tarihsel ayrımın başlamasına zemin hazırlayan istilalar ve göçler dizisi, M.S. 4. yüzyılın ortalarında, sebebi bilinmeyen bir kaynaşma sonucu Hunların batıya doğru göç etmeleri ve bu hareket sırasında önlerine çıkan çoğu Cermen kökenli pek çok kavmin yer değiştirmesine yol açmaları ile başlamıştır. Bu sürece Kavimler Göçü adı verilmektedir.

Ortaçağda tüm Avrupa’yı etkileyen ve yeniden biçimlendiren göç dalgaları ile 9. yüzyılda Balkanların kuzeyine yerleşen Slav halkları, Avrupa kültür sahasının dışında kalmış ve Bizans’a yakınlıkları dolayısıyla Ortodoks kültür ortamına dâhil olmuşlardır.

Göçlerle birlikte eski Roma şehirlerinin dağılması, buralarda kökleşen eğitim kurumlarının da sonunu getirmiş ve eğitim faaliyetleri, sadece Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte yeni oluşmaya başlayan manastır çevreleriyle sınırlı kalmıştır. Dolayısıyla, erken ortaçağda Avrupa’nın okuma-yazma bilen “elit” tabakası, manastır çevrelerinde yetişen din adamlarından ibarettir. Bu da eğitimin neredeyse tümüyle İncil çalışmaları ekseninde yürütülmesi sonucunu doğurmuştur.

Siyasi ve kültürel bölünmüşlük içindeki Avrupa’da, bir yandan Viking akınları ve yıkımlar sürerken, bir yandan da toparlanma ve yeni bir bütünlük kurma çabaları belirmiştir. 5. yüzyılda yerleşik yaşama geçen ve 6. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul eden Cermen kökenli bir kavim olan Franklar, 8. yüzyıldan itibaren güçlenerek, büyük bir Hıristiyan imparatorluğu kurarlar. O çağın karmaşık ortamında, bütünleşmiş ve tek parça halindeki bir Avrupa hayal eden Frank kralı Şarlman’ın (yaklaşık 742-814) bu girişimi, aslında, Bizans İmparatorluğu’nun başkenti ve Doğu’da Ortodoks Hıristiyanlığın merkezi olan Konstantinopolis’e karşılık, Batı’da Roma İmparatorluğu’nun mirasını sahiplenerek, en azından sembolik düzlemde onu yeniden canlandırma çabası olarak yorumlanabilir. Şarlman, kültürel birlik idealini gerçekleştirmek için öncelikle dil ve eğitim sistemini yeniden düzenlemeye girişmiştir. Yeni emperyal düzenin öngördüğü ideallere uygun olarak, sanat anlayışında da köklü değişimler belirir. Politik ideallerini daha geniş kitlelere yayma misyonunu üstlenen en belirgin sanatsal gösterge, mimaridir.

11. yüzyıl başlarından 12. yüzyılda Gotik stilin belirmesine kadar tüm Batı Avrupa’da hâkim olan Romanesk stil, Roma’nın mimarlık mirasını referans alır; bununla birlikte, Roma mimarisini belirleyen sütunlar ve kemerlerden oluşan konstrüksiyonun yerine, Romanesk yapılarda masif duvarlar ve ayaklar tercih edilmiştir. Batı Avrupa’da manastırların güçlenmesiyle paralel bir yükseliş çizgisi izleyen Romanesk sanat, önceki dönemin saraya bağlı, bütüncül ve tekil sanat anlayışından farklı olarak, çok sayıda bölgesel stilden oluşur.

Öncelikle ve özellikle mimaride belirginleşen Gotik sanat, 13. yüzyıldan itibaren Fransa’dan başlayarak tüm Avrupa’ya yayılır. Daha kırsal nitelikli olan Romanesk üsluptan, anıtsallaşan boyutları ve yükselici etkisiyle radikal biçimde farklılaşır.

Avrupa Ortaçağ felsefesi, dinsel öğretiler ve din-dünya görüşüne dayanır. Felsefe tartışmaları Ortaçağ boyunca inanç-Tanrı-bilgi ekseninde yoğunlaşmıştır. Bu çizgideki önemli düşünürlerden Aziz Augustinos (354-430) “Anlayabilmek için inanıyorum” düşüncesiyle felsefeyi dine tabi kılmış ve Hıristiyan dininin temel öğretilerini temellendirebilmek için Platon felsefesinden ve Yeni Plâtonculuktan yararlanmıştır. Buna göre Augustinos, inancı temel almış ve aklın görevinin inanç yoluyla bilinen şeyleri açıklamak olduğunu ileri sürmüştür.