TÜRK İSLAM EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 8

Yunus Emre’nin Divan’ı ve Risâletü’n-nushiyye isimli mesnevisi bulunmaktadır.

Tarîkat, ma’rifete ulaşmak için tutulan, bir takım kuralları ve esasları (usûl-erkân) bulunan yol demektir.

Bununla birlikte Türk sûfîliğinin en önemli temsilcisi Hoca
Ahmed Yesevî (ö. 1167)’dir.

Türk halkına tasavvufî ilkeleri öğretmek amacıyla
Garibnâme’yi kaleme alan Âşık Paşa (1272-1333), doğrudan doğruya tasavvufu konu edinen Fakrnâme ve Vasf-ı Hâl isimli mesnevîleri de telif etmiştir.

Bu yüzyılın sonlarında, şiirlerinde ele aldığı konular şeriata aykırı bulunan ve bu yüzden idam edilen Nesîmî (ö. 1404) ile birlikte, tasavvuf düşüncesi içerisinde bâtinî tevil
ve tefsirleriyle başlı başına bir ekol olan Hurûfîlik de Türk edebî hayatına dâhil olmuştur

Tasavvufî halk edebiyatı, Yesevî’nin hikmet geleneğiyle gelişen edebiyattır. Bu edebiyat, hece vezniyle, mâni ve koşma gibi nazım şekilleriyle oluşur ve hikmetten başka, ilâhî,
nefes, nutuk, devriye, şathiye, destûr, medednâme ve düvaz imam gibi türleri içerir.

Tasavvufî düşünceyi öğretmeyi amaçlayan eserler, uyarıcı, telkin edici, yolun usul ve
erkânını öğretici eserlerdir. Bunlar başta tasavvufî mesneviler olmak üzere, tezkiretü’levliya, menakıbnâme, evliyânâme velâyetnâme ve mansûrnâme gibi tekke geleneğini
ve tarihini aktaran manzum ve mensur eserler; nasihatnâme, sohbetnâme, ibretnâme,
faziletnâme, tenbihnâme, minbernâme ve vasiyetnâme gibi yolun esaslarını telkin eden
eserler; telkinnâme, erkannâme, tâcnâme ve tarikatnâme gibi edeb ve erkânını gösteren
eserlerdir.

Hikmet, öncelikle Ahmed Yesevî’nin manzumelerine verilen isimdir

İlâhî, kelime olarak, ilâha ait, tanrısal demektir. Türk-İslâm edebiyatının bir kavramı olarak ilâhî, Allah aşkıyla dile getirilmiş her türlü şiire denir. Diğer bir ifadeyle, ilâhî; sûfi
şairlerin Allah aşkıyla söylediği dinî ve ahlâkî manzumelerdir.

Âyin: Genel olarak dinî tören anlamına gelen âyin, Mevlevi tekkelerinde zikir ve
semâ sırasında okunmak üzere çeşitli makamlarda bestelenen şiirlerdir.

Nefes: Alevî-Bektaşî ve Melâmî şairlerin vahdet telkin eden ilâhîlerine verilen
addır.

Büyük Doğu, 1943-1978 yılları arasında, Necip Fazıl Kısakürek'in farklı dönemlerde yayınladığı dergidir. Dergi yazarları kendilerine "Büyük Doğucular" olarak adlandırdı. Dergi İslami bir bakış açısına sahipti. Büyük Doğu dergisi, başlangıçta, birçoğu Necip Fazıl'ın yakın arkadaşı olan ve dönemin entelektüellerini kadrosunda barındıran bir dergiydi. İlk dönem Büyük Doğucularda Sait Faik, Özdemir Asaf, Oktay Abdal ve Salih Murad Uzdilek gibi isimler yer aldı. Necip Fazıl'ın yönetiminde çıkan Büyük Doğu dergisi tek parti döneminde ve Demokrat Parti iktidarına muhalif bir tutum sergiledi. Büyük Doğu, 1940-1980 arası dönemde, İslamcı bir düşünce ekolü özelliği taşıdı. İslamcılığa yakın duran birçok kişi, siyaset insanı ve aydınını etkiledi. Büyük Doğu, aynı zamanda Necip Fazıl'ın kurduğu Büyük Doğu Hareketi düşünce sisteminin de adı oldu. Doğru cevap C seçeneğidir.

Fuzûli Divan’ı, Leyla vü Mecnûn mesnevisi ile önem arz ederen, devrinin “sultânü’ş-şuarâ”sı olan Bâki Divan’ı ile, Câmi-i Rûm lâkabıyla anılan Lâmii Çelebi (ö. 1532) Şevâhidü’n-Nübüvve, Nefehâtü’l-Üns Tercümesi, Risâle-i Tasavvuf ve Hüsn-i Dil gibi eserleriyle şöhret bulmuştur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bu yüzyılda, Edirneli Nazmi (ö. 1555) ve Tatavlalı Mahremi (ö. 1535), Arapça ve Farsça’nın dil ve edebiyatımıza en çok girdiği bir sırada, yepyeni bir iddia ortaya atmışlardır. Bu iki şair, aruzla yazdıkları bazı şiirlerde Arapça ve Farsça kelime ve terkip kullanmayarak Türkî-i basit adını verdikleri yeni bir tarz oluşturmuş ve sâde Türkçe ile şiir yazmışlardır. Bu iki şair, dil açısından oldukça önemli olan bu Türk-i basit hareketini, bir yandan aruzla öztürkçe şiir yazmanın güçlüğü ve bu veznin Türkçe’ye uygulanabilmesinin mümkün olmayışı, diğer yandan, şairlik yönlerinin zayıf olması nedeniyle, bu Türkî-i basit hareketini bir heves olmaktan öteye götürememişlerdir. Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

Muhibbis mahlası Kanunu Sultan Süleyman(I. Süleyman)' a aittir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kâtib Çelebi'nin Batı'da tanınan en ünlü yapıtı Keşfü'z-Zünun an Esamü'l-Kütübi ve'l-Fünun'dur. Arapça bir bibliyografya sözlüğü olan yapıtta 14.500 kitap ve risalenin adı ve yazarı verilir. İslam dünyasında da genel kabul gören Aristoteles'in bilim tasnifine görev ve alfabetik olarak düzenlenmiş olan yapıt, yirmi yılda tamamlanmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

XVIII. yüzyılın en önemli özelliği Nedim'le beraber başlayan mahallileşme akımıdır. Aynı zamanda bu dönemde Nedim şarkı türünün en önemli temsilcisi olmuştur.  Dolayısıyla doğru cevap B seçeneğidir.

Seçeneklerde tek tek bakıldığında en uygun şıkkın B seçeneği olduğu görülür.

XIX.yüzyılda Türk divan edebiyatının ekseni İran değil, Batı dünyası veya Fransız edebiyatı idi. Türk edebiyatı, İran edebiyatından nasibini aldığı kadar, bu edebiyattan, Fransız edebiyatından da alacaktı. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.

"Yedi Güzel Adam" adıyla anılan isimler Türk edebiyatına damga vuran Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Rasim Özdenören, Nuri Pakdil, Mehmet Akif İnan, Alaeddin Özdenören ve Ali Kutlay'dır. Yolları Kahramanmaraş'ta kesişen 7 Güzel Adam'ın eğitim gördüğü 169 yıllık tarihi Maraş Lisesi 2019 mart ayında müzeye çevrilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.